Puberhersenen in ontwikkeling Monique Janssen Orthopedagoog Cursisten Service m.janssen@rijnijssel.nl

1. Puberhersenenin ontwikkelingMonique JanssenOrthopedagoogCursisten Service m.janssen@rijnijssel.nl

2. “ Het is niet eerlijk om van pubers te verwachten dat ze op een volwassen manier kunnen plannen, organiseren en reflecteren terwijl hun hersenen nog niet af zijn”

3. Verbinding leggen tussenneurowetenschap en onderwijs

4. Om er in te komen…………… Een paar vragen…………..

5. Waar is het woord “puberteit” van afgeleid? • Pubertas • Pubescentie

6. Hoeveel wegen de hersenen ? • A) 1-1,5 kilo • B) 2 – 2,5 kilo

7. Welk hersengebied geeft het “startsignaal” voor de pubertijd? • A) hypothalamus • B) hypofyse

8. Wanneer start de adolescentieperiode? • A) 14 jaar • B) 10 jaar

9. Op welke manier “rijpen” de hersenen? • A) van voor naar achteren • B) van achteren naar voren

10. Goed kunnen plannen wordt voor een groot gedeelte aangestuurd door de…….. • A) Frontaal kwab • B) Occipitale (achterhoofds) kwab

11. Welk deel van het brein maakt deel uit van de “emotiecentra”? • A) Amygdala • B) Centrum van Wernicke

12. Welk hormoon is betrokken bij motivatie? • A) melatonine • B) Dopamine

13. Indeling presentatie 1) Algemene beschrijving sociale-emotionele ontwikkeling adolescentie 2) Ontwikkeling hersenen / adolescentenbrein 3) Wat betekent dit voor het pedagogisch en didactisch handelen en begeleiden?

14. Adolescentie • Vroege adolescentie: (10 – 15 jaar) • Midden adolescentie: (15 – 18 jaar) • Late adolescentie (18 – 22 jaar) (Crone 2008)

15. Vroege adolescenten 10 – 15 jaar Zijn: maken zich los van ouders emotionele bindingen met leeftijdgenoten Doen: handelen impulsief niet te veel opvallen Denken/voelen: emotioneel gevoelig gevoelig voor groepsdruk

16. Middenadolescenten 15 – 18 jaar Zijn: ontwikkelen een eigen ik durven af te wijken Doen: experimenteren sensation seeking/ risico’s nemen Denken/voelen: stemmingswisselingen

17. Late adolescenten (18 – 22 jaar) Zijn: meer zelfbewust eigen identiteit minder gevoelig voor groepsdruk Doen: meer verantwoordelijk opstellen Denken/voelen: leren om vooruit te denken beter in staat tot zelfreflectie vallen af en toe terug

18. Het begint bij hormonen!

19. Niet alleen lichamelijke veranderingen

20. hormonen Tijdens de adolescentie vindt onder invloed van de hormonen nog een massale verandering plaats in de structuur van hersengebieden en de communicatie tussen hersengebieden

21. Het puberbrein Hersenomvang bij een 6 jarige al 95 % van een volwassen brein Die 5 % zal er toch wel snel bij groeien? Maar uit recent hersenonderzoek blijkt: Hersenen zijn nog volop in ontwikkeling tussen 10 en 25 jaar

22. Puberbrein 3 aspecten • Prefrontale cortex is nog in ontwikkeling • Ontwikkeling neurale netwerken: verbindingen tussen hersencellen en hersendelen worden gevormd en afgebroken • Samenwerking tussen emotiegebieden en prefrontale cortex

23. Prefrontale cortex

24. Prefrontale cortex in ontwikkeling • Geheugen • Kunnen schakelen • Kunnen bepalen wat belangrijk is en wat niet lange termijn planning • Feedback gebruiken • Niet belangrijk dingen kunnen negeren • Impulsen beheersen • het zich kunnen verplaatsen in de emoties, behoeften, gedachten van de ander.

25. Werkproces: organiseer een project“organiseer een straatspeeldag” • Plannen en organiseren • Inleven • Feedback gebruiken • Schakelen • Prioriteiten stellen • Reflecteren op competenties

26. Leren is het vormen van sterke en uitgebreide neurale netwerken

27. Doorgeven graag……….. neuronen geven berichten door via elektrische prikkels aan andere neuronen “vuren” Hoe vaker “gevuurd” wordt, hoe sterker de verbinding “Neuronen die samen vuren worden goede buren” Onderling verbonden zenuwcellen vormen neurale netwerken

28. Van moeilijk begaanbare paadjes

29. Naar misschien wel een snelweg

30. “snoeien doet groeien”Verbindingen die niet gebruikt worden, worden “gesnoeid”

31. Verdere organisatie van de hersenen: beter neuraal netwerk Verbindingen tussen hersencellen worden gevormd en gebroken Goede veel gebruikte verbindingen worden sterker De zwakkere, niet gebruikte of niet efficiënte verbindingen sterven af

32. “Under construction” • De ontwikkeling van het adolescentenbrein is te vergelijken met een geleidelijke groei van een wegennetwerk Verbindingen worden sneller en efficiënter

33. Samenwerking tussen frontale cortex en emotiegebieden

34. Prefrontale cortex

35. Samenwerking tussen emotiegebieden en prefrontale cortex (ratio) Onder invloed van toenemende hormonale veranderingen worden emotionele hersengebieden extra gestimuleerd en extra gevoelig. Communicatie met de prefrontale cortex verloopt nog niet optimaal

36. Situatieschetsen • Nu doen, meteen proberen, eerst genieten gevoelig voor beloning en kicks) • “kort lontje” • Beoordelen sociale tekens van anderen

37. overactief Emotiegedeelten van de hersenen zijn overactief onder emotioneel prikkelende situaties Emotiesysteem kan niet altijd in “bedwang gehouden worden” door de controlerende frontale cortex

38. Kort samengevat: • Emotiegebieden zijn volop actief en de frontaal kwab heeft het soms nog weinig voor het zeggen

39. En Nu?....................... • Hersenen zijn nog vol op in ontwikkeling tijdens de adolescentie

40. Wat betekent dit nu voor het onderwijs? Onderzoek mbo raad: Mbo docenten “balans tussen sturen en loslaten is zoek”

41. De sprong van vmbo – mboverdrinken of leren zwemmen

42. Verdrinken of leren zwemmen • “Een frontaalkwab in ontwikkeling betekent nu eenmaal: nog niet goed kunnen plannen, organiseren, prioriteiten stellen en anticiperen.” • Het puberbrein kan verdrinken in een zee studieplanners, digitale leeromgevingen, pops en paps, competentieprofielen of…… • Misschien toch ook wel ontvankelijk voor de lessen van een goede zweminstructeur?

43. Vaardigheden: wat is nog in ontwikkeling? - lange termijnplanning - Gevolgen zien op langere termijn - prioriteiten stellen • Stop zeggen/ impulsbeheersing • Reageren of schakelen in nieuwe situaties of bij onverwachte consequenties/tegenslag/kritiek • Oriëntatie op later (bijvoorbeeld beroepskeuze) • Moeite met meerdere keuzemogelijkheden

44. Puberbrein betekent echter ook: • Creatief denken • Buiten de gebaande wegen om denken • Goed kunnen debatteren/discussiëren • Redeneervermogen/ toenemende abstractie • Omgaan met multi-media/communicatiemiddelen

45. gevoelige periode • Tussen 15 en 25 jaar is het moment om uit te blinken in sport en muziek Ook de prefrontale cortex lijkt extra “kneedbaar”. Het is een gevoelige periode voor het aanleren van plannen, organiseren en wederkerigheid en reflecteren.

46. eigen structurerend vermogen en probleemoplossend vermogen • Ontwikkelt zich gedurende de adolescentieperiode . Als jongeren goed begeleid worden kunnen de hersenen hier voordeel van hebben.

47. Kern • De hersenen zijn “kneedbaar” Docenten, begeleiders en ouders zijn essentieel: door steun, sturing en ervaringen verdwijnen niet- efficiënte verbindingen en ontstaan er sterke verbindingen

48. opdracht • Beschrijf een situatie waarin je merkte dat er sprake was van “leren”, de hersenen van de student stonden aan. Wat deed je toen, wat zei je toen………..

49. Motivatie: wordt getriggerd door hormonen Algemeen: • Autonomie: kunnen meedenken, meebeslissen in het leerproces • Competentie: gevoel hebben dat ze de taken / opdrachten die ze moeten doen aankunnen en merken dat ze steeds meer aankunnen . Dopamine (“dopingdrug”, zin hebben om je ergens voor in te zetten en te willen presteren) • Relatie: acceptatie, erbij horen, gezien worden, zich welkom voelen, persoonlijke waardering Oxytocine (knuffelhormoon)

50. Begeleidingsprincipes:Welke principes zorgen voor optimaal leren? • Feedback • Oplossingsgerichte benadering • Herhaling • Leren met emotie • Maak het voorstelbaar en nuttig • Voortbouwen: haak aan bij eigen ervaringen en associaties • Meerdere zintuigen inschakelen • Werk vanuit overzicht en structuur