Fryderyk Zoll

1. Wykonanie zobowiązań. Zaliczenie świadczenia. Miejsce i czas spełnienia świadczenia. Świadczenie do rąk nieuprawionego Fryderyk Zoll

2. Zaliczenie świadczenia • Art. 451. § 1. Dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne. • § 2. Jeżeli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego długu. • § 3. W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych - na poczet najdawniej wymagalnego.

3. Zaliczenie świadczenia • I. A był dłużnikiem B. Dług pieniężny był już wymagalny i dłużnik popadł w opóźnienie. Dług wynosił 1000. Dłużnik zapłacił wierzycielowi 500 oświadczając, że pragnie zaliczyć ten dług na należność główną. Wierzyciel nigdy nie wzywał dłużnika do zapłaty odsetek. Wierzyciel po dokonaniu przez dłużnika zapłaty oświadczył, że zalicza tę należność na powstałe już należności odsetkowe. Czy zasadnie?

4. Zaliczenie świadczenia • Ad. I. • Mimo, że w tutaj nie ma wielu należności w rozumieniu art. 451 § 1 k.c., to przepis ten znajduje zastosowanie. • Mimo, że wierzyciel nie wzywał dłużnika do zapłaty odsetek, jako akcesoryjne stały się one wymagalne wraz z należnością główne. Są zatem zaległe. • Mimo oświadczenia dłużnika wierzyciel mógł zaliczyć świadczenie na powstałe już należności odsetkowe.

5. Zaliczenie świadczenia • II. A był dłużnikiem wobec B z tytułu kilku należności. Pierwsza (1000) stała się wymagalna dwa lata temu, druga (500) rok temu, a trzecia (100) pół roku temu. A zapłacił B 600, nie oświadczył jednak na którą należność świadczenie to zalicza. B nie wystawił pokwitowania. B dochodzi zapłaty wierzytelności o 500. Wtedy przed sądem A oświadczył, że spełnione świadczenie zalicza na tę właśnie dochodzoną należność i dlatego żądanie B nie jest zasadne.

6. Zaliczenie świadczenia • Ad. II. • Problemem tego kazusu jest luka istniejąca między § 2 i § 3 art. 451. W stanie faktycznym nie doszło do prekluzji z § 2, bo wierzyciel nie wystawił pokwitowania. Jednak nie można uważać, że uprawnienie dłużnika nie wygasło. Należy raczej przyjąć, że oświadczenie dłużnika musi zostać złożone w rozsądnym terminie po spełnieniu świadczenia. Później zaczyna działać § 3 i wskazana tam kolejność zaspokojenia.

7. Zaliczenie świadczenia • III. B był dłużnikiem A. z tytułu dwóch należności. Jedna z nich (1000) stała się wymagalna pięć lat temu i była już przedawniona. Druga (500) stał się wymagalna przed rokiem. B zapłacił 300 i nie wskazał na którą należność świadczenie to powinno być zaliczone. A dochodzi zapłaty 500 z drugiej należności. Czy zasadnie?

8. Zaliczenie świadczenia • Ad. III. Art. 451 § 3 nie rozstrzyga, czy można zaliczyć świadczenie na należność już przedawnioną. Należy jednak przyjąć, że art. 451 chroni autonomię dłużnika, który może określić jaką należność chce dobrowolnie zaspokoić. Dokonując wykładni zachowania dłużnika nie można przyjąć, że chce on zaspokoić należność przedawnioną.

9. Świadczenie do rąk nieuprawnionego • Art. 452. Jeżeli świadczenie zostało spełnione do rąk osoby nie uprawnionej do jego przyjęcia, a przyjęcie świadczenia nie zostało potwierdzone przez wierzyciela, dłużnik jest zwolniony w takim zakresie, w jakim wierzyciel ze świadczenia skorzystał. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy świadczenie zostało spełnione do rąk wierzyciela, który był niezdolny do jego przyjęcia.

10. Świadczenie do rąk nieuprawnionego • IV. A był dłużnikiem B z tytułu umowy pożyczki. B natomiast był dłużnikiem C ze względu na szkodę, którą mu wyrządził czynem niedozwolonym. C nie mógł otrzymać swojej należności od B, który ciągle unikał zapłaty. A, który był kolegą C zapłacił C twierdząc, że w ten sposób zwraca pożyczkę wobec B (kwoty były tej samej wysokości). B domaga się zwrotu pożyczki od A.

11. Świadczenie do rąk nieuprawnionego • Ad. IV. Świadczenie do rąk C było świadczeniem do rąk nieuprawnionego. Zasadniczym pytaniem dla tego kazusu jest kwestia, czy B skorzystał ze świadczenia A (art. 452). Doszło bowiem w ten sposób do umorzenia roszczenia C w stosunku do B. Kwestia jest wątpliwa, ponieważ to „skorzystanie” następuje wbrew woli B. Dlatego raczej należy przyjąć, że roszczenie o zwrot pożyczki nie wygasło.

12. Świadczenie do rąk nieuprawnionego • Art. 464. Świadczenie do rąk osoby, która okazuje pokwitowanie wystawione przez wierzyciela, zwalnia dłużnika, chyba że było zastrzeżone, iż świadczenie ma nastąpić do rąk własnych wierzyciela, albo chyba że dłużnik działał w złej wierze.

13. Świadczenie do rąk nieuprawnionego • V. A był wierzycielem B. C sfałszował perfekcyjnie pokwitowanie A i udał się do B, który spełnił świadczenie do rąk C. A domaga się teraz zapłaty od B. Czy zasadnie?

14. Świadczenie do rąk nieuprawnionego • Ad. V. Rozwiązanie tego kazusu zależy od wyniku wykładni art. 464 k.c. Zasadą jest, że spełnienie świadczenia do rąk nieuprawnionego, nawet działając w dobrej wierze, nie zwalnia dłużnika. Art. 464 k.c. wprowadza wyjątek, wynikający z chęci ochrony pewności pokwitowania. Jeżeli dłużnik posługuje się pokwitowaniem wierzyciela, wierzyciel nie powinien móc podnosić zarzutu, że on wcale pokwitowania nie wręczył. W przypadku sfałszowane pokwitowania wierzyciel jednak nie zwiększył ryzyka. Dlatego w tym wypadku nie można zastosować art. 464 w drodze analogii. Wierzytelność nie wygasła i wierzyciel może domagać się zapłaty.

15. Świadczenie do rąk nieuprawnionego • Art. 92115. § 1. Przepisy o papierach wartościowych stosuje się odpowiednio do znaków legitymacyjnych stwierdzających obowiązek świadczenia. • § 2. W razie utraty znaku legitymacyjnego stwierdzającego w swej treści obowiązek świadczenia na żądanie wierzyciela, dłużnik może uzależnić spełnienie świadczenia od wykazania uprawnienia przez osobę zgłaszającą takie żądanie. • § 3. Do znaku legitymacyjnego, który nie określa imiennie osoby uprawnionej, stosuje się odpowiednio przepisy o papierach wartościowych na okaziciela, chyba że co innego wynika z przepisów szczególnych.

16. Świadczenie do rąk nieuprawnionego • VI. A oddał płaszcz do szatni. Dostał bloczek, który zgubił. Z tym bloczkiem zgłosił się B, który zabrał płaszcz. A domaga się od prowadzącego szatnię naprawienia szkody. Czy zasadnie?

17. Świadczenie do rąk osoby nieuprawnionej • Ad. VI. Podstawą roszczenia będzie tutaj art. 471 k.c. Zobowiązanie musiało powstać, roszczenie być wymagalne. Zobowiązanie nie mogło wygasnąć. Poza tym szkoda wynikła z niewykonania zobowiązania, a dłużnik nie może wykazać, że nie ponosi odpowiedzialności. • W tym wypadku dłużnik działał w zaufaniu do znaku legitymacyjnego (klauzula liberacyjna) i z tego powodu spełnienie świadczenia do rąk osoby nieuprawnionej zwolniło dłużnika.