Polska 2030 Wyzwania rozwojowe, młodzież, wieś

1. Polska 2030 Wyzwania rozwojowe, młodzież, wieś Michał Boni, Warszawa 27 maja 2010 r.

2. Model długookresowego rozwoju „Polska 2030” Dobrajakośćżycia Aspiracje – roszczenia, perspektywa generacyjna,solidarność pokoleń? Zrównoważonyrozwój regionalny Większa spójnośćspołeczna Rozwójkapitału społecznego Społeczny wymiar rozwoju Sprawnyrynekpracy Mikropolityki rozwoju Rozwójkapitału intelektualnego Nowoczesnainfrastruktura Bezpieczna energia, czyste środowisko Potencjałdemograficzny Polityka wzrostugospodarczego Sprawne państwo Solidne fundamenty rozwoju Polski Generacja 2.0 – pokolenie aspiracji:pokonanie „luki edukacyjnej”i „luki technologicznej” Oś polaryzacji Oś dyfuzji

3. Polaryzacyjno-dyfuzyjny model rozwoju DYFUZJA

4. Główne wyzwanie • Polska krajem rozwiniętym • do 2030 r. ok. 90-100% śr. PKB/capita w UE27 (razem z NMS) • do 2045 r. ok. 90-100% śr. PKB/capita USA (z Chinami i Indiami) • Wyzwanie: istotnie zwiększyć tempo konwergencji realnej z 2% do 3% rocznie -> dynamika PKB do 5% • możliwe tylko gdy wkład TFP oraz inwestycji we wzrost PKB zwiększą się łącznie o 1pkt rocznie, a wkład pracy nie będzie ujemny; • liczba pracujących i średnia liczba godzin pracy w roku nie może spaść przed 2030, inwestycje muszą wzrosnąć o 5% PKB (średnio w okresie), produktywność musi przyspieszyć; • bardzo trudne.

5. Wyzwania rozwojowe: Polska 2010-2020-2030 (1) ODROBIĆ DYSTANS INFRASTRUKTURALNY • zaległości w budowie i modernizacji sieci infrastrukturalnej: drogi, koleje, lotniska (dostępność transportowa w modelu komplementarnym – cel: co najwyżej 60 minut do każdego ośrodka wojewódzkiego), dostęp do szerokopasmowego internetu, jakość sieci energetycznej, czystość energii; • ważne dla polityki regionalnej zorientowanej na dyfuzję (w modelu polaryzacyjno-dyfuzyjnym).

6. Obszary/ regiony metropolitarne w sieci drógi kolei ten-transport Źródło: Sieć regionów metropolitarnych RP wg Unii Metropolii Polskich, Paweł Adamowicz, Prezes Unii Metropolii Polskich, 7.09.09 Obszary miejskie 0,2-0,5 mln osób

7. Typy funkcjonalne gmin w Polsce • Typy funkcjonalne gmin (2007): • gminy miejskie • obszary urbanizowane • wielofunkcyjne obszary przejściowe • obszary wybitnie rolnicze • obszary z przewagą funkcji rolniczej • obszary o funkcjach turystycznych i rekreacyjnych • obszary o funkcjach leśnych • obszary o funkcjach mieszanych Źródło: PAN 2009.

8. Procent gospodarstw domowych z dostępem do Internetu w przekroju wojewódzkim Źródło: Diagnoza społeczna 2009 – za Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

9. Wyzwania rozwojowe: Polska 2010-2020-2030 (2) ODPOWIEDZIEĆ NA ZAGROŻENIA DEMOGRAFICZNE • wzmocnić narzędzia polityki rodzinnej (opieka nad dziećmi, godzenie pracy i funkcji rodzinnych, utrzymanie stymulacji podatkowych, lepsze i większe adresowanie pomocy dla rodzin wielodzietnych) – cel: wzrost wskaźnika dzietności z 1.3 do 1.6/1.7; • stworzyć warunki dla wzrostu zatrudnienia: w 2030 r. stopa zatrudnienia 15-64/67 na poziomie 75%; • rozwinąć model rynku pracy oparty o zasadę flexicurity; • stworzyć narzędzia polityki rozwoju zasobów ludzkich w oparciu o harmonizację przebiegu życia i przebiegu kariery zawodowej (work-lifebalance, godzenie ról zawodowych i rodzinnych, dopasowanie systemu LLL i profilaktyki zdrowotnej do wydłużonej aktywności zawodowej); • uruchomić rezerwy w zatrudnieniu: kobiety, młodzi do 25 roku życia, niepełnosprawni, mieszkańcy wsi, starsi – powyżej 55 lat; • przesunąć (po 2020 r.?) wiek emerytalny (i zrównać wiek K/M) – 67 lat (praca K o 5 lat dłuższa – emerytura o 30/40% wyższa; • wzmocnić efektywność systemu emerytalnego (i upowszechnić system dwufilarowy: solidarności pokoleń i kapitałowy) oraz zachęcić do dodatkowego oszczędzania w III filarze; • zmodernizować system KRUS (dopasowanie do różnych typów aktywności zawodowej) i powiązać z dochodami i udziałem w systemie podatkowym.

10. Potencjał demograficzny Ruch naturalny i migracje, Polska 1989-2030 • Na początku XXI wieku Polska jest wciąż krajem relatywnie młodym w sensie demograficznym. • Aktualne tendencje – wydłużanie się przeciętnej długości życia oraz niska dzietność – wskazują jednak, że w najbliższych dekadach należy oczekiwać niekorzystnych zmian w strukturze wiekowej ludności. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS • Wg projekcji GUS w perspektywie roku 2030 liczba osób w wieku pow. 65 lat zwiększy się do około 10 mln (2006: 7 mln), przy zmniejszającej się liczbie osób w wieku produkcyjnym. • Zmiany demograficzne to nie tylko zagrożenie – są one w dużej mierze wynikiem rozwoju cywilizacyjnego. • Potencjał polskich seniorów jako źródło impulsów rozwojowych? Źródło: ZUS, KRUS, obliczenia własne

11. Przemiany intymności młodego pokolenia • Zamiast randki jest wyhaczanie na imprezach, • Friends with benefits, • Kultura grona – zachowania intymne, charakterystyczne dla pary zakochanych, którzy „nadmiernie” koncentrują się na sobie, nie są mile widziane przez dużą grupę przyjaciół kontaktujących się on-line na specjalnych platformach internetowych, chodzących razem na mecze koszykówki czy wałęsających się wspólnie po galeriach handlowych. • W ten sposób związywanie pary i budowanie związku seksualnego, na którym opiera się rodzina w naszym kręgu kulturowym, jest dzisiaj daleko bardziej utrudnione niż w latach 60-tych, a nawet 80-tych XX wieku, a przynajmniej mocniej rozciągnięte w czasie i zachodzące na późniejszych etapach życia jednostki. Źródło: za prof. Tomasz Szlendak

12. Przemiany rodziny: wiek i liczba dzieci Procent kobiet rodzących pierwsze dziecko w danym wieku w 2008 r. Średni wiek matek w chwili rodzenia dzieci w Polsce w latach 1980-2008 Procent kobiet rodzących trzecie dziecko w danym wieku w 2008 r. Procent kobiet rodzących czwarte i więcej dzieci w danym wieku w 2008 r. Źródło: Rządowa Rada Ludnościowa „Sytuacja Demograficzna Polski. Raport 2008-2009” na podstawie danych GUS

13. Wyzwania rozwojowe: Polska 2010-2020-2030 (3) ZBUDOWAĆ NOWE PRZEWAGI KONKURENCYJNE W OPARCIU O ROZWÓJ KAPITAŁU INTELEKTUALNEGO • kapitał intelektualny: to suma i synergia kapitału ludzkiego, kapitału społecznego, kapitału relacyjnego (relacje ze światem), kapitału strukturalnego (instytucje); • fundamenty: rozwój wczesnej edukacji (przedszkola – 90% uczestnictwa), jakość edukacji (i dostępność każdej ścieżki edukacyjnej) w spersonalizowanym nauczaniu (jakość nauczycieli), funkcje egalitarne i elitarne (wyławianie talentów) systemu edukacji; • utrzymanie wysokiego wskaźnika (ponad 50%) skolaryzacji na poziomie wyższym, poprawa jakości kształcenia w szkołach wyższych (efektywność mierzona pozycją absolwentów na rynku pracy); • rozwój edukacji w obszarach nauk ścisłych, technicznych i przyrodniczych z komponentami „ArtesLiberales” (rozwój potencjału kreatywności); • wpleść w system edukacji – rozwój zdolności do współpracy (kapitał społeczny); • poprawa warunków transferu: edukacja – rynek pracy (osłabienie syndromu 25-latka – skala stresu przy starcie zawodowym); • rozwój nauki, nakładów na B+R, sieci współpracy między sektorem biznesu i nauki: zmiana struktury nakładów na B+R (2/3 sektor prywatny); • warunki dla innowacyjności i kreatywności w gospodarce (kultura czynnikiem rozwoju – rozwój przemysłów kulturowych); • Polska Cyfrowa – rozwój (dostęp, rozrost usług, rozwój kompetencji cyfrowych, nowe treści).

14. Inwestycje w edukację Inwestycje w edukację Wyniki ucznia na tle swojej grupy wiekowej Polski system oświaty charakteryzuje anachroniczne podejście do roli nauczyciela – widzianego bardziej jako urzędnika zbiurokratyzowanego systemu niż jako „pracownik wiedzy” i współwychowawca przygotowujący młodych ludzi do uczenia się przez całe życie. Inwestycje w kapitał ludzki najmłodszych dają największy zwrot – są najbardziej opłacalne nie tylko dla samych dzieci, ale również dla społeczeństwa. W długim okresie przekładają się na wyższy poziom dobrobytu, lepsze zdrowie, niższe wskaźniki przestępczości.

15. Młode pokolenie (1) • Pierwsza dekada przemian dokonywała się w dużej mierze siłami innowacyjnymi średniego pokolenia, • Młode pokolenie „ładowało akumulatory” (realizacja aspiracji edukacyjnych, absorpcja konsumpcjonizmu, indywidualizacja strategii życiowych). Źródło danych: Prezentacja Krystyny Szafraniec „Czas na młodych. Socjologiczne charakterystyki pokolenia”

16. Młode pokolenie (2) – czynnik różnicujący • Czynnikiem najbardziej różnicującym orientacje i szanse życiowe młodzieży był i jest status rodziny pochodzenia oraz związane z nimi rodzinne kapitały; im wyższy status społeczny: • tym bardziej pozytywny stosunek do zmian systemowych, • tym lepsze samopoczucie w systemie, • tym większe poczucie własnych możliwości, • tym śmielsze plany wobec własnych dzieci i większe z myślą o nich inwestycje. Źródło danych: Prezentacja Krystyny Szafraniec „Czas na młodych. Socjologiczne charakterystyki pokolenia”

17. Różnice szans i możliwości życiowych młodego pokolenia Źródło danych: Prezentacja Krystyny Szafraniec „Czas na młodych. Socjologiczne charakterystyki pokolenia”

18. Edukacja: wyrównywanie szans rozwojowych Szkoła jest w niedostatecznym stopniu wykorzystywana jako miejsce wyrównywania szans rozwojowych. Polska należy do krajów, w których kariera edukacyjna dzieci jest najsilniej związana ze statusem społeczno-ekonomicznym rodziców (na podstawie wyników PISA) Źródło: na podst. Mateju P. Smith M.L., Soukup P., Basl J., „ Determination of College Expectations in OECD Countries, „Czech Sociological Review”, vol 43. No. 6., (2007).

19. Rozwój talentów a funkcja egalitarna oświaty Orientacja na rozwój talentów nie stoi w sprzeczności z funkcją egalitarną oświaty Źródło: Raport „Polska 2030. Wyzwania rozwojowe”.

20. Komputeryzacja polskich szkół Wyposażenie szkół (podstawowych, gimnazjów i średnich) w internet – 2008 r. (GUS) Komputery w szkołach– 2008 r. (GUS)

21. Spędzanie wolnego czasu a korzystanie z internetu Użytkownicy Internetu: • znacznie aktywniej uczestniczą w kulturze; • częściej chodzą na spotkania towarzyskie; • częściej uprawiają sporty lub inne formy aktywności fizycznej; • wyraźnie mniej czasu poświęcają natomiast na oglądanie telewizji. Źródło: Według danych „Diagnozy społecznej 2009” opr. D. Batorski – za Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2010.

22. Zróżnicowania potencjalnego wykluczenia cyfrowego Źródło: Dane CBOS grudzień 2009 – za Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2010.

23. Zaufanie do innych ludzi a korzystanie z internetu Użytkownicy Internetu wykazują także większe zaufanie do innych ludzi. W ostatnich dwóch latach nastąpił istotny wzrost zaufania do innych ludzi. Wzrost zaufania jest pozytywnie skorelowany z korzystaniem z Internetu. Źródło: Według danych „Diagnozy społecznej 2007-2009” opr. D. Batorski- za Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2010.

24. Lokalizacja szkoły podstawowej a szkolne osiągnięcia Źródło: Roman Dolata, „Pokolenie testów”

25. Lokalizacja gimnazjum szkolne osiągnięcia (Egzamin Gimnazjalny Matematyczno-Przyrodniczy) Źródło: Roman Dolata, „Pokolenie testów”

26. Poziom i dynamika zróżnicowania gimnazjów

27. Edukacja: zróżnicowanie miasto – wieś Przeciętne wyniki egzaminu gimnazjalnego (część matematyczno-przyrodnicza) w gminach w latach 2002-2006 (przeciętny wynik ucznia w Polsce = 100) Odsetek dzieci w wieku 3-5 lat uczęszczających do przedszkola w 2008 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie CKE Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS

28. Edukacja: zróżnicowanie regionalne To niestety dane sprzed kilku lat (2003), ale dobre ilustrują boom edukacyjny na wschodzie Polski – liczba absolwentów liceów ogólnokształcących w stosunku do wszystkich 18-latków (%), według podregionów Źródło: oprac. Mikołaj Herbst

29. Edukacja: zróżnicowanie regionalne Przyrost odsetka ludności z wyższym wykształceniem według podregionów (1988-2002: spisy powszechne). Tu także widać jak wschód inwestuje w edukację (w pkt. proc.) Źródło: oprac. Mikołaj Herbst

30. Drogi edukacyjne młodzieży wiejskiej • Młodzież wiejska częściej wybiera kierunki studiów, których dostępność i szansa na ukończenie są większe. • Kierunki o szczególnie wysokim odsetku studentów pochodzących ze wsi to: teologia oraz kierunki nauczycielskie. • Nierówności w udziale młodzieży wiejskiej są konsekwencją świadomych wyborów młodego pokolenia na wsi, które przekonane jest o swoich gorszych kompetencjach i szansach edukacyjnych (Sytuacja ludzi młodych na rynku pracy na obszarach wiejskich w Polsce, 2007). Źródło: na podstawie danych Wasielewski 2007

31. Wieś - miasto Wieś jest coraz mniej zależna od rolnictwa. Około 50% gospodarstw domowych na wsi to gospodarstwa bezrolne. Spada udział pracujących w rolnictwie, a obszary wiejskie są znacznie lepiej zintegrowane z krajowym rynkiem pracy. Młodzi ludzie co raz częściej wybierają pracę poza rolnictwem. Według BAEL w latach 2000-2007 udział rolników wśród młodych (15-34 lata) osób mieszkających na wsi spadł z 19% do 13%. Rósł w tym czasie udział młodzieży pracującej poza rolnictwem – z 34% do 39% oraz podejmującej naukę - z 25% do 29%. Źródło: BAEL, GUS

32. Zamieszkanie na wsi a zatrudnienie w rolnictwie • Polska jest mniej wiejska niż Finlandia, ale znacznie bardziej rolnicza. • Większość polskich regionów to regiony pośrednio lub przeważająco rolnicze podczas gdy regiony fińskie to głównie regiony nierolnicze lub pośrednio rolnicze. Źródło: Zawalińska 2010.

33. Oczekiwane na rynku pracy w USA umiejętności pracowników ze względu na typ zadań w okresie 1960-2000 Źródło danych: Citizenship and Education in Twenty-eight Countries; The International Association for the Evaluation of Educational Achievement 1999/2000

34. Wyzwania rozwojowe: Polska 2010-2020-2030 (4) PRZY ISTNIEJĄCEJ POLARYZACJI, WZMOCNIĆ POTENCJAŁ ROZWOJOWY REGIONÓW W CELU DYFUZJI • niezbędna dla polskiej polityki regionalnej – polityka spójności w wymiarze europejskim (źródło finansowania); • potrzeba budowy potencjału rozwojowego we wszystkich dziedzinach – regionów defaworyzowanych; • polityka infrastrukturalna – wkomponować w cele dyfuzji w polityce regionalnej; • adresowanie polityki regionalnej: obszar Polski wschodniej, zagrożenie dla rozwoju województwa zachodniopomorskiego, oraz powiaty w różnych regionach kraju; • polityka na rzecz rozwoju obszarów wiejskich: • zmniejszenie zatrudnienia w rolnictwie z 14% do 8/9% w 2020 r., • wyrównywanie szans cywilizacyjnych (edukacja, Orliki, Świetliki, e-biblioteki itp.), • lepszy transport (wzrost roli małych, rewitalizowanych ośrodków miejskich – mały przemysł, usługi), • rozwój sieci internetowej jako warunek przekroczenia bariery dystansu rozwojowego; • rozwój aglomeracji wraz z suburbiami (5 głównych aglomeracji – 30/35% PKB);

35. Obszary strategicznej interwencji polityki regionalnej na rzecz restrukturyzacji obszarów o najniższym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego Źródło: Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010-2020:Regiony, miasta, obszary wiejskie, MRR 2009

36. Obszary wiejskie o najgorszych wskaźnikach sytuacji społeczno-gospodarczej Źródło: Krajowa strategia rozwoju regionalnego 2010-2020:Regiony, miasta, obszary wiejskie, MRR 2009

37. Rozwój a zagrożenie ubóstwem Wskaźnik zagrożenia ubóstwem w polskich województwach w 2005 r. 20% gmin o najniższych dochodach własnych w przeliczeniu na mieszkańca w 2006 r. Źródło: Warunki życia ludności Polski w latach 2004-2005, GUS 2007 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wskaźnik zagrożenia ubóstwem według miejsca zamieszkania Źródło: Sytuacja gospodarstw domowych w latach 2004-2005, GUS 2007

38. Co wiemy?Migracje z Polski a kwestie regionalne Społeczno-demograficzny profil migranta z Polski w okresie przed- i poakcesyjnym, w % Źródło: BAEL.

39. Migracje z Polski a kwestie regionalne Struktura osiedleńcza a migracje poakcesyjne Źródło: BAEL.

40. Wyzwania rozwojowe: Polska 2010-2020-2030 (5) rozwój, wzrost gospodarczy – a harmonia z celami stabilności finansowej • jasne cele modernizacyjne polskiej gospodarki (modernizacja energetyki oraz rozwój usług związanych z high-tech); • wpisanie się w cele UE (szczególnie rola zmian w energetyce w powiązaniu z polityką klimatyczną) oraz udział w inicjatywach flagowych; • zadanie: harmonizacja rozwoju – stabilności finansowej (perspektywa 2010 – czy raczej 2014/2015); • kapitał na rozwój (różne źródła: budżety publiczne, środki UE, PPP, rynek kapitałowy, rynek obligacji, inne?); • oddalenie się perspektywy euro (wejście do strefy 2015-2017?); • reformy lat 210-2015 kluczowe dla fundamentów rozwojowych Polski 2030; • znaczenie: sprawnego, przyjaznego dla obywatela i przedsiębiorcy państwa w procesie modernizacji (dodatkowy lewar rozwojowy); • specyficznie polskie czynniki wspomagające rozwój: • siła młodej generacji (drugi powojenny wyż demograficzny i jego aspiracje): pierwsze polskie pokolenie bez luki edukacyjnej i technologicznej wobec świata, • siła (nie do końca przewidywalna) zmian generowanych przez nowe technologie i cyfryzację.