Rozwój metropolii z perspektywy reformy administracyjnej

1. Rozwój metropolii z perspektywy reformy administracyjnej Marek Wójcik Doradca Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Sekretarz Zespołu do spraw decentralizacji Warszawa - 18 września 2008r.

2. Zawartość prezentacji • Omówienie założeń projektu ustawy o polityce miejskiej i współpracy jednostek samorządu terytorialnego w tym zakresie oraz o zmianie niektórych innych ustaw; • Przedstawienie mechanizmów wsparcia rozwoju obszarów metropolitalnych przygotowanych przez Rząd;

3. Kluczowy element prawny • Ustawa o polityce miejskiej i współpracy jednostek samorządu terytorialnego w tym zakresie oraz o zmianie niektórych innych ustaw; • Główne zagadnienia: - cele i sposób prowadzenia polityki miejskiej państwa; - sposób tworzenia i zakres działania zespołu miejskiego; - sposób tworzenia, organizacja i zakres działania zespołu metropolitalnego;

4. W czym objawiają się różnicepomiędzy kategoriami gmin? • Gminy: miejska, miejsko – wiejska, wiejska; • Ustrojowo – nie ma zasadniczych różnic; • Zakres zadań – duże miasto może więcej; • Finansowanie – większa paleta dochodów miast, ale i też największe zagrożenie zmianami systemowymi w skali całego państwa; mechanizmy wsparcia gmin wiejskich czy też obszarów zdegradowanych; • Zarządzanie – najbardziej sprawny funkcjonalnie model to gmina miejsko – wiejska; duże miasta – największe „zagęszczenie” problemów zarządczych; zasadniczy problem – zarządzanie przestrzenią;

5. Różnice w zarządzaniu obszarami miejskimi • Pomijając specyfikę niektórych miast (np. Cieszyn, Świnoujście), można pokusić się o kategoryzację gmin miejskich - w zależności od liczby mieszkańców oraz położenia geograficznego miast; • Granicą powodującą powstawanie różnic w zarządzaniu miastem jest skala jego potencjału, generująca określoną liczbę odbiorców: osób w nim mieszkających lub korzystających z tego potencjału. Innego rodzaju problemy zarządcze spotykamy na obszarach miejskich generujących: - od 1 – 1,5 mln odbiorców, - około 0,5 mln odbiorców, - kilkadziesiąt tysięcy odbiorców, - do kilkunastu tysięcy odbiorców.

6. Kryteria obszarów miejskich • metropolie (na stałe zamieszkiwane przez ponad 500 tysięcy osób i generujące często nawet drugie tyle korzystających z ich infrastruktury społecznej i gospodarczej) oraz miasta średniej wielkości leżące w obszarach metropolitalnych (np. miasta aglomeracji śląskiej, Zgierz, Pabianice, Sopot); • duże miasta – granica pomiędzy średnim, a dużym miastem leży gdzieś na poziomie około 150 tysięcy mieszkańców (np. Radom, Częstochowa, Kielce) oraz średnie miasta leżące w bezpośrednim sąsiedztwie (np. Rybnik, Żory, Rydułtowy, Pszów, Wodzisław Śląski, Jastrzębie); •  średnie miasta – kilkudziesięciotysięczne; • małe miasta – od kilku do kilkunastu tysięcy mieszkańców;

7. Pytanie zasadnicze • Czy powinno się uwzględniać specyfikę obszarów miejskich w kształtowaniu ich: zakresu zadań i kompetencji oraz dochodów? • Nie ma wątpliwości, że TAK! • Kolejne etapy tego typu działań: • 1990 reaktywowanie samorządów gminnych, • 1994 - 1996 pilotażowy program dużych miast, • 1997 - 1998 ustawa miejska i miejska strefa usług publicznych, • 1998 – 2008 miasta na prawach powiatu, • 2008 – zespoły metropolitalne i zespoły miejskie,

9. Dlaczego wsparcie dla obszarów metropolitalnych? • Polska by móc wykorzystać szansę rozwoju winna w pełni dążyć do spójności terytorialnej poprzez pełniejsze wykorzystanie endogenicznego potencjału największych ośrodków miejskich oraz wzmacnianie związków między metropoliami i terenami zurbanizowanymi, a otaczającymi je mniejszymi miastami i terenami wiejskimi; • Z drugiej strony widoczny jest w Polsce chaos urbanizacyjny, a żywiołowe procesy w tym zakresie obniżają standard życia mieszkańców i – co nie mniej istotne – warunki obsługi przedsiębiorstw;

10. Dlaczego wsparcie dla obszarów metropolitalnych? • Przepisy ustawy ukierunkowane są na tworzenie mechanizmów pozwalających na utrzymanie równowagi w rozwoju sieci miejskiej - poprzez wzmocnienie strategicznej roli obszarów metropolitalnych i jednoczesną poprawę atrakcyjności miast małych i średnich oraz gmin wiejskich; • Wzmocnienie więzi pomiędzy rozwojem miast i obszarów zurbanizowanych a rozwojem sąsiadujących terenów podmiejskich i wiejskich jest priorytetem ustawy; • Miasta i obszary metropolitalne odgrywają rolę regionalnych centrów wzrostu;

11. Obszar metropolitalny, a rozwój regionalny • Poprawa warunków rozwoju miast i ich otoczenia oraz usprawnienie procesów zarządzania nimi; • Ukształtowanie racjonalnej struktury funkcjonalno-przestrzennej, a zwłaszcza zapewnienie właściwych warunków życia mieszkańców z uwzględnieniem odpowiedniej ilości powiązanych ze sobą terenów publicznych; • Zintegrowanie systemów transportu zbiorowego; • Prowadzenie racjonalnej gospodarki odpadami; • Zapewnienie korzystnych warunków funkcjonowania przedsiębiorstw;

12. Obszar metropolitalny a rozwój regionalny • Prowadzenie gospodarki przestrzennej w sposób zapewniający ochronę dziedzictwa kulturowego (zwłaszcza terenów objętych ochroną konserwatorską); • Ochrona zasobów naturalnych i środowiska przyrodniczego, terenów czynnych ekologicznie, terenów rolnych i leśnych (zwłaszcza poprzez bardziej efektywne wykorzystywanie terenów już zabudowanych oraz zapobieganie rozpraszaniu zabudowy, a także ograniczanie presji urbanizacyjnej na tereny zieleni, w tym zieleni publicznej i na obszary dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego);

13. Obszar metropolitalny a rozwój regionalny • Poprawa spójności systemu osadniczego, zwłaszcza poprzez wzrost dostępności komunikacyjnej do dużych ośrodków miejskich, realizowanie ich obwodnic, szczególnie na drogach krajowych, tworzenie zintegrowanych systemów transportu zbiorowego w skali miasta, aglomeracji miejskiej i regionu, a także systemów infrastruktury technicznej w odniesieniu do planowanych obszarów urbanizacji; • Poprawa ładu przestrzennego, w tym wspieranie procesów restrukturyzacji dzielnic centralnych oraz kompleksowej rewitalizacji historycznych obszarów miejskich, a także obszarów zdegradowanych i nieracjonalnie wykorzystywanych;

14. Definicja obszaru metropolitalnego • Obszar metropolitalny stanowi ciągły przestrzennie układ osadniczy obejmujący co najmniej jedno miasto na prawach powiatu wraz z otaczającymi je gminami, który charakteryzuje się silnymi związkami funkcjonalno-przestrzennymi, w tym dużym przepływem osób, towarów i usług oraz intensywnym zagospodarowaniem i dużą gęstością zaludnienia, w skali całego terenu. • Obszar metropolitalny może obejmować gminy położone wewnątrz wyznaczonego obszaru, nawet jeżeli nie wykazują one silnych powiązań z miastem na prawach powiatu. • Granice obszaru metropolitalnego mogą przecinać teren powiatu i wykraczać poza granice województwa.

15. Zasady tworzenia obszarów metropolitalnych •  Z mocy ustawy tworzy się: warszawski obszar metropolitalny i górnośląski obszar metropolitalny; • Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, tworzyć obszary metropolitalne z łączną liczbą mieszkańców nie mniejszą niż 500 tys., przy gęstości zaludnienia na tym obszarze nie mniejszej niż 200 mieszkańców na 1 km2 • Z wnioskiem do Rady Ministrów o utworzenie obszaru metropolitalnego może wystąpić gmina lub gminy z łączną liczbą mieszkańców nie mniejszą niż 500 tys. (zgłoszenie wniosku wymaga uchwały rady gminy);

16. Ile obszarów metropolitalnych?2+(1,5,7,10…) ? • W oparciu o przeprowadzone analizy, minister właściwy do spraw administracji publicznej opracowuje propozycję wyznaczenia granic obszaru metropolitalnego i przekazuje do zaopiniowania, organom stanowiącym jednostek samorządu terytorialnego, które w przypadku utworzenia obszaru metropolitalnego uzyskałyby z mocy prawa przynależność do zespołu metropolitalnego; • Postanowienie ministra właściwego do spraw administracji publicznej o planowanych granicach obszaru metropolitalnego (może zostać zaskarżone przez organy stanowiące jednostek do sądu administracyjnego z powodu niezgodności z prawem); • Rada Ministrów, rozporządzenie o utworzeniu obszaru metropolitalnego;

17. Zespół metropolitalny • W celu prowadzenia spraw obszaru metropolitalnego ustanawia się zespół metropolitalny; • Przynależność do zespołu uzyskują z mocy prawa: - gminy położone na obszarze metropolitalnym; - powiaty, które w całości położone są na obszarze metropolitalnym; • Zespół wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność; • Zespół ma osobowość prawną; • Samodzielność zespołu podlega ochronie sądowej; • Zespół nie stanowi jednostki samorządu terytorialnego;

18. Zakres działania zespołu metropolitalnego • programowanie strategii rozwoju i zagospodarowania obszaru metropolitalnego oraz opracowywanie i uchwalanie programów lub planów metropolitalnych; • realizacja wspólnych przedsięwzięć; w tym o charakterze infrastrukturalnym; • inicjowanie i rozwijania współpracy jednostek samorządu terytorialnego w celu realizacji zadań mających znaczenie dla obszaru metropolitalnego; • pozyskiwanie i łączenie środków publicznych i prywatnych niezbędnych do realizacji zespołu; • promocja obszaru metropolitalnego;

19. Zakres działania zespołu metropolitalnego • Koordynowanie działalności jednostek samorządu terytorialnego wchodzących w skład obszaru metropolitalnego w sprawach: ładu przestrzennego, ochrony dziedzictwa kulturowego i ochrony środowiska; zaopatrzenia w energię elektryczną, cieplną oraz w gaz, wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych; komunikacji i transportu zbiorowego; rynku pracy; • Inne zadania i działania na rzecz jednostek samorządu terytorialnego położonych na obszarze metropolitalnym jeżeli postanowi tak zgromadzenie zespołu (w tym zadania zlecone przez organy administracji rządowej);

20. Strategia rozwoju i zagospodarowania przestrzennego • Zgromadzenie zespołu uchwala strategię rozwoju i zagospodarowania obszaru metropolitalnego, a na jej podstawie, w zakresie niezbędnym dla realizacji zadań zespołu: - stanowi ustalenia wiążące dla gmin należących do zespołu przy sporządzaniu przez nie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego; - ustala obszary, dla których gminy należące do zespołu zobowiązane są sporządzić miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego.

21. Strategia rozwoju i zagospodarowania przestrzennego • Wstępne założenia, a następnie projekt strategii, podlegają uzgodnieniu z członkami zespołu; • Spójność strategii z dokumentami planistycznymi: regionalnymi i krajowymi; • Jeżeli gmina nie przystąpi do sporządzania lub zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, zespół może wezwać gminę do wykonania tego obowiązku we wskazanym terminie, a po jego bezskutecznym upływie, sporządzić, uzgodnić i uchwalić, na koszt i ryzyko gminy, plan albo zmianę planu, ze skutkami przewidzianymi prawem dla miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego;

22. Zmiany zasad prowadzenia polityki rozwoju • Politykę rozwoju prowadzą także zespoły metropolitalne oraz zespoły miejskie; • Projekty strategii rozwoju opracowywane przez jednostki samorządu terytorialnego podlegają konsultacjom z właściwym samorządem województwa; • Konsultacje społeczne dotyczące strategii zespołu metropolitalnego - z gminami, powiatami, partnerami społecznymi i gospodarczymi;

23. Organizacja i zasady działania zespołu metropolitalnego • Organami zespołu są: - zgromadzenie zespołu – jako organ stanowiący i kontrolny; - zarząd zespołu – jako organ wykonawczy; • Zgromadzenie zespołu składa się z delegatów wszystkich jednostek samorządu terytorialnego należących do zespołu (delegatem jest z mocy prawa odpowiednio wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta). W skład zgromadzenia zespołu wchodzi także, z głosem doradczym, starosta powiatu, który w części położony jest na obszarze metropolitalnym;

24. Podwójna większość w głosowaniach zgromadzenia zespołu • Uchwały zgromadzenia zespołu są podejmowane podwójną bezwzględną większością, chyba że ustawa lub statut stanowią inaczej; • Przez podwójną bezwzględną większość rozumie się sytuację, w której za przyjęciem uchwały głosuje większość jednostek samorządu terytorialnego reprezentujących większość ludności zamieszkałej na terenie obszaru metropolitalnego; • Dla ustalenia, czy zachodzi warunek uzyskania większości ludności zamieszkałej na terenie obszaru metropolitalnego, bierze się pod uwagę jedynie głosujących za uchwałą delegatów gmin metropolitalnych;

25. Zarząd zespołu metropolitalnego • W skład zarządu zespołu wchodzą prezydenci miast na prawach powiatu i przedstawiciele powiatów należących do zespołu; • Przewodniczącym zarząd zespołu jest prezydent największego miasta zespołu. Jeżeli w skład obszaru metropolitalnego wchodzi więcej niż jedno miasto na prawach powiatu, statut może przewidywać rotacyjne obejmowanie funkcji przewodniczącego przez prezydentów tych miast;

26. Dochody zespołu metropolitalnego • składki jednostek samorządu terytorialnego (kwota składki nie może przekraczać w skali rocznej 1 % dochodów własnych każdej jednostki samorządu terytorialnego); • dochody z majątku zespołu; • odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych zespołu; • dochodami zespołu mogą być: wpłaty jednostek samorządu terytorialnego przeznaczone na realizację zadań wykonywanych przez zespół metropolitalny, dotacje z budżetu państwa lub funduszy celowych, wpływy ze zbiórek publicznych a także spadki, zapisy i darowizny, inne dochody, w tym środki pochodzące z Unii Europejskiej i innych źródeł zagranicznych;

27. Inne mechanizmy wsparcia rozwoju metropolii i rozwoju regionalnego • Komunalizacja nieruchomości po likwidowanej Agencji Mienia Wojskowego (gotowy projekt ustawy); • Przekazywanie przez Ministra Skarbu udziałów w spółkach o zasięgu regionalnym lub lokalnym (Województwo małopolskie, Powiat starogardzki, miasto Zawiercie); • Przygotowania do przekazania samorządom województw praw własności, regionalnych oddziałów Polskiego Radia i TVP; • Uruchomienie od 2009 roku rządowego programu wsparcia modernizacji dróg lokalnych i regionalnych; • Pilotaż przekazania samorządom województw zarządzania częścią dróg krajowych;

28. Inne mechanizmy wsparcia rozwoju metropolii i rozwoju regionalnego • Przekazanie samorządom wojewódzkim do prowadzenia: ochotniczych hufców pracy, parków krajobrazowych, ośrodków doradztwa rolniczego, państwowych wyższych szkół zawodowych; • Decentralizacja PFRON - przekazanie zadań do samorządów wojewódzkich i powiatowych; • Zmiany w ustawie o systemie oświaty, wzmacniające kompetencje jednostek samorządu terytorialnego w prowadzeniu polityki oświatowej na swoim terenie; • Rozwiązania prawne wspierające proces zmiany formy prawnej prowadzenia szpitali (spółki prawa handlowego);

29. Inne mechanizmy wsparcia rozwoju metropolii i rozwoju regionalnego • Nowelizacja ustaw o planowaniu przestrzennym i prawa budowlanego; • Nowelizacja regulacji prawnych dotyczących partnerstwa publiczno – prywatnego i partnerstwa publiczno – społecznego; • Wprowadzanie nowych regulacji prawnych ułatwiających współpracę jednostek samorządu terytorialnego: Europejskie ugrupowania współpracy terytorialnej (projekt procedowany przez Sejm), nowe formy stowarzyszeń z organizacjami obywatelskimi – projekt wynikający z przygotowanej nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie;

30. Inne mechanizmy wsparcia rozwoju metropolii i rozwoju regionalnego • Nowelizacja ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju; • Konsekwentna realizacja programu budowy autostrad i dróg ekspresowych; • Znaczące wsparcie dla dużych miast (prawne i finansowe) w przygotowaniu inwestycji związanych z EURO 2012; • Przejmowanie przez samorządy województw udziałów PKP Przewozy Regionalne; • Nowelizacja przepisów ułatwiających prowadzenie inwestycji;

31. Końcowe motto: Uruchamiamy wielorakie i komplementarne działania na rzecz rozwoju metropolii Dziękuję za uwagę