PLANLAMAYA ETKİ EDEN ETMENLER

1. PLANLAMAYA ETKİ EDEN ETMENLER 1- Doğal etmenler; zemin yapısı ve toprağın niteliği, topografya, yönlenme, iklim, arazinin silüeti/görülebilirliği, bakı noktaları/aksları, kıyı kaynakları, yerüstü ve yeraltı doğal kaynakları, vb. 2- Yapay etmenler; yerleşmenin çevre yerleşmelerle ilişkisi, yerleşmenin mevcut durumu, mülkiyet dokusu, çevre sorunları, kent ve kent alt birimlerine kimlik veren/verebilecek olan ve/veya yerleşmenin tarihinin günümüzdeki izlerini oluşturan sembolik ifadeler, elemanlar, tek yada grup yapılar, vb. 3- Sosyal ve ekonomik etmenler; nüfus büyümesi, demografik yapı, istihdam yapısı ve değişimi, sosyo-ekonomik yapı ve yaşam biçimleri, kentsel işlevler ve alt işlevler arası ilişkiler, arazi değerleri ve emlak pazarı, belediye kaynakları, toplumsal örgütlülük, toplumun ve toplum kesimlerinin yerleşmeden beklentileri ve öncelikleri, vb. 4- Hukuksal etmenler ve siyasal tercihler; imar ile ilgili yasalar, yaşam kolaylaştırıcı fiziksel konfor standartları ve normlar, mülkiyet yapısında parçalılık, vb. 5- Teknolojik etmenler; bilgiye erişme ve işleme teknolojileri; toplumun bilgiye erişme ve işlemedeki teknoloji düzeyi, kent teknik altyapı ağı, vb.

2. Planlama sürecinin ana girdileri olan bu etmenlerin planlama sürecine başlıca katkıları şunlardır: • Kent gelişme formunun ve yerleşmeye açılacak alanların sağlıklı belirlenmesi, çeşitli kentsel işlevlere alan tahsisinin toplum yapısına uygun yapılabilmesi, • Belirlenen yerleşme alanlarında iklimle ve çevre ile dengeli planlama kararlarının oluşturulabilmesi, • Toplumun yaşam biçimine uygun, gerçekleşebilirliği yüksek planlama kararlarının verile-bilmesi, • Yerleşmenin mevcut dokusunun ve stoklarının en sağlıklı şekilde değerlendirilmesi, • Kentin kimlikli gelişebilmesi için kent bütünü ölçeğinde tasarım açısından kritik noktaların ve/veya alanların belirlenebilmesi, • Toplumun koşullarına en uygun planlama yaklaşımının ve planlama yöntemlerinin seçilmesi, varsa dar boğazların bilinmesidir.

3. Planlamaya Etki Eden Doğal Etmenler1. Zemin yapısı ve toprağın niteliği • Yerleşilecek arazi kesinlikli iyi nitelikli tarım toprağı olmamalıdır. • Yeraltı ve yer üstü nitelikli su kaynaklarının su toplama havzası içinde bulunmamalıdır. • Yerleşmeye açılacak alanlar jeolojik açıdan sakıncalı (heyelana, çığa ve su baskınına açık, yer kırıkları üzeri ve yakın çevresi) ve zayıf zeminli olmamalıdır. Yeni dolgu zeminler de aynı kategoride yer alır. • Alanın afet özelliklerinin bilinmesi ya bu alanların kentsel kullanıma hiç açılmaması ya da planlamada özel düzenlemelerin, plan kararlarının alınmasını gerektirir.

4. Kent planlarında, riski aza indirecek plan kararları verilebilir. Bunlar; • fay kırıkları kesinlikle yapılaşmaya açılmaması, iskana açılan alan içinde kırıklar varsa tarımsal kullanımı korunması (kent tarım bahçesi gibi), • deprem riski yüksek alanlarda yapı yoğunlunu düşük tutulması, • ayrık düzende yapılaşmaya öncelik verilmesi, • konut alanlarını açık yeşil alanlarla küçük bölgeciklere bölünmesi, • yolları yardım ve kurtarma çalışmasını aksatmayacak biçimde planlamak; bir bölgeye erişen seçenek yolların bulunması, yapıların yol şeridinden yapı yüksekliği kadar uzakta olması, altyapı tesislerinin yolun orta refüjünde yer alması, planın yapım aşamasında alınacak başlıca önlemlerdir.

5. 2. Topografya Yerleşilecek arazinin “eğim”, “form”, “görünürlük” ve “biriciklik” analizlerinin yapılması arazinin işlevlere dağıtılmasına, yapılanma yoğunluğuna, ulaşım ağı şemasına, kent görünümüne, yani yapılaşmanın üçüncü boyutuna ilişkin kararlarla yakından ilgilidir. • Arazinin, farklı uzaklıklardan, çeşitli nokta ve akslardan nasıl algılandığının, kente ve/veya kent alt birimlerine kişilik katacak olumlu nitelikli topoğrafik özelliklerin neler olduğunun, nerelerde yer aldığının bilinmesi planlamanın tasarım boyutu açısından vazgeçilmezdir. • kent görünümünün niteliğini artıracak yeni odak noktaları nerelerde oluşturulmalıdır; • görsel kirlilik yaratan öğeler nasıl kamufle edilebilir; • nerelerde modern tasarımlar teşvik edilmelidir; • kamuya açık alan olarak düzenlenmesi öncelik taşıyan alanlar nerelerdir, vb. • Yerleşilecek arazinin eğimi; yapılaşma maliyetini (yapıaltyapı maliyeti) etkilediği, yerleşmede bazı teknik altyapı sorunları doğurduğu, doğal hava hareketlerini değiştirdiği ve mikro klima yarattığı için önemlidir.

6. 3. Yönlenme • Eğimli arazide radyasyon etkisi ve güneşlenme düz araziden farlıdır. • Cisimlerin gölge boyları da kuzey yamaçlarında düz araziye göre daha uzun, güney yamaçlarında ise daha kısadır Tablo 1. Kuzey yamacında eğim ve gölge boyu arazi eğimi 21 Aralıkta gölge boyu 21 Martta gölge boyu …… %0 ………………… 1.00 H………………............................….. 1.00 H %101.31 H 1.20 H %201.80 H 1.40 H %302.62 H 1.50 H Not: 1 Gölge boyları alanın bulunduğu paralele göre mevsimsel değişiklik gösterir. Burada verilen değerler kuzey yarım küre, 41. paralel için geçerlidir.

7. 4. Bitki örtüsü (flora) ve hayvan varlığı (fauna) Kentsel kullanıma açılacak alanların bilimsel ve/veya doğal güzellik açısından korunmaya değer olmaması ve/veya koruma altındaki herhangi bir canlının doğal yaşam ortamı olmaması ön koşuldur. • yerleşmeye açılacak alandaki olgun bitki örtüsü, özellikli bitki ve hayvan topluluklarının yaşadığı alanlar ve anıt ağaçlar planlamada arazi kullanım kararlarını yönlendiren önemli girdilerdir. • Doğal kaynakların kente/kent bölgesine kimlik veren öğeler olarak da değerlendirilebilirler. Kent iklimini dengelerler. • Kentliye doğal rekreatif ortamlar sunması açısında da önemlidir.

8. 5. İklim • Kent morfolojisinden (kentin işlevsel yapısı, yoğunluk ve yüksekliği, açık alanların dağılımı, vb.) kaynaklanan ısı adası oluşumları önemlidir. • İklimle dengeli planlama ile yenilenemez enerji tüketimi, hava kirliliği azaltılabilir, ısı adası oluşumlarını azaltabilir, yaşam için uygun biyolojik konfor koşullarının yaratılması planlama sürecinde iklimsel etmenlerin doğru değerlendirilmesini gerektirir, ki bunlar sürdürülebilir kentsel gelişme için de önemlidir.

9. Planlamayı etkileyen iklim elemanları; • bölgesel ölçekte sıcaklık, • yağış, • nem, • bulutluluk, • rüzgar yön ve gücü, • yerel ölçekte sıcak/soğuk yamaçlar, • hava drenajı, • rüzgar eksikliği, • yerel meltem, • ısı depolama ve yansıtma durumlarıdır.