Dr hab. Fryderyk Zoll, prof. UJ

1. Wprowadzenie do prawa spadkowego Dr hab. Fryderyk Zoll, prof. UJ

2. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Dziedziczenie • Przejście praw i obowiązków majątkowych zmarłego na spadkobierców z chwilą otwarcia spadku • Brak koncepcji spadku wakującego

3. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Problem 1 • W chwili śmierci Piotra, matka jego dziecka była w ciąży z tym właśnie dzieckiem. Przed śmiercią Piotr sporządził testament i powołał do dziedziczenia swoje nienarodzone dziecko. Komu przysługuje spadek do czasu urodzenia się dziecka?

4. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Stosownie do art. 927 par. 2 k.c. dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może dziedziczyć jeżeli urodzi się żywe. Należałoby uznać, że dziecko nabywa spadek jako nasciturus, z tym że jeżeli urodzi się martwe, traktuje się je tak, jakby nie dożyło otwarcia spadku, czyli do spadku dochodzą osoby, które by dziedziczyły, gdyby tego dziecka w ogóle nie było. W takim wypadku problem spadku wakującego w ogóle nie powstaje.

5. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Problem 2 • Stan faktyczny j.w., tylko Piotr nie sporządził żadnego testamentu. W tym stanie faktycznym powstają problemy, ponieważ ustalenie pochodzenia od ojca dziecka następuje z reguły dopiero z chwilą urodzenia dziecka, choć ze skutkiem wstecznym. Dlatego zanim się urodzi nie mogłoby jeszcze dziedziczyć z ustawy, dopiero z chwilą urodzenia. W pewnym sensie spadek jest w tym czasie bezpodmiotowy (jeżeli dziecko byłoby jedynym spadkobiercą ustawowym) lub udział spadkowy dziecka nie został przez nikogo nabyty. Jest to jednak luka, związana ze specjalnym statusem nasciturusa.

6. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Problem 3 • Spadkodawca w sporządzonym przez siebie testamencie ustanowił fundację i powołał ją do dziedziczenia (było to jedyne rozrządzenie testamentowe, które uczynił). Fundacja została wpisana do rejestru rok po otwarciu spadku (zob. art. 927 par. 3). Jedynym spadkobiercą ustawowym był Tomasz. Kto dziedziczył w chwili otwarcia spadku

7. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Na pytanie to nie ma jasnej odpowiedzi – należy stwierdzić, że taka fundacja utworzona w testamencie, ale jeszcze nie zarejestrowana musi być traktowana jako jednostka „w organizacji”. Prowadziłoby to do przyjęcia statusu ułomnej osoby prawnej dla takiej fundacji do czasu rejestracji, która powinna dziedziczyć, ale jeżeli fundacja nie zostanie zarejestrowana, należałoby uznać, że fundacja nigdy nie istniała i dziedziczenie odbywa się właśnie, jakby jej nigdy nie było.

8. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Skład spadku (art. 922 par. 2) • Prawa i obowiązki cywilnoprawne • Prawa majątkowe • Prawa i obowiązki nie powiązane ściśle z osobą spadkobiercy • Prawa, które nie przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami

9. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Problem 4 • Osobie A przysługiwało roszczenie o zwrot nadpłaty podatku dochodowego. A zmarł. Czy roszczenie to wchodzi w skład spadku?

10. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Sąd Najwyższy (III AZP 39/95) zakwalifikował to roszczenie jako cywilnoprawne. W tym wypadku należy przyjąć, że żadna ze stron nie ma pozycji władczej wobec siebie. Dlatego też roszczenie to wchodzi w skład spadku.

11. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Problem 5 • A przysługiwało prawo do grobu, ponieważ jego bliscy krewni byli w nim pochowani. A zmarł. Czy prawo to weszło do spadku po nim?

12. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Prawo do grobu ma charakter mieszany. Składają się na nie zarówno elementy majątkowe jak i niemajątkowe. Te ostatnie jednak przeważają. Prawo to zatem w myśl orzecznictwa SN nie wchodzi do spadku (III CZP 155/94)

13. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Problem 6 • Zmarły A był najemcą lokalu mieszkalnego. Czy przysługujące mu prawo najmu wchodzi w skład spadku.

14. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Zgodnie z art. 691 k.c. po śmierci najemcy prawo najmu przechodzi na wskazane w 1 tego przepisu osoby wspólnie z nim zamieszkujące w chwili śmierci. Tym samym prawo to przechodzi na wskazane osoby niezależnie od tego czy są spadkobiercami, a zatem jest nie wchodzi w skład spadku w rozumieniu art. 922 par. 2.

15. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Problem 7 • A złożył B ofertę zakupu samochodu. Zanim oferta doszła do B, ten ostatni umarł. Jego spadkobierca C przyjął ofertę. A, który w międzyczasie zmienił jednak zdanie, uważa że umowa nie została zawarta, skoro kierował ją do oznaczonego adresata.

16. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Kompetencja do przyjęcia oferty wprawdzie nie jest prawem majątkowym sensu stricto, ale przechodzi na spadkobiercę. Przechodzi jednak na spadkobiercę jedynie wtedy, gdy z wykładni oferty nie będzie wynikać, że oferent chciał się związać jedynie z osobą zmarłego, a nie z jego następcami prawnymi.

17. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Podobne rozwiązanie należy przyjąć dla kwestii związania ofertą. Spadkobiercy oferenta są nią związani, chyba że co innego wynikałoby z samej treści oferty. • Do spadku wchodzi także prawo uchylenia się od skutków oświadczenia woli, jeżeli spadkodawca działał pod wpływem wad oświadczenia woli.

18. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Problem 8 • A w ramach stosunku timesharingu uzyskał użytkowanie nieruchomości zabudowanej domem letniskowym. A zmarł. Czy prawo użytkowanie wejdzie do spadku po nim?

19. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Co do zasady użytkowanie wygasa z chwilą śmierci osoby fizycznej, na rzecz której było ustanowione. Wyjątek dotyczy użytkowania ustanowionego w związku z umową timesharingu (art. 270 (1)). To prawo użytkowania nie wygasa z chwilą śmierci uprawnionego i ustanawiane jest na lat pięćdziesiąt. Jest zatem dziedziczone.

20. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Problem 9 • A został poszkodowany w wypadku samochodowym. Ponieważ utracił w znacznym stopniu zdolność do pracy stosownie do art. 444 par. 2 zasądzono rentę. Następnie A zmarł. Czy roszczenie o rentę weszło w skład spadku?

21. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Tego rodzaju renta ma charakter alimentacyjny i jako taka nie wchodzi do spadku (zob. Skowrońska, Komentarz, nb 36 do art. 922). Jednak należy podobnie jak to ma miejsce w przypadku roszczeń alimentacyjnych przyjąć, że wejdą w skład spadku już wymagalne, a jeszcze nie zaspokojone roszczenia z tego tytułu.

22. Wprowadzenie do prawa spadkowego • Zagadnienie dziedziczenia posiadania. • Znaczenie tezy o dziedziczeniu posiadania – sam stan faktyczny (wbrew niektórym poglądom) nie może podlegać dziedziczeniu. Dziedziczeniu mogą jedynie podlegać poszczególne skutki prawne związane z posiadaniem – np. nabycie prawa do pożytków (zob. 224 par. 1) a także możliwość nabycia roszczeń posesoryjnych.