Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen

1. Foech & MiddelsStudy on the Devolvement of Legislative Power & ProvisionsKommitee Frysk fan Provinsjale Steaten fan FryslânWoansdei 26 augustus 2009Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearenariemersma@fryske-akademy.nl

2. Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen • Mercator ûnderdiel fan de Fryske Akademy • 1987 útein set mei EU jild (80%) en FA (20%) • Trochstart yn 2007 mei stipe fan provinsje en gemeente • 2009-2012 finansiering fan provinsje Fryslân, gemeente Leeuwarden, EU en Baskelân

3. Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens en Taallearen • Mercator Ljouwert lûker fan Mercator Network; partners: • Universiteit Aberystwyth (Wales) • Akademy fan Wittenskippen Boedapest (Hongarije) • Ciemen yn Barcelona (Kataloanje, Spanje) • Mälardalen Universiteit (Sweden) • Kennis en kunde op it mêd fan meartaligens yn it ûnderwiis te sammeljen, ta te passen en út te wikseljen • Doel: “Europa nei Fryslân helje en Fryslân nei Europa bringe”

4. Wurksumheden Mercator • Regionale Dossiers • Netwurk fan meartalige skoallen • Netwurk fan Teacher Training Institutes • Konferinsjes en seminars • Undersyk en publikaasjes • Netwurk fan eksperts

5. Fersyk Provinsje Fryslân • Kommisje-HoekstraIt regear hat besletten om in stúdzje te dwaan nei de mooglikheden om mear polityk foech fan de Sintrale Oerheid yn Den Haach oan de Provinsje Fryslân te jaan. • Yn tarieding op it politike debat ferlet fan ferliking mei in oantal twatalige en trijetalige regio’s yn Europa dêr’t oerdracht fan foech & middels fan it sintrale regear oan de oanbelangjende regio’s plakfûn hat.

6. Seleksje fan twatalige en trijetalige regio’s • Alle regio’s hawwe it Europeesk Hânfest tekene / ratifisearre. • Alle regio’s hawwe in fernijing fan har eigen ynterne proses of lange termyn plenning trochmakke. • Alle regio’s hawwe in balâns fûn yn it politike foech tusken Sintrale Oerheid en Regionale Oerheden. • Yn ús eagen binne dit regio’s yn Europa dy’t in goed foarbyld binne as it om it krijen fan foech giet.

7. Acht EU regio’s mei in Regionale of Minderheidstaal • Sweedsk yn Finlân • Gaelic yn Skotlân • Welsk yn Wales • Katalaansk yn Katalonië • Oksitaansk yn Val d’Aran, Spanje • Ladinysk yn Súd Tyrol, Italië • Franko Provensaalsk yn Vallée d’Aosta, Italië • Frysk yn Fryslân, Nederlân

8. Tal memmetaalsprekkers • Sweedsk yn Finlân (265.000, 5,1%) • Gaelic yn Skotlân (60.000, 1,2%) • Welsk yn Wales (600.000, 20%) • Katalaansk yn Katalonië (3,5 miljoen, 50%) • Oksitaansk yn Val d’Aran, Spanje (4.000, 65%) • Ladinysk yn Súd Tyrol, Italië (30.000, 2,5%) • Franko Provensaalsk yn Vallée d’Aosta, Italië (68.000, 58%) • Frysk yn Fryslân, Nederlân (350.000, 54%)

9. Sweedsk yn Finlân

10. Sweeds yn Finlân Sterke punten: • Sweedsk yn Grûnwet (1917 / 2000) • Taalwet 2004: Gemeenten (6% - regeling) fiere taalbelied op gtrûn fan nasjonale regels • Ynspeksje foar Sweedsk ûnderwiis yn National Board on Education

11. Gaelic yn Skotlân

12. Gaelic yn Skotlân Sterke punten: • Scottish Parliament (1999) • Gaelic Language Act (2005) • Bord na Gaeiligh: útfiering fan Language Plan (5 jier) mei budzjet • National priority: Gaelic Medium Education“Use it, don’t lose it!” • Ynspeksje yn Scottish Government Education Department (SGED)

13. Welsk yn Wales

14. Welsk yn Wales Sterke punten: • Welsh Language Act (1993) • Welsh Language Board: útfiering fan Language Plan (5 jier) • Welsh Medium Education (33 %) • Estyn: ynspeksje foar alle typen ûnderwiis • Taname Welsk by jonge minsken

15. Katalaansk yn Katalonië

16. Katalaansk yn Kataloanje Sterke punten: • Autonome Regio (1978) • Sterke ekonomyske macht • Law on Linguistic Normalisation (1983) • Alle skoallen trijetalich (2015):Katalaansk – Spaansk – Ingelsk • Ynspeksje yn ministearje, mei spesjale taken foar taal

17. Val d’Aran

18. Val d’Aran (Spanje) Sterke punten: • Folsleine lykstelling fan Oksitaansk oan Katalaansk (1990)

19. Súd Tirol (Itaalje)

20. Ladinysk yn Súd-Tirol Sterke punten: • Statute of Autonomy Súd-Tirol (1948) • Revised Statute – Ladinysk (1972): • Trijetaligens Italjaansk-Dútsk-Ladinysk • Ladin provincial schools office: • Beneaming en superfizy fan personiel • Ynspeksje en supervisy by Intendënt • Istitut Pedagogich Ladin

21. Franko-Provensaalsk yn Vallée d’Aosta

22. Franko-Provensaalsk yn Vallée d’Aosta (TItaalje) Sterke punten: • Constitution of 2001 • Statut special (1948 / 2001) • Executive power on bilingual education: • Trijetaligens Italjaansk – Frânsk – Dútsk • Ynspeksje fia Comité Consultatyf • Francesco Palermo (FCNM): “Nije dynamyk mei Rome”

23. Gearfetting • What is the legal relation between the national and the regional government concerning the responsibility for the development and implementation of the Regional & Minority Language policy? • De lêste tweintich jier hawwe de regio’s in ûntwikkeling trochmakke oangeande it krijen fan polityk foech fan de sintrale nei de regionale oerheid. • Der is in spesjaal ûntwikkele oanpak kaam foar de beskerming en promoasje fan de RML’s. • Benammen de regionale oerheid hat ferantwurdlikheden foar dy ûntwikkeling en ymplemintaasje. • De bestudearre regionale oerheden hawwe in Language Law of in Additional Law. 2. Which concrete legal provisions have been made by the state government regarding the above mentioned responsibility? (full autonomy, co-operation) • Net ien fan de steaten hat in Convenant as ynstrumint brûkt om de ferantwurdlikheden tusken sintrale en regionale oerheid dúdlik te meitsjen. • Guon regio’s hawwe in autonome status. • Guon Additional Laws jouwe wetjouwend foech oan de regionale autoriteiten.

24. Gearfetting 3. To what extent does the regional government have authority concerning RML policy for education? (pre-primary, primary, secondary, higher education and university) • Wy kinne konkludearje dat de measte RML-regio’s in balâns fûn hawwe tusken de Sintrale en de Regionale Oerheid oangeande it gebrûk fan de RML yn it ûnderwiis. • Se wolle in spesjaal ûntwikkele oanpak fersoargje foar de RML.\ 4. To what extent are arrangements made between the regional government and the inspectorate of Education about the monitoring of the RML both as a subject and as a medium of instruction? • Wy kinne konkludearje dat de ynspeksje yn de ferskate regio’s nei alle fakgebieten fan it ûnderwiis sjogge en net allinnich nei de RML. • De measte regio’s hawwe it komplete foech of foar in diel foech oer de ûnderwiisynspeksje.

25. Frysk yn Fryslân • Sterke punten: • Taalgebiet falt fierhinne gear mei provinsjegrinzen • Frysk memmetaal foar 54% befolking • Frysk sterke mûnlinge kultuertaal • Frysk is fan ús allegearre! • Rom plak foar Stellingwerfsk en Biltsk

26. Frysk yn Fryslân • Swakke punten: • Fizy: ? • Fragmintaryske wetjouwing • Rezjy fan beliedssyklus:- ûntwikkeling- fêststelle- útfiere- evaluaasje

27. Foech Fryske taal en kultuer • De Provinsje Fryslân hat in bytsje foech, Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer (BFTK). • BFTK hat gjin status fan wet of oanfoljende wetjouwing (additional law). • Mienskiplik oerlis oer de útfiering BFTK is formeel regele yn kêst 9.1 – mar feitlik in fiasko

28. Fryslân Ferlet • Sterker lykwicht tusken provinsje en ryk troch taalwet (fangnet & stimulâns) • Dynamyk mei ryk oer rezjy op basis fan: • Mienskiplike fizy • Taalplan (4 jier-syklus) • Budzjet (ryk en provinsje) • Utfiering • Ferantwurding

29. Fryslân Ferlet • Nij lykwicht tusken provinsje en ryk:Fryske-taalwet (op basis Hânfest) • Funksje taalwet: fangnet foar yndividu & stimulâns foar oerheid • Dynamyk taalwet: fizy – plenning – útfiering - budzjet