S ocijalna struktura i odnosi na selu

1. Socijalna struktura i odnosi na selu

2. Istorijskadimenzija • Selo se javlja kao prvi oblik zajednice još u rodovskim društvima • Selo kaoprvi oblik organizacije društva • Nizak nivo podele rada • Kod starih Sumera uočavamo jasniju podelu rada (4300 god. St. Ere) – bogati (lugali) i robovi (sage, “komadi”) • U Egiptu otac i sin-naslednik postaju vlasnici celokupnog imanja – prvi elementi klasnog društva

3. U staroj Indiji otac je bio gospodar porodice i imanja • Kastinski sistem u Indiji nastao je na selu (bramani-sveštenici; kšatrije-sveštenici; vaišije_zemljoradnici, zanatlije, trgovci; šudre-siromasi i robovi) • Kod starih Jevreja, otac i sin imaju povlašten položaj • Spartansko društvo (Spartanci-sva prava, poseduju zemlju, ali je ne obrađuju; Heloti –porobljeni stranci, bez prava, obrađivali zemlju;

4. Perijeci – stanovnici pokorenih teritorija, takođe bez ikakvih prava • Atina, prava stanovnika zavise od količine proizedenih poljoprivrednih proizvoda • U doba Rima dugo su postojala dva tipa gazdinstva: • Domus – malo i srednje gazdinstvo koje je obrađivala porodica koja je imala i robove. Domaćinstvom je rkovodio pater familijas sa neograničenim pravima i ovlaštenjima. • Latifundium – veliko gazdinstvo, nastajalo priključivanjem zemlje sa osvojenih teritorija, koje su obrađivali robovi i siromašni seljaci

5. Podelom Rimskog carstva i padom Zapadnog R. Carstva, dolazi do transformacije sela i odnosa na selu: nestaje ropstvo, širi se kolonat, širi se kategorije malog i srednjeg seljaštva i uspostavljaju susedski odnosi. • Prodor varvara, seoba naroda, dolazak Slovena i najezda islama opustošili su seoska naselja i prekinuli vladavinu onemoćalog Rimskog carstva.

6. U doba feudalizma klasna struktura i zemljišni posedi imaju nekoliko kategorija: • Vladar • Feudalci • Crkva • Kmetovi (radna renta-kuluk, naturalna i novčana) • Kod Nemanjića, u Bosni i Primorju, postojale su tri kategorije vlasnika zemljišta: car, vlastelini i crkva i četiriklasne kategorije: plemstvo, niže plemstvo, seberi i meropsi.

7. U zemljama pod turskom vlašću postojale dve kategorije: muslimani i raja • U doba kapitalizma selo sve više gubi značaj i pada u zavisnost od grada • Prvobitna akumulacija kapitala i razoj manufakture razorili su selo • Primer Engleske, T.Mor (Utopija, 1518.) “ovce su pojele ljude” • Industrijska revolucija nastavlja sa proletarizacijom sela i nametanjem industr. agrarnih principa (mehanizacija, hemijska sred., masovna proizvodnja)

8. Posledice prethodnog su pojava agrarne prenaseljenosti i agrarne nezaposlenosti • Stvara se rezervna industrijska radna snaga koja odlazi u gradove ili u emigraciju • Opšta klasna struktura sela u razvijenim zemljama u XX veku • Ostaci seoske aristokratije (1. polovina XX veka) • Vlasnici krupnih zemljišnih poseda • Vlasnici srednjih zemljišnih poseda

9. Vlasnici sitnih poseda • Poljoprivredni radnici i nadničari • Sitni vlasnici koji dodatno zakupljuju zemlju • Zakupci zemlje (bez vlasništva) koju sami obrađuju ili zapošljavaju druge da rade na imanjima • Selo u doba socijalizma – agrarna reforma, kolektivizacija, nava agrarna reforma, deagrarizacija

10. Savremena socijalna struktura na selu • Klase ili slojevi • Klasna struktura savremenog društva • Visoka klasa (bogataši) • Srednja klasa • Poljoprivredna klasa (seljaštvo) • Niža klasa (radnici, nezaposleni + brojni marginalizovani društveni slojevi) • Pozicija seljaštva u savremenoj društvenoj strukturi

11. Uzroci socijalne transformacije sela • Smanjenje seljaštva u razvijenim zemljama • Privremene i sezonske migracije • Prodor urbanih navika • Sve veća zavisnost od grada • Modernizacija poljoprivredne proizvodnje • Tehnička opremljenost • Obrazovanje i socijalno raslojavanje • Drštvene krize • Selo kao izvor zaliha i dopuna industrijskom radu

12. Poljoprivredni proizvodi u funkciji socijalnog mira gradskog stanovništva • Tipovi sela i mogućnosti poljoprivredne proizvodnje • Organizacija rada na selu • Uslovi života na selu • Agrarna politika

13. Socijalni slojevi • Bogati seljaci – potpuni poljoprivrednici • Srednje stojeći seljaci – potpuni poljoprivrednici • Siromašni seljaci - potpuni poljoprivrednici • Radnici-seljaci (polutani) • Seljaci sa dopunskim zanatskim poslovima • Vlasnici zemlje sa pretežnim uslužnim poslovima • Zaposleni u pratećim poslovima na selu • Stari na selu • Penzioneri na selu (penziju stekli u urbanoj sredini)

14. Odnosi na selu • Teritorijalni odnosi • Svojinski odnosi (privatni, zadružni, državni) • Domaćinstva kao specifičan odnos na selu • Porodični odnosi (porodice između sela i grada) • Rodbinski odnosi (porodične zadruge, nasleđivanje i deobe, rođaci) • Kumovi i kumstva kao specifičan rezultat ruralnog načina života • Komšinski (susedski) odnosi

15. Generacijski odnosi na selu • Odnosi saradnje, pomoći i solidarnosti • Etnički odnosi • Odnosi izbegavanja i sumnjičenja • Kulturni odnosi (praznici, slave, vašari, seoske svečanosti, verske svečanosti) • Došljaci – starosedeoci • Dominacija pojedinaca i grupa (nasleđena, stečena, tehnička....)

16. Društvene ustanove na selu • Tradicionalne ustanove (seoski svetnici i posrednici) • Mesne zajednice • Ekonomske institucije (domaćinstva, zadruge, otkupne stanice, industrijski pogoni) • Servisne usluge (trgovina, pošta, saobraćaj, veterinarske stanice i apoteke) • Obrazovne ustanove (škole, biblioteke, obrazovanje u funkciji poljoprivrede i savremene tehnike)

17. Kulturne ustanove • Verske ustanove • Zdravstvene ustanove • Politika na selu • Sport na selu • Zabava i rekreacija

18. Karakteristike rada na selu • Rad počinje u ranoj čovekovoj dobi • Kontinuitet rada • Privrženost radu • Neizvesnost rada i rezultata rada • Kultura rada • Racionalnost, kvantifikacija • Industrijalizacija rada (tehnika, mehanizacija, hemija, količina) • Nova znanja i napredak u organizaciji rada

19. Individualna dimenzija i samostalnost (autonomija) seljakovog rada • Inovacija, stalno učenje i preduzimljivost • Konkurentnost sa industrijskim radom • Lično, porodično iskustvo i iskustvo sela • Kućna radinost i zanati kao porodična tradicija i tradicija sela • Rad i ekološka svest (upućenost na prirodu) • Dinamičnost rada