DI KANSÊRÊDE HILBIJARTINA TEDAWIYA ÊŞÊ Dr. Kamile Kaş Keskin Pispora Anestezî û Reanîmasyon

1. DI KANSÊRÊDE HILBIJARTINA TEDAWIYA ÊŞÊ Dr. Kamile Kaş KeskinPispora Anestezî û Reanîmasyon

2. Çi ye êş? • Ligordezgehanavneteweyî ya lêkolînênli ser êşê (ISAP) : Êş, tecrûbeya hissî û sehkirinê ye kubirexxesaramewcûd an jî ihtimalî ya tevînekêdikeve û bivêxesarêdikarewerebinavkirin û herwihaêştecrûbeyek e, kulixweşiyamirovnaçe.

3. Asta peydabûna kansêrê li Tirkiye û dinyayê • Hejmarakesên, ku her sal lidinyayêrastîêşakansêrêtên, 19 mîlyon e û % 40-80 jivankesan, êşekeberbiçav û girandikşînin. • Li DYA yê (USA) her sal milyonekteşhîstêdanîn û rojê 1400 kes, jiberkansêrêdimirin. • LiTirkiyêdisalekê de texmînîlidor 100 hezarteşhîsênnûtênedanîn

4. Asta pirsgirêka êşa kansêrê • Di serlêdana pêşî de % 20-50 • Di dema tedawiyê de % 30-40 • Di dema dawî (termînal) de %75-90 êşa nexweşên kansêrê heye.

5. “Bi qasî kansêra” nexweş, ji bo êşa wî jî baş elaqa tê nîşandan ? • ya rastî NA! • Êşa % 90 yênexweşênkansêrê, bimetodênhêsantêçareserkirin. • Lê, bigiştînexweş ne baş tênetedawî kirin.

6. Tedawiya nebaş ya êşê, bandoreke xerab dihêle li ser kalîteya jiyana nexweşan Ne-kontrolkirin ango girîngîpênedana êşê û semptomên(diyardeyên) din, ku bi êşê re peyda dibin, • tevgera rojane ya nexweşan xera dike • li ser jiyana hissî û motîvasyon û li ser têkiliya bi malbata wan re bandoreke nebaş dike.

7. ÊŞ, li gor nexweş û mirovên wan: • sedemeke tirsê ye, ku ji mirinê bixwe jî mezintir e.

8. Êşa Kansêrê –Tirsa Mirinê Izdirab Tirs Bêçareyî Anksiyete İrritabilite MIRIN Hêrs Girêdayiyabikesên din re Bêhêvîtî Wundakirinaazadîyên şexsî Depresyon

9. Kêmasiyên di tedawiya êşê de • Pirsgirêkênderbarênexweş de • Pirsgirêkênderbarêbijîşk de • Pirsgirêkêngirêdayîsîstemê

10. Kêmasiyên derbarê nexweş de di pêvajoya tedawiya êşê de • Nezanînaderfetêntedawiyê • Pejirandinahebûnaêşêdikansêrê de

11. Pirsgirêkên derbarê bijîşk de • Kêmzanîn • Kêmdayînapîvanê • Tirsagirêdayînê ûtolerans • Nebaşfêmkirinajidermanan

12. Pirsgirêkên derbarê tedawiya Opîoîd û ferasetên xelet Tirsa girêdayînê Bijîşk reçete nakin OPÎOFOBÎ Tedawiya nebes Dermanfiroş, nexweş hişyar dikin Malbat, nexweş hişyar dikin

13. Opîofobiya bijîşkan • Morfîn, ji bo nexweşên ber mirinê ye. • Mirinê zûtir dike. • Bê bandor e. • Dibe sedema çikandina bêhnê • Bandorên pê re (side effects) yên nayên xwestin pirr in. • Tolerans, girêdayîna fizîkî û psîkolojîkî çê dike.

14. “Tıbba, ku trakeostomîyê ji bo nexweşekî bi êşa kansêrê exlaqî dibîne, ji bo heman nexweşî bikaranîna morfînê rast nabîne.” HENRY MILLER

15. Pirsgirêkên derbarê sîstemê de • Gihîştina dermanan • Rêznameya dermanan • Piştgiriya ji bo lêkolînan • Kêmasiyên di pêkanînên zagonî de

16. Sendromên êşê bi nexweşên kansêrê re • Êşên giredayî kansêrê % 77 ( Êşên giredayî pêvajoyên onkolojîk) • Êşên giredayî tedawiya kansêrê % 19 Êşên giredayî cerrahiyê Êşên giredayî kemoterapiyê Êşên giredayî radyoterapiyê • Êşên ji bilî kansêrê % 4

17. Sendromên taybet ên giredayî kansêrê ( < % 10 ) • Sendromên paraneoplastîk • Birînên nivînan, qebizbûn, spazma rûviyê stûr ê dawîn (rektum), spazma kîsikê mîzê (mesane) • Postherpetîk nevraljî

18. a Herêmî (Lokal) ÊŞ Nexweşiya bingehîn TAYBETIYÊN ÊŞÊ Somatîk Akût Berfireh Vîseral Kronîk Sempatîk

19. Bijîşkê malbatê pratîsyen Nexweşiyên derûnî Pisp. Nôroşîrûrjî ortopedîst psîkîyatrîst jînekolog Pisp. Anestezî Êşa kronîk ya kanserê tenê pirsgirêka pisporê onkolojîyê ye? multîdîsîplînî ONKOLOG

20. Lênêzbûna tedawiyê di êşa kansêrê de Învazîv ango nonînvazîv? • Lênêzbûna medîkal • Kêmasiyên di lênêzbûna medîkal de • Çima, eger bersiva Opîoîdê nebes be? • Tedawiya medîkal, mirov dikare çawa bîne rewşa baştirîn? • Vebijarkên tedawiya Învazîv • Lênêzbûnên nû • Encamên dawî

21. Di penceşêrê de hilbijartina tedawiya êşê Careke din Mezopotamya! • BZ(Berî Zayînê) 3400- agahîya pêşî li ser çandina heşîşê li Mezopotamya ya jêrîn-Sumerî

22. Faktorên prognostîk yên nebaş di tedawiya êşê de • Êşa neuropatîk • Êşa “carna” (breakthrough pain ) • Stresa psîkososyal • Pêkhatina toleransa bi lez • Çîroka girêdana bi alkol û dermanan ve

23. Ji bo serkeftinê di tedawiya êşê de • Bi dermanekî xweser, ku hûn baş nas dikin, dest pê bikin! • Rêya dermandayînê li gor pêdiviyên nexweş hilbijêrin! • Piştî tîtrasyona pîvana pêşî , kiryara bi rêkûpêk pêşnîyar bikin! • Bi pêşniyarkirina kombînasyona dermanan, bandora êşbirînê zêdetir bikin!

24. Ji kombînasyona dermanên êşbirînê yên hêmindar (sedasyon) dûr bisekinin! • Bandorên bi pê re zanibin û tedawiyên li hember pêşniyar bikin! • Pêkhatina toleransê bişopînin û derbasî tedawiya alternatîf bibin • Ji qutkirina akût a dermanan û pîvana zêde dûrkevin

25. Armanca metodên ku têne bikaranîn Dirêjkirina dema xewa bêêş, Nepejirandina êşê di bêhnvedanê de Kêmkirina ango vemirandina êşê di dema livînan de MEBESTA BINGEHÎN

26. WHO; 1986 û 1996 IV IV EP / ÎT Opîoîdên bihêz+ Adjuwan EP / ÎT III III PO TD Morfîn Fentanîl II II Opîoîdên qels+ Adjuwan PO rectal PO rectal Kodeîn Tramadol I I Non opîoîd + Adjuwan ASA Dîklofenak hwd. PO rectal PO rectal Parasetamol NSAID

27. Morfîn, di tedawiya êşa eşkere û giran de vebijarka yekem e. Rêya herî baş ya bikaranînê, oral e. Ji bo eyarkirina pîvanê divê formên morfînê yên kurt û dirêj werin bikaranîn. Eger tatbîkkirina morfînê bi infûzyona parenteral re berdewamî be, rêya bê hilbijartin divê subkutan be. European Association for Palliative Care (EAPC) 2002 -I Hanks GW et al. Morphine and other opioids in cancer pain: the EAPC recommendations. Br J Cancer 2001; 84(5): 587-593. Radbruch L. Morphin und andere opioide in der Tumorschmerztherapie. Der Schmerz 2002; 16: 186-193.

28. European Association for Palliative Care (EAPC) 2002-II • Metadon, alternatîfeke munasib e ji bo morfînê, lê ji ber ku dema wê ya heta dibe nîvenîv dirêj e, divê ku ji aliyê kesên di mijarê de ne-pispor ve neyê bikaranîn • Eger morfîn nikaribe, oral bê wergirtin, divê rêya subkutan were hilbijartin, ji ber ku ev rê, kêmtir bi êş e. Tedawiya intramuskuler a morfînê, di êşa kronîk a giredayî girêkê de cî nagre. Hanks GW et al. Morphine and other opioids in cancer pain: the EAPC recommendations. Br J Cancer 2001; 84(5): 587-593. Radbruch L. Morphin und andere opioide in der Tumorschmerztherapie. Der Schmerz 2002; 16: 186-193.

29. Sedema bersiva kêm ji bo opîoîde? • Sedemên bi êşê ve giredayî • Mekanîzmaya neuropatîk • Êşa tund/giran ya carcaran (breakthrough pain) • Sedemên bi nexweş ve girêdayî • Psîkolojîk • Emrê pêşketî • Kêmaniya fonksîyonên pirraniya organan (MODS)

30. Ji bo zêdekirina bersiva opîoîd IASP Review Courses 2002

31. Faktora herî girîng ya ku di tedawiya êşa kansêrê de lênêzbûna farmakolojîk bi sînor dike, bandorên nayên xwestin yên dermanan e.

32. Gelo em dikarin ji pêşî ve bizanibin ku tedawiya êşê bi metodên farmakolojîk wê dijwar be?

33. Edmonton Staging System (ESS) Bi nexweşên ji aliyê êşê ve têne nirxandin re: • Merhale 1: Prognoza baş A1 C1 , B1 D1 E1 F1 G1 , A2 C2 • Merhale 2: Prognoza naverast A4 , C3 (eger ne di merhala 3 an de be); D2 (eger ne di merhala 3 an de be) , A5 • Merhale 3: Prognoza xerab A3 (yên B-C-D-E-F-G) , B2 (yên A-C-D-E-F-G) , E2 (yên A-B-C-D-F-G) , F2 (yên A-B-C-D-E-F) , G2 (yên A-B-C-D-E-F)

34. Edmonton Staging System (ESS) • A: Mekanîzmaya êşê(A1:viseral, A2:Tevnikê hestî û girêdanê, A3:Noropatîk, A4:tevlîhev, A5:ne dîyar) • B: Taybetiya êşê (B1:negirêdayî livînê,B2: giredayî livînê) • C: Çîroka narkotîk a kevin (C1:<60 mg morfin/roj, C2:60-300mgorfin/roj, C3:>300 mg morfin ango hevbuha/roj) • D: Fonksîyonên hişmendî (D1:normal(asayî), D2:xerabe) • E: Stresa psîkolojîk (E1:Acizîya psîkolojîk a giran tune, E2:Stresa giran a psîkolojîk) • F: Tolerans (F1:roje ji destpêke <%5 zêdebûyîn, F2:roje ji destpêke >%5 zêdebûyîn) • G: Anamnez(Çîrok) (G1:alkolîzm, ne giredayî îlacan e, G2:heye)

35. Edmonton Staging System (ESS)Di tedawiya êşê de sedemên prognoza xerab • Êşa neuropatîk • Êşa bi livînê re çê dibe • Pêdiviya rojane ya opîoîd (hevbuhayî >60 mg morfîn) • Xerabiya fonksîyonên hişmendî • Pirsgirêka major a psîkolojîk • Pêkhatina toleransa opîoîd • Çîroka girêdayiya dermana, alkolîzm

36. Rewşên bersiva xerab didin tedawiya êşê ya medîkal • Brakîal ango lumbosakral pleksopatî ya bi girêkê ve girêdayî • Êşa abdomînopelvîk • Birînên girêkan yên belavdibin derveyî çerm

37. Vebijarkên tedawiya învazîv -I • Di bikaranîna opîoîd de metodên alternatîf • Înfûzyona subkutan • Sîstemên înfûzyona opîoîd yen spînal • Bi anestezîkên lokal blokên somatîk û sempatîk • Analjezî ya întraplevral • Blokên neurolîtîk bi alkol ango fenol re • Neurolîza trîgemînal • Bloka neurolîtîk a celîac pleksus • Ganglîolîzîs a paravertebral • Rîzolîsîs • Neurolîza sempatîk a lumbar • Neurolîza hîpogastrîk a superîor • Neurolîza epîdural û subaraknoîd

38. Vebijarkên tedawîya învazîv -II • Metodên neuroaugmentatîf • Sîstemên infûzyona analjezîkan yên întra-spînal • Sîstemên stîmulasyonê yên pîvazoka mêjû (spinal kord) ango rehên perîferîk(dorhêlî) • Metodên neurodestruktîf • Kordotomî • Ablazyona bi alkolê ya pîtuîter • Rîzotomî • Ablazyona cerrahî ya pleksusa celiac • Myelotomî

39. Di tedawiya êşa kansêrê de li ser lenêzbûnên învazîv-nonînvazîv lêkolînên bi awayê daneberhevî kêm in.

40. Hilbijartina teknîkên Învazîv-Nonînvazîv –I • Armanca tedawiyêçi ye? Êşêçiqasîtedawîbikin? • Destnîşankirinakomorbîdîteyê ya fîzîkî û sosyal • Rewşanexweşiyê û komplîkasyonênwê. (Rewşasfînkterê, windakirinafonksîyonênmotorîk)

41. Hilbijartina teknîkên Învazîv-Nonînvazîv -II • Koagulopatî, xerabûna balansa elektrolît, disfonksîyonaorganan ya major, hebûnalezyonênmetastatîkdiherêmênkrîtîk de • Rewşa performansa nexweş

42. Skalaya Rewşa Performansê ya Karnofsky (Skalaya ECOG-PS )

43. Di tedawiya êşa kansêrê de prensîbên kiryarê(DYA) Jacox A, et al. Management of Cancer Pain. Clinical Practice Guideline No. 9. AHCPR Publication No. 94-0592. Rockville, MD. Agency for Health Care Policy and Research, U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Service, March 1994.Quality Improvement Guidelines For the Treatment of Acute Pain And Cancer. American Pain Society Quality of Care Committee, JAMA 1995; Vol. 274: No 23. • Dive pêşî şemayên pîvanê yên hêsan û vebijerkên tedawiya êşê yên ku hindiktîrîn învazîv in werin hilbijartin. • Ji bo nexweşên bi rêya oral nikaribin derman wergirin, pêşî rêya rektal û transdermal divê were ceribandin. • Eger pîvanên herî bilind yên opîoîdên sîstemîk û analjezîkên adjuwan bê bandor bimînin, divê ku sîstemên analjezîk yên spînal werin bikaranîn.

44. Endikasyonên kiryara opîoîd bi rêya întraveneus ango subkutan (DYA) • Didaqurtandinê de êş û dijwarî • Dilxelandin-vereşînabitedawiyê baş nabe • Xetereyaaspîrasyonêjiberbêhişmendîyê • Wergirtinahejmarekezêde ya dermananjiberpêdivîyabilind a pîvanê • Pêkhatinabandorênkunayênxwestinyêndermanan, kuli gel bikaranînaajanên din nikarinwerinkontrolkirin. • Pêdiviyabilindkirinabilez ya pîvanadermanênanaljezîk Jacox A, et al. Management of Cancer Pain. Clinical Practice Guideline No. 9. AHCPR Publication No. 94-0592. Rockville, MD. Agency for Helth Care Policy and Research, U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Service, March 1994. Quality Improvement Guidelines For the Treatment of Acute Pain And Cancer. American Pain Society Quality of Care Committee, JAMA 1995; Vol. 274: No 23.

45. Teknîken bi berfirehî/giştî tên qabûlkirin Encamên nirxandinên nû • Wong GY et al. Effect of Neurolytic Celiac Plexus Block on Pain Relief, Quality of Life, and Survival in Patients With Unresectable Pancreatic Cancer: A Randomized Controlled Trial.JAMA 2004; 291(9):1092-1099.(MayoClinic) • 100 nexweş, şopandina 5 salan • Kansêra pankreasê(şîlafê) • Blokaja neurolîtîk a celiac pleksus –tedawîya analjezîk ya optimal + enjeksiyona plasebo • Bi bloka celiac skora êşê kêmtir e lê belê kalîte û dema jîyane nayê guhertin

46. Teknîkên nû Kordotomî ya bîlateral • Yegül İ, Erhan E. Bilateral CT guided percutaneous cordotomy for cancer pain relief. Clin Radiol 2003; 58: 11: 886-889. • Kanpolat Y, Savaş A, Çağlar Ş, Temiz C et al. Computerized tomography guided percutaneous bilateral selective cordotomy. Neurosurg Focus 1997; 15: 2: 1.

47. Metastaza epîdural – kompresyona spînal korde • Komplîkasyona metastaza hestiyê marîpişteyê (vertebra) û rewşeke teqez a tibbî ye. • Bi pirranî di kansêra memik, prostat, kansêra pişikê, multipl myelom, renal-cell karsinom, malign melanomê de tê dîtin. • Bi giştî di xeta naverastê de ye, eger koka birikan jî hatibe girtin êşa giran a radîkuler çêdibe • Lênêzbûnên konvansîyonel: analjezîk, steroîd, radyoterapî, lamînektomîya cerrahî

48. Lênêzbûna tedawiya nû Rakirina kompresyona li ser gewherên neural + stabîlîzasyon • Fourney DR et al. Percutaneous vertebroplasty and kyphoplastyfor painful vertebral body fractures in cancer patients. J Neurosurg 2003; 98(suppl): 21-30. • Patchell R et al. A randomized trial of direct decompressive surgical resection in the treatment of spinal cord compression caused by metastasis. J Clin Oncol 2003; 21: 237-241. • 101 nexweş • Radyoterapî(RT)-tedawiya cerrahî+adjûwan RT xebata randomîze ya pêşî • Nexweşên mobîlîze (%19 RT-%56 cerrahî) • Kalîtêya jîyanê di grûba cerrahî de baştir e • Di dema jîyanê de guhertin tune

49. Encamên dawî: • Li ser mijarên bingehîn yên tedawiya medîkal xebatên bi kontrol kêm in. • Navbera lênêzbûnên învazîv-nonînvazîv xebatên danberhevî divê werin çêkirin. • Divê tedawî nonînvazîv bê destpêkirin lê gava tedawiya bandorên pê re dijwar be ango bi lêkirina adjuwanan jî tedawî têr neke vebijêrka lênêzbûna învazîv divê ji nexweş re were pêşnîyarkirin

50. Êşbirîn hûnereke xwedayî ye. HIPPOCRATES