Instituut voor Fonetische Wetenschappen / ACLC Universiteit van Amsterdam

1. ISDC Symposium Antwerpen Taalverwerving met een cochleair implantaat Spraakontwikkeling in het eerste levensjaar met en zonder auditieve input Dr. F.J. van Beinum Instituut voor Fonetische Wetenschappen / ACLC Universiteit van Amsterdam Infant Speech Development Centre Beekbergen

2. van geboortekreet naar mondigheid spraakontwikkeling van een kind Antwerpen Symposium

3. retrospectief • eindsituatie • terugkijken hoe de situatie tot stand kwam • fonemen • syllaben • woorden • zinnen   hoe moeten we de ontwikkeling van de spraakcommunicatie bestuderen ? prospectief • beginsituatie als startpunt • zichzelf-organiserend systeem: • waarin de stadia in de ontwikkeling zich op hiërarchische wijze manifesteren Antwerpen Symposium

4. drie kernpunten in de spraak- ontwikkeling van kinderen: • spraakperceptie • spraakproductie • ouder-kind interactie Antwerpen Symposium

5. geluids- perceptie van ouder in interactie geluids- productie van ouder in interactie auditieve feedback geluids- productie van het kind geluids- perceptie van het kind cyclisch-dynamisch systeem in de ontwikkeling van spraakcommunicatie Antwerpen Symposium

6. vandaag vooral de nadruk op • ontwikkeling van de spraakproductie maar ontwikkelingsproces is niet te begrijpen zonder ook aandacht voor • spraakperceptie • ouder-kind interactie Antwerpen Symposium

7. spraakcommunicatie-instrument van een baby bij de geboorte tijdsverschil auditief systeem • werkend vanaf 5de maand van de zwangerschap productiesysteem • werkend vanaf de geboorte Antwerpen Symposium

8. auditief systeem voor de geboorte • in een foetus van ± 5 maanden functioneert het auditief systeem al voor simpele geluidstimuli (oogknipperreactie) • in de volgende maanden voor de geboorte is er reactie op steeds complexere geluiden • geluidsperceptie in de baarmoeder: uiterst lawaaiïge omgeving intern: geluiden van de ingewanden van de moeder, haar hartslag met een ritme dat varieert bij inspanning of rust (mogelijk het eerste "patroon") extern: (gedempt) omgevingsgeluid zoals spraak van de moeder (deels intern), spraak van andere mensen, ander omgevingsgeluid • ademhalingsritme van de moeder in combinatie met haar spraak (patroon anders dan in rust) • laagfrequente geluiden (± 200 Hz) minder gedempt dan hoogfrequente geluiden Antwerpen Symposium

9. auditief systeem vlak na de geboorte:grote veranderingen • geluid via de lucht in plaats van via het vruchtwater • het ritme van de hartslag van de moeder kan alleen maar incidenteel gehoord worden • spraak van de moeder tegen achtergrondgeluiden klinkt anders • auditief systeem ontvangt samen met andere zintuigen nieuwe stimuli (opslag van multimodale patronen) • pasgeborene in nieuwe senso-motorische situatie, systeem op zich zelf • aanpassing aan stimulus-responsgedrag van de omgeving Antwerpen Symposium

10. ontwikkeling van de spraakproductie Antwerpen Symposium

11. het menselijk spraakproductiesysteem bron-filter model voor volwassen spraakproductie (Fant, 1960) bron: longen (1) + larynx (2) filter: mondkeelbuis (3) geluidsproductiesysteem gelijk bij alle zoogdieren Antwerpen Symposium

12. volwassen spreekinstrument spreekinstrument baby in begin: • sterk nasaal • geen heldere klank • weinig articulatie is geluidsinstrument van een baby te vergelijken met volwassen spreekinstrument ? Antwerpen Symposium

13. bron-filter model als beschrijvings- systeem voor babygeluiden (zie Koopmans-van Beinum & Van der Stelt, 1986; 1998) senso-motorische benadering: beschrijving van bewegingen larynxbewegingen (stemgeving of fonatie) mondkeelbewegingen (articulatie) (aanname: dankzij veranderingen is waarneming mogelijk ) Antwerpen Symposium

14. fonatie direct vanaf de geboorte geboortekreet bron: longen + larynx aanvankelijk reflexmatig en verre van perfecte afstemming Antwerpen Symposium

15. FONATIE veel variatie in fonatie onderbroken fonatie ononderbroken fonatie 0 wkn 6 wkn 20 wkn ontwikkeling van het fonatiesysteem hoe zit het met articulatie ? Antwerpen Symposium

16. “cooing” filter: mondkeelbuis met ± tien weken komen de eerste articulatiebewegingen één enkele articulatiebeweging per uiting: eerst achter, later ook meer voor in de mond Antwerpen Symposium

17. met ± dertig weken komen er meervoudige articulatiebewegingen repeterende open-dicht bewegingen: met kaak, lip, tong, en later ook achter in de mond “brabbelen” Antwerpen Symposium

18. ARTICULATIE enkelvoudige articulatie 2 of meer articulaties 0 wkn 10 wkn 30 wkn ontwikkeling van het articulatiesysteem Antwerpen Symposium

19. ARTICULATIE enkelvoudige articulatie 2 of meer articulaties ADEMHALING FONATIE veel variatie in fonatie onderbroken fonatie ononderbroken fonatie 0 wkn 6 wkn 10 wkn 20 wkn 30 wkn bouwstenen van het productie-instrument in ontwikkeling Antwerpen Symposium

20. ARTICULATIE enkelvoudige articulatie 2 of meer articulaties ADEMHALING veel variatie in fonatie FONATIE onderbroken fonatie ononderbroken fonatie 0 wkn 6 wkn 10 wkn 20 wkn 30 wkn productie-instrument in ontwikkeling (fonatie en articulatie gecombineerd) Antwerpen Symposium

21. ARTICULATIE enkelvoudige articulatie 2 of meer articulaties veel variatie in fonatie FONATIE onderbroken fonatie ononderbroken fonatie 0 wkn 6 wkn 10 wkn 20 wkn 30 wkn stappen in spraakontwikkelingontwikkeling (fonatie en articulatie gecombineerd) III V IV II I VI Antwerpen Symposium

22. ARTICULATIE enkelvoudige articulatie 2 of meer articulaties ADEMHALING FONATIE veel variatie in fonatie onderbroken fonatie ononderbroken fonatie 0 wkn 6 wkn 10 wkn 20 wkn 30 wkn drie mijlpalen in de coördinatie van spraakbewegingen Antwerpen Symposium

23. aangeven dat een baby vanaf een bepaalde leeftijd een bepaalde ontwikkelingsstap kan maken kwalitatieve beoordeling(zes stadia) aangeven hoe vaak bepaalde uitingen voorkomen in audio- of videoregistratie, d.w.z. wat voor typen uitingen een baby op een bepaald moment produceert kwantitatieve beoordeling(AMSTIVOC) hoe spraakontwikkeling bepalen ? in tegenstelling tot (AMsterdam System for Transcription of Infant VOCalizations) Antwerpen Symposium

24. klassificatieschema van fonatie- en articulatiebewegingen universeel toepasbaar • maakt kwantitatieve data mogelijk over afwijkende spraakontwikkelingsprocessen • kan antwoord geven op de vraag of een kind in zijn geluidsproducties afwijkt van een controlegroep of een norm b.v. • kinderen met een gespleten gehemelte • dove en slechthorende kinderen • kinderen met het risico dyslectisch te zijn Antwerpen Symposium

25. Chris Clement (oud-AiO) Ineke van den Dikkenberg-Pot (oud-AiO) Lillian Doppen (stud. Spraaktaalpathologie Univ. Nijmegen) Jeannette van der Stelt (gastonderzoeker UvA) VIATAAL (Inst. voor Doven), St.-Michielsgestel Gezamenlijke Nederlandse Doveninstituten ACLC, Faculteit Geesteswetenschappen, UvA onderzoek naar geluidsproducties van dove baby’s uitgevoerd door: gefinancierd door: Antwerpen Symposium

26. resultaten van 6 dove en 6 horende baby’s in de eerste 18 maanden van hun leven • dove baby’s produceren meer uitingen dan horende • dove baby’s verschillen in hun geluidsproducties al in de eerste zes maanden • dove baby’s produceren meer fonatie zonder articulatie • dove baby’s produceren meer articulaties zonder fonatie • dove baby’s produceren minder variaties in hun uitingen • dove baby’s brabbelen niet in hun eerste jaar • dove baby’s maken lettergreepeffecten door de fonatie te onderbreken vanaf 7.5 mnd • dove baby’s maken minder contrasten in hun klinkers Antwerpen Symposium

27. ARTICULATIE enkelvoudige articulatie 2 of meer articulaties veel variatie in fonatie FONATIE onderbroken fonatie ononderbroken fonatie 0 wkn 6 wkn 10 wkn 20 wkn 30 wkn problematisch voor dove kinderen: coördinatie van fonatie + articulatie auditieve feedback noodzakelijk voor spraak-ontwikkeling Antwerpen Symposium

28. ARTICULATIE enkelvoudige articulatie 2 of meer articulaties ADEMHALING FONATIE veel variatie in fonatie onderbroken fonatie ononderbroken fonatie 0 wkn 6 wkn 10 wkn 20 wkn 30 wkn hulp bij spraakontwikkeling van dove baby’s: training van coördinatie Antwerpen Symposium

29. ARTICULATIE enkelvoudige articulatie 2 of meer articulaties BRABBELEN FONATIE veel variatie in fonatie onderbroken fonatie ononderbroken fonatie 0 wkn 6 wkn 10 wkn 20 wkn 30 wkn na cochleaire implantatie: auditieve feedback auditieve feedback maakt coördinatie van fonatie + articulatie mogelijk Antwerpen Symposium

30. vroegtijdige cochleaire implantatie: SPRAAKMAKENDE BELOFTE ? tekeningen: Otto Dicke, Kinderen Antwerpen Symposium