BEGELEID ZELFSTANDIG LEREN

1. BEGELEID ZELFSTANDIG LEREN Annemie Borremans Lessius Hogeschool Antwerpen 15 februari 2006

2. Begeleid zelfstandig leren (BZL)wat is jouw mening: ja of neen? BZL kan niet zonder elektronische leeromgeving (computers). BZL kan niet zonder open leercentrum. BZL vereist een volledige reorganisatie van de onderwijsleersituatie.

3. Begeleid zelfstandig leren (BZL)wat is jouw mening: ja of neen? In BZL wordt de leerling centraal gesteld, ondergeschikt aan de leerstof. BZL kan men goed binnen één vak toepassen, de band leggen met andere vakken is niet echt nodig. Bij BZL komt het er vooral op aan de leerlingen een grote vrijheid te geven.

4. Begeleid zelfstandig leren (BZL)wat is jouw mening: ja of neen? Met BZL moet men niet te vroeg beginnen. Het is vooral de taak van het hoger onderwijs. Om BZL toe te passen moet een leerkracht volledig herschoold worden. Wat een leerling tijdens BZL leert is niet belangrijk als hij maar meewerkt en doet.

5. Begeleid zelfstandig leren = Leeromgeving opzetten die zelfstandig leren bij de leerling centraal stelt = Leerprocessen worden aangepast begeleid door een ‘coach’ (begeleider) = BZL is bijdragen tot de eindtermen ‘leren leren’

6. Effect onvoldoende begeleiding van de leerling binnen BZL - misbruik vrijheid - leertijd slecht gebruikt - daling niveau werk

7. Gradaties, groei • Zelf werken Bijv. Korte gesloten opdrachten • Zelfstandig werken Bijv. Langere gesloten opdrachten • Zelfstandig leren Bijv. Meer open opdrachten • Zelfverantwoordelijk of zelfgestuurd leren Bijv. Omvangrijke open opdrachten

8. Wat is ‘zelfgestuurd leren’ ? Zelfgestuurd leren is zelfstandig en met zin voor verantwoordelijkheid de sturing van de leerprocessen in handen nemen d.w.z. zelfstandig beslissingen nemen in verband met de leerdoelen, de leeractiviteiten en de zelfbeoordeling.

9. Zelfgestuurd leren= leerlingen oefenen zelfstandig de leerfuncties uit Leerfuncties: (1) Voorbereidingsfuncties (2) Verwerkingsfuncties (3) Regulatiefuncties

10. Zelfgestuurd leren= leerlingen oefenen zelfstandig de leerfuncties uit Leerfuncties: (1) Voorbereidingsfuncties Voorbeelden: Leerdoelen kiezen Voorkennis activeren Plan opstellen …..

11. Zelfgestuurd leren= leerlingen oefenen zelfstandig de leerfuncties uit Leerfuncties: (2) Verwerkingsfuncties Voorbeelden: Kennis opnemen Toepassingen maken ….

12. Zelfgestuurd leren= leerlingen oefenen zelfstandig de leerfuncties uit Leerfuncties: (3) Regulatiefuncties Voorbeelden: Vaststellen bereikte niveau Nagaan tekorten Bewaken voortgang ….

13. Nieuwe verdeling verantwoordelijkheid leraar en leerling  VAN gehoorzame leerder die passief, receptief en reproductief leert Leerkracht doet voor en legt stap voor stap uit  VIA een aantal tussenstappen Leerkracht geeft opdrachten en feedback NAAR zelfverantwoordelijk of zelfgestuurd leren door de leerautonome leerder Leerkracht laat zoveel mogelijk beslissingen over aan de leerlingen

14. Begrippen in het kader van zelfgestuurd leren (1) • Studentgecentreerd onderwijs: accent op zelfstandig leren (i.p.v. onderwijzen) • Ervaringsgericht onderwijs • Activerend onderwijs: accent op doen • Probleemgestuurd onderwijs: vertrekken van problemen

15. Begrippen in het kader van zelfgestuurd leren (2) • Taakgestuurd onderwijs • Blokonderwijs • Open leren • Individuele studiesystemen • Teleleren • Zelfstudiepakketten • Digitale vormen van leren

16. Vragen van deelnemers nascholing Damiaaninstituut Aarschot over BZL Meerwaarde zelfgestuurd leren? Taak van de leerkracht ? Concrete werkwijze? Hoe leervaardigheden ontwikkelen? en zie verder bij….. alternatief evalueren

17. Meerwaarde zelfgestuurd leren?

18. Meerwaarde zelfgestuurd leren? • beter zelfstandig problemen leren oplossen.. (intelligentie verhoogt) • grondiger leren en langer onthouden • leren is prettiger (intrinsieke motivatie) • meer aandacht mogelijk voor de individuele leerling • meer kans voor levenslang en levensbreed leren • aansluiting bij maatschappelijke (toename van kennis) en onderwijskundige (leren is constructief) ontwikkelingen

19. Visie op leren Leren is actief Leren is constructief Leren is sociaal gebeuren Leren bouwt verder op aanwezige voorkennis Leren is individueel verschillend

20. Visie op leren Wat de leerling leert is afhankelijk van wat hij zelf tijdens het leerproces denkt en doet in interactie met zijn aanwezige kennis en vaardigheden!

21. Taak van de leerkracht

22. Taak van de leerkracht? Coach Onderhandelaar Lesgever Beoordelaar (alternatieve evaluatiemethoden) Beheerder Organisator Ontwikkelaar van leermiddelen Ontwikkelaar van individuele studieprogramma’s

23. Taak van de leerkracht als coach? GIDS STELMONTEUR KRITISCHE LASTPOST BONDGENOOT LEERLING VAN DE LEERLINGEN

24. Taak van de leerkracht als coach? GIDS Algemeen: transparantie opbouw vakgebied en bij examens Demonstreert vaardigheden of laat die demonstreren Informeert over bronnen Adviseert bij het zoeken naar oplossingen voor problemen

25. Taak van de leerkracht als coach? STELMONTEUR Houdt de moeilijkheidsgraad van informatie en taken in de gaten.

26. Taak van de leerkracht als coach? KRITISCHE LASTPOST Vraagt de leerlingen regelmatig om na te denken en uit te leggen. Geeft feedback.

27. Taak van de leerkracht als coach? BONDGENOOT Onderzoekt samen wat er is misgelopen en ondersteunt.

28. Taak van de leerkracht als coach? LEERLING VAN DE LEERLINGEN Kan soms iets opsteken van leerlingen.

29. Zelfgestuurd leren en de rol van de school Verhouding instructietijd en zelfstandig werken en leren bepalen; keuzemogelijkheden voor leerlingen; aanpak leerproblemen Aangepaste leermaterialen: bijv. studiewijzers, digitale leerplatformen Evaluatie- en rapporteringsvormen kiezen en ontwikkelen: zelfevaluatie, analyse leervorderingen.. Ondersteuning en begeleiding personeel, nascholing ICT-infrastructuur, open leercentra Samenwerking tussen leerkrachten Doorbreken van de vakkenstructuur

30. Concrete werkwijze bij BZL?

31. Concrete werkwijze? Voorbeeld Economie : Terwerkstellingspolitiek -Werkloosheid Geleidelijke uitvoering van leerfuncties door de leerlingen i.p.v. door de leerkracht: (1) Duidelijke opdrachten uitvoeren (2) Open opdrachten uitvoeren (3) Leraar geeft geen leermateriaal maar leerlingen gaan zelf op zoek naar informatie (4) Leerlingen zetten zelf een onderzoek op over een bepaald thema naar keuze Mondelaers, L. ,Zelfregulerend leren in het economie-onderwijs. Nova et vetera, 1999-2000, nr.1-2.

32. Concrete werkwijze? Voorbeeld Economie : Terwerkstellingspolitiek -Werkloosheid Geleidelijke uitvoering van leerfuncties door de leerlingen i.p.v. door de leerkracht: (1) Duidelijke opdrachten uitvoeren Gerichte vragen i.v.m. tabellen over werkloosheid. Bijv. Bereken voor het jaar 1998 het aandeel van de mannen en de vrouwen in de werkloosheid.

33. Concrete werkwijze? Voorbeeld Economie : Terwerkstellingspolitiek -Werkloosheid Geleidelijke uitvoering van leerfuncties door de leerlingen i.p.v. door de leerkracht: (2) Open opdrachten uitvoeren Wat leren de tabellen ons over de uitkeringsgerechtigde volledig werklozen in België?

34. Concrete werkwijze? Voorbeeld Economie : Terwerkstellingspolitiek -Werkloosheid Geleidelijke uitvoering van leerfuncties door de leerlingen i.p.v. door de leerkracht: (3) Leraar geeft geen leermateriaal maar leerlingen gaan zelf op zoek naar informatie Leerlingen formuleren eerst leervragen, bijv. ‘Telt Vlaanderen procentueel meer werklozen dan Wallonië?’ en werken dan onderzoeksplan uit.

35. Concrete werkwijze? Voorbeeld Economie : Terwerkstellingspolitiek -Werkloosheid Geleidelijke uitvoering van leerfuncties door de leerlingen i.p.v. door de leerkracht: (4) Leerlingen zetten zelf een onderzoek op over een bepaald thema naar keuze Bijv. Hoe kan het probleem van de oudere werkloze worden aangepakt?

36. Concrete werkwijze? Voorbeeld Economie : Terwerkstellingspolitiek -Werkloosheid Geleidelijke uitvoering van leerfuncties door de leerlingen i.p.v. door de leerkracht EN Leerlingen moeten verklaringen toetsen aan die van andere leerlingen Werkvormen: • Individueel oplossen • Bespreking oplossing in groepjes • Oplossing formuleren voor de volledige klas

37. Heel wat leerlingen verkiezen een duidelijke uitleg van de leerkracht. Hoe motiveer je hen om zelfstandig te leren? • Interessante inhoud • Bruikbaar product als eindresultaat • Vrijheid in vormgeving opdracht • Haalbare maar niet te gemakkelijke opdracht • Cijfer geven dat meetelt • Positieve sociale druk: resultaten tonen aan de klas

38. Hoe leervaardigheden ontwikkelen?

39. Leervaardigheden van de leerling bij zelfgestuurd leren • Cognitieve • Metacognitieve • Affectieve

40. Cognitieve leervaardigheden van de leerling bij zelfgestuurd leren, o.a.: • Zoekstrategieën gebruiken om informatie te verwerven. • Een passend geheel van probleemoplossingsstrategieën gebruiken. • Kritische zin aanwenden.

41. Metacognitieve leervaardigheden van de leerling bij zelfgestuurd leren, o.a.: • De eigen leerstijl kennen en overeenkomstig studeren. • Een realistische tijd- en werkplanning kunnen maken. • Kunnen reflecteren over het eigen leren. • Het leerproces kunnen beoordelen op doelgerichtheid en kunnen bijsturen. • Uit leerervaringen conclusies kunnen trekken voor een nieuwe leertaak.

42. Affectieve leervaardigheden van de leerling bij zelfgestuurd leren, o.a. • Kunnen omgaan met emoties die de leertaak oproept. • Zelfvertrouwen kunnen ontwikkelen ten aanzien van de leertaak. • Zich kunnen motiveren voor de leertaak.

43. Praktijkvoorbeelden ontwikkeling leervaardigheden • Rolwisselend leren (Sint-Ritacollege, Kontich) • Leren uit fouten (Regina-Caelilyceum, Dilbeek) Beschrijving: zie tekst (V1, V2, V3)

44. Voorbeelden van instrumenten (1) Studiewijzer (2) Werkwijzer

45. (1) Studiewijzer = document Geheel van richtlijnen om leerling actief en zelfstandig te doen werken en te plannen Contract tussen leerling en leerkracht; goed beschreven werkverdeling tussen leerling(en) en leraar Fungeert als informatiedocument, werkinstrument, communicatiemiddel Samenstelling van een studiewijzer: zie voorbeelden V4 en V5

46. Bouwstenen van een studiewijzer • Verantwoording • Voorkennis • Doelstellingen • Leerstof en leerstofplanning • Didactische werkvormen en lesorganisatie • Studiebelasting • Studeeraanwijzingen

47. Tips: omgaan met studiewijzers • Leerlingen leren studiewijzers te gebruiken. • Eén leerkracht verantwoordelijk voor opstellen en opvolging studiewijzer. • Inhoud van de studiewijzer is bindend: rechten en plichten van leerlingen zijn eruit af te leiden. • Gebruik studiewijzers door leerlingen evalueren en studiewijzer overeenkomstig bijstellen.

48. Ervaringen van leerkrachten met studiewijzers (1) • Tijd, informatie en inspiratie nodig om systeem uit te werken • Doorbreken van de ‘ieder voor zich’ mentaliteit voor cursusontwikkeling is moeilijk.

49. Ervaringen met studiewijzers (2) • Leerlingen leren werken met de studiewijzer vraagt tijd • Te veel opdrachten in verhouding tot de voorziene tijd • Studieschema moest worden bijgesteld (verplichte lessen i.p.v. open uren) • Werken met opdrachten eentonig ervaren

50. (2) Werkwijzer=hoe een opdracht geven ? • Doel en onderdelen opdracht • Plaats in de opleiding • Werkbelasting en planning • Voorkennis • Werkvorm en groeperingsvorm • Informatiebronnen en materiaal • Begeleiding • Evaluatie