Taalbeleid in het hbo: een serieuze zaak Folkert Kuiken, Universiteit van Amsterdam

1. Taalbeleid in het hbo: een serieuze zaak Folkert Kuiken, Universiteit van Amsterdam f.kuiken@uva.nl Kennisdag Taal en taalbeleid, Hogeschool van Amsterdam, 3 maart 2011

2. Inhoud • Introductie: Taal een serieuze zaak • De hand in eigen boezem: Taalbeleid aan de UvA • Taalbeleid in het hbo • Taalbeleid aan de HvA

3. 1 Introductie: Taal, een serieuze zaak

4. Taal kan doden • ‘We are sinking!’ • Berlitz commercial 2006 • ‘Matroos verdrinkt na taalproblemen’ • ANP, 28-10-2008 • ‘Een taalprobleem werd Khadija’s baby fataal’ • Het Parool, 15-2-2011

5. Inzoomen op leesvaardigheid

6. To read or not to read?(National Endowment for the Arts 2007) • Goede lezers • betere banen • hogere salarissen • doen meer aan cultuur en sport • zetten zich vaker als vrijwilliger in • Zwakke lezers • meer schooluitval • hogere werkloosheid • zitten vaker in de gevangenis

7. PISA: Leesvaardigheid van 15-jarigen • Percentage leerlingen dat op het laagste niveau leest • 2003: 11,5% 2006: 15,1% 2009: 14,3% • Kwaliteitsagenda VO 2008-2011: Onderwijs met ambitie • 8% leest op laagste niveau • % dat op hoogste niveau leest verhogen • Percentage leerlingen dat in 2009 niet met plezier leest • Gemiddeld in 65 landen: 37% In Nederland: 49%

8. Taal als voertuig van de geest • Communicatie is vooral talig • Ideeën, gedachten → taal • Plannen, formuleren, articuleren/reviseren • Taal → ideeën, gedachten • In de eerste plaats, daarnaast, verder, tot slot… • Omdat, daarentegen, hoewel, niettegenstaande dat…

9. Taal, een serieuze zaak • Kennis- en leerstofoverdracht vindt vooral plaats door middel van taal • Taalvaardigheid draagt in belangrijke mate bij aan succes in opleiding en werk • Een goede taalvaardigheid opent deuren, een slechte taalvaardigheid houdt deze gesloten

10. Leessuggestie • Rens Bod (2010) De vergeten wetenschappen. Een geschiedenis van de humaniora. Amsterdam: Bert Bakker.

11. 2 De hand in eigen boezem: Taalbeleid aan de UvA

12. Problemen van studenten FGw/UvA volgens hun docenten • Spelling en grammatica zijn knelpunten • Onbeholpen formuleringen • Gebrek aan structuur in alinea’s en teksten • Oorzaak: onwil en/of onwetendheid

13. Enkele voorbeelden van schrijfproblemen bij eerstejaarsstudenten aan de FGw/UvA • Ruim 70% van Georgië zijn Georgische orthodoxen. • Terrorisme is hetgeen wat de klok slaat in de herfst van dat jaar. • Echter wil de president met dit voorkomen dat… • Door middel van er meer van te weten kan je leren hoe zo door te gaan of hoe het nog beter kan. • Moskou bewoont ruim 7% van de bevolking. • Georgië wordt aan twee kanten omringd met water.

14. Rapport Commissie Taalbeleid FGw (2009) • Aard en omvang van het probleem • Bestaande en benodigde voorzieningen • Een centrale diagnostische toets? • Facultair en universitair beleid • Kosten en baten

15. Enkele aanbevelingen • Geen centrale entreetoets, maar signalering en diagnosticering van problemen gekoppeld aan Onderzoeksvaardigheden en Academisch schrijven in de betreffende discipline

16. Enkele aanbevelingen • Geen centrale entreetoets, maar signalering en diagnosticering van problemen gekoppeld aan Onderzoeksvaardigheden en Academisch schrijven in de betreffende discipline • Geef docenten richtlijnen voor beoordeling van spreek- en schrijfproducten

17. Enkele aanbevelingen • Geen centrale entreetoets, maar signalering en diagnosticering van problemen gekoppeld aan Onderzoeksvaardigheden en Academisch schrijven in de betreffende discipline • Geef docenten richtlijnen voor beoordeling van spreek- en schrijfproducten • Stel een doorverwijsprotocol op en stel het remediëringstraject verplicht

18. Enkele aanbevelingen • Geen centrale entreetoets, maar signalering en diagnosticering van problemen gekoppeld aan Onderzoeksvaardigheden en Academisch schrijven in de betreffende discipline • Geef docenten richtlijnen voor beoordeling van spreek- en schrijfproducten • Stel een doorverwijsprotocol op en stel het remediëringstraject verplicht • Continueer bestaande voorzieningen en veranker deze

19. Enkele aanbevelingen • Geen centrale entreetoets, maar signalering en diagnosticering van problemen gekoppeld aan Onderzoeksvaardigheden en Academisch schrijven in de betreffende discipline • Geef docenten richtlijnen voor beoordeling van spreek- en schrijfproducten • Stel een doorverwijsprotocol op en stel het remediëringstraject verplicht • Continueer bestaande voorzieningen en veranker deze • Verbeter informatievoorziening over faciliteiten

20. Enkele aanbevelingen • Geen centrale entreetoets, maar signalering en diagnosticering van problemen gekoppeld aan Onderzoeksvaardigheden en Academisch schrijven in de betreffende discipline • Geef docenten richtlijnen voor beoordeling van spreek- en schrijfproducten • Stel een doorverwijsprotocol op en stel het remediëringstraject verplicht • Continueer bestaande voorzieningen en veranker deze • Verbeter informatievoorziening over faciliteiten • Neem kwaliteit van taalvaardigheid op in het OER

21. Enkele aanbevelingen • Geen centrale entreetoets, maar signalering en diagnosticering van problemen gekoppeld aan Onderzoeksvaardigheden en Academisch schrijven in de betreffende discipline • Geef docenten richtlijnen voor beoordeling van spreek- en schrijfproducten • Stel een doorverwijsprotocol op en stel het remediëringstraject verplicht • Continueer bestaande voorzieningen en veranker deze • Verbeter informatievoorziening over faciliteiten • Neem kwaliteit van taalvaardigheid op in het OER • Maak het remediëringstraject kosteloos

22. Core language proficiency(Hulstijn 2007) journalist monteur schoon-maker core

23. Schrijftoets • Tijdens module Academisch schrijven in 2 uur een tekst schrijven van 500 woorden over een van tevoren opgegeven onderwerp waarover verschillende teksten ter lezing zijn aangeboden • Beoordeling • Inhoud • Structuur • Formuleren • Spelling

24. Remediëringstraject • Cursussen (6 x 2 uur) • Kritisch lezen en samenvatten • Beter schrijven • Schrijven, spelling en grammatica voor anderstaligen • Workshops (2 x 3 of 3 x 2 uur) • Spelling, Formuleren en Structureren • Studentmentoren • Individuele begeleiding • Website: www.taalwinkel.nl • Zelfstandig deficiënties wegwerken

25. Tijdpad • Pilot in 2011-2012 • Implementatie in 2012-2013 tegelijkertijd met de invoering van de nieuwe 8-8-4-structuur

26. Kosten en baten • Kosten • Remediëringstraject • Instelling van een Taalfonds Studenten die met succes het remediëringstraject hebben doorlopen ontvangen 2/3 van het inschrijfgeld terug • Baten • Stijging van het propedeuserendment met 2-5% (40-100 studenten)

27. Samenvattend • Boodschap is: binnen de FGw is taalvaardigheid een serieuze zaak • Beleid voorlopig vooral op remediëring gericht, maar het begin is er • Poging om vanuit FGw taalbeleid naar andere faculteiten te verbreiden – in het kader van een algemeen diversiteitsbeleid

28. 3 Taalbeleid in het hoger onderwijs

29. Recente publicaties • Rooijackers, P., Westen, W. van der & Graus, E. (red.) (2009) Taal centraal. Taalbeleid in het Nederlandse en Vlaamse onderwijs. Themanummer Levende Talen. • Peters, E. & Van Houtven, T. (red.) (2010) Taalbeleid in het hoger onderwijs. De hype voorbij? Leuven: Acco.

30. Drie typen taalbeleid(Rooijackers & Van der Westen 2009) • De smalle variant • Gericht op het verbeteren van deficiënties bij taalzwakke studenten • De schoolse variant • Gericht op de taalontwikkeling van alle studenten die een minimumniveau van taalvaardigheid moeten bereiken • De zelfontwikkelende variant • Gericht op het behalen van een zo hoog mogelijk taalniveau met nadruk op het zelfontwikkelend taalvermogen van de student

31. Wat is taalbeleid? • Het geheel van maatregelen dat een onderwijsinstelling treft om de (school)loopbaan en de leerresultaten van alle leerlingen/studenten te verbeteren • Taalbeleid = gedragslijn • Taalbeleid = toekomstgericht

32. Taalbeleid: talen en betrokkenen Nederlands als moeder- taal Nederlands als tweede taal Nederlands in andere vakken Andere talen Thuistalen Taalbeleid Studenten Taal- docenten Vak- docenten Directie & bestuur Relaties buiten school

33. Taalbeleid als achtbaan(Rijkschroeff & van Roosmalen 2003)

34. Doorlopende taalbeleid: vier fasen 4. Beleidsbijstelling - Welke aanpassingen zijn nodig? • Beleidsvaststelling • - Hoe staan we ervoor? • - Wat willen we bereiken? 3. Beleidsevaluatie - Wat gaat goed, wat minder? 2. Beleidsuitvoering - Wat doen we?

35. Drie beleidsniveaus BREED OVERZICHT macro bestuur/directie strategisch directie/midden- management tactisch meso docenten operationeel micro VEEL DETAIL

36. Voorwaarden voor een succesvol taalbeleid • Taalbeleid • is een combinatie van een top down én bottom up aanpak • is een zaak van de gehele instelling • is geen eenmalige exercitie, maar een doorlopend proces • moet ondersteund worden door de directie • moet regelmatig worden geëvalueerd

37. Mythes over taalbeleid • Van den Branden in Peters, E. & Van Houtven, T. (red.) (2010) • Taalbeleid is enkel nodig in taalgerichte opleidingen • Taalbeleid moet focussen op het toetsen en remediëren van zwaktaalvaardige, anderstalige studenten • Taalbeleid gaat vooral over taalcorrectheid • Taalbeleid is een kwestie voor het beleid

38. Ontwikkelingen in taalbeleid • Kuiken in Peters, E. & Van Houtven, T. (red.) (2010) • Van incidenteel naar structureel beleid • Gedeelde verantwoordelijkheid • Behoefteanalyse • Opleidingsspecifiek taalbeleid • Evaluatie

39. 4 Taalbeleid aan de HvA

40. Taalbeleid aan de HvA • ‘De eerste stappen zijn gezet. Taalbeleid op de Hogschool van Amsterdam’ • Marjolijn Kaak in Rooijackers, P., Westen, W. van der & Graus, E. (red.) (2009) over ontwikkeling van taalbeleid binnen het domein Economie en Management

41. Cruciale vragen • Met welk taalniveau komen de studenten binnen? • Met welk taalniveau verlaten ze de opleiding?

42. CEF: Niveaus van taalvaardigheid

43. Cruciale vragen • Met welk taalniveau komen de studenten binnen? B2 • Met welk taalniveau verlaten ze de opleiding? C1

44. Vervolgvragen • Met welk taalniveau komen de studenten binnen? B2 • Hebben alle studenten bij binnenkomst niveau B2? → toetsing vooraf • Met welk taalniveau verlaten ze de opleiding? C1 • Hoe moet het taalverwervingsproces van de studenten tijdens de studie gestimuleerd worden? → toetsing achteraf

45. Stappen • Toetsing vooraf en achteraf • Opdrachten zowel op inhoud beoordelen als op taal • Inleverprotocol • Vooraf aangeven welke taalaspecten beoordeeld worden • Beoordelingsmodel • Criteria per opleiding/beroepsproduct • Docenten trainen in beoordelen en feedback geven • Coaching van docenten • Remediëring van taalproblemen bij studenten

46. Kaak (2009) als blauwdruk voor taalbeleid binnen de HvA? • Voor het management • ‘taalbeleid … als middel om de kwaliteit van het onderwijs te waarborgen en daarmee capabele studenten aan het beroepenveld af te kunnen leveren’ • Voor de docent • ‘taalbeleid biedt inzicht in het taalniveau van de studenten en het geeft handvatten om de studenten te beoordelen’ • Voor de student • ‘taalbeleid geeft duidelijkheid over de rol van taal binnen de opleiding, welk taalniveau wordt geëist en de mogelijkheid om feedback te ontvangen op taalgebruik’