50 lat WPR kierunki zmian po 2013 roku

1. 50 lat WPR kierunki zmian po 2013 roku Dr Mirosław Drygas Leszno, 20 kwietnia 2012 rokuInstytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa, Polska Akademia Nauk (IRWiR PAN)

2. Struktura wystąpienia • Zarys ewolucji WPR • Uwarunkowania reformy UE • Założenia reformy WPR • Refleksje końcowe

3. Ewolucja WPR w pigułce 1957 Traktat Rzymski WPR widziana jako wspólna polityka, dostarczająca obywatelom UE żywność po przystępnych cenach oraz zapewniająca godny poziom warunków życia dla rolników. 1962 Narodziny WPR Istotą WPR dobre ceny dla rolników i coroczny wzrost rozmiarów produkcji. Pierwszym celem bezpieczeństwo żywnościowe, sklepy pełne żywności po rozsądnych cenach. 1970-1980 Zarządzanie podażą produkcji rolnej Powstają ogromne nadwyżki żywności, konieczność wprowadzenia instrumentów dostosowujących podaż do potrzeb rynku.

4. Ewolucja WPR w pigułce c.d. 1992 Zamiana wsparcia rynkowego na wsparcie dochodów rolników Płatności bezpośrednie zastępują wsparcie cenowe. Rośnie nacisk na jakość żywności, ochronę żywności tradycyjnej i regionalnej oraz ochronę środowiska. AGENDA 2000 Instrumenty rozwoju obszarów wiejskich WPR skupia się na ekonomicznym, społecznym i kulturowym rozwoju UE oraz wieloletnim programowaniu. WTO. 2003 Oddzielenie płatności bezpośrednich od produkcji Rolnicy bardziej nastawieni na bodźce płynące z rynku oraz muszą przestrzegać wymogi środowiskowe, dobrostanu zwierząt i standardów bezpiecznej żywności. WTO.

5. Ewolucja WPR w pigułce c.d. 2004 i 2007 kolejne rozszerzenia UE Populacja rolników zwiększyła się dwukrotnie, co spowodowało zwiększenie różnorodności rolnictwa i obszarów wiejskich UE. 2009 Wyniki tzw. Health Check WPR Kontynuacja procesu oddzielania płatności od kierunków produkcji rolniczej. Nowe wyzwania. Zobowiązanie KE do przedstawienia koncepcji wyrównania poziomu PB. 2010/2011 Propozycje reformy – Partnerstwo między UE i rolnikami Ukierunkowana na poprawę ekonomicznej i środowiskowej konkurencyjności sektora rolnego, promocję innowacyjności, zmian klimatycznych, oraz wsparcie zatrudnienia i wzrostu gospodarczego na obszarach wiejskich.

6. UWARUNKOWANIA REFORMY WPR

7. Nożyce cen w latach 1996-2009 Source: Eurostat 7

8. Wzrost cen na wybranych rynkach Nawozy + 163 % Energia + 223 % Produkty rolne + 50 % Źródło: Bank Światowy 8

9. Średnie dochody rolników w UE w stosunku do średniej z działów poza rolniczych [w %] Źródło: Komisja Europejska

10. Zmiany dochodów rolników w EU-12 i UE -15 w latach 1993-2009 (w cenach stałych/AWU) EU-12 EU-15 Source: Eurostat 10

11. Dochody rolnicze w UE Zróżnicowanie dochodu rolniczego między państwami członkowskimi (2009) Relacja dochodu rolniczego do pozostałych działów gospodarki (średnio 2005-2007) Source: European Commission - DG Agriculture and Rural Development, based on Eurostat data 11

12. Starzejąca się populacja rolników w UE 27 • 6% rolników ma <35 lat • 50% rolników ma >50 lat • 34% rolników ma >65 lat • Na 1 rolnika < 35 lat przypada 9 w wieku >55 lat • W latach 2000-2007 w UE15 spadek liczby młodych rolników był szybszy niż ubytek rolników ogółem, odpowiednio 42% i 9% • W latach 2003-2007 w UE12 spadek liczby młodych rolników wynosił 36%, a rolników ogółem 13% • Do 2020 roku prognozuje się dalszy ubytek około 4,5 mln rolników • W latach 2007-2013 młodzi rolnicy mogą liczyć na zaledwie 3% planowanego budżetu UE Źródło: dane Eurostatu.

13. Wzrost produkcji zbóż, oleistych i mięsa w różnych regionach świata w latach 1976-2008 Źródło: Albert Dess, MEP 13

14. ZAŁOŻENIA REFORMY WPR

15. Założenia nowej WPR • Mówi się o wyzwaniach a nie celach • Utrzymane dwa filary • Sprawiedliwe kryteria (ahistoryczne?) • Warstwowy system płatności bezpośrednich • Degresywność i górny pułap płatności (capping) • Zazielenienie • Aktywny rolnik • Tzw. nowe wyzwania: dobra publiczne, CO2, klimat, gazy cieplarniane • Uproszczenie

16. Założenia nowej WPR c.d. • 10. Ekologiczne odłogowanie 7% • 11. Wsparcie dla małych gospodarstw • 12. Struktura kopert krajowych: • - zazielenienie 30% • - specyficzne utrudnienia naturalne 5% • młody rolnik 2% • małe gospodarstwa 10% • wsparcie związane z produkcją 5-10% • 13. Transparentność łańcucha żywnościowego • 14. Monitoring i ewaluacja

17. Cele strategiczne WPR Komunikat Komisji - WPR do 2020 r. Wyzwania Cele strategiczne • Odpowiednie, stabilne dochody • Podniesienie konkurencyjności rolników i ich pozycji w łańcuchu żywnościowym • Wsparcie obszarów o niekorzystnych warunkach naturalnych Europa 2020 Produkcja żywności Gospodarka • Dobra społeczne • „Zielony” rozwój poprzez innowacje • Zmiany klimatyczne – adaptacja i łagodzenie Zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi Ochrona środowiska • Aktywizacja obszarów wiejskich i wzrost zatrudnienia • Dywersyfikacja • Stworzenie warunków dla różnorodności społecznej i strukturalnej na obszarach wiejskich Spójność terytorialna Zrównoważony rozwój terytorialny Uproszczenie

18. Cele instrumentarium WPR Podniesienie konkurencyjności Trwałość Ekologiczna Większa skuteczność • Orientacja rynkowa • Mechanizm kryzysowy i narzędzia zarządzania ryzykiem • Poprawa pozycji rolników w łańcuchu żywnościowym • Badania, innowacyjność oraz transfer wiedzy i modernizacja systemu doradztwa rolniczego • Nowa pro-ekologiczna płatność w ramach filaru I • Rozszerzenie zasady wzajemnej zgodności o zmiany klimatyczne • Dwa priorytety dot. ochrony środowiska w PROW • Europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz produktywnego i zrównoważonego rolnictwa • Nowy system płatności bezpośrednich • Wspólne ramy strategiczne dla funduszy UE • Redystrybucja płatności wewnątrz i pomiędzy państwami • Redystrybucja środków na PROW • Uproszczenie Filar I Filar II Elastyczność

19. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (1) Przyspieszony transfer Wiedzy i innowacyjność Odnowa, wspieranie i ochrona ekosystemów zależnych od rolnictwa i leśnictwa Efektywne gospodarowanie zasobami, przejście na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmiany klimatyczne Włączenie społeczne, walka z ubóstwem i rozwój gospodarczy na obszarach wiejskich Wzrost konkurencyjności i rentowności gospodarstw Sprawne funkcjonowanie łańcucha żywnościowego i zarządzanie ryzykiem Strategia Europa 2020 Wspólne ramy strategiczne (CSF) wspólne cele dla funduszy unijnychodzwierciedlające strategię Europa 2020 Umowy partnerstwa dokument krajowy przedstawiający wykorzystanie funduszy w celu realizacji strategii Europa 2020 PROW Inne fundusze (Regionalny, Społeczny, Spójności i Rybołówstwa) Innowacyjność, ochrona środowiska i zmiany klimatyczne jako tematy wiodące Priorytety Programy PROW 19

20. LUB (+) Płatności bezpośrednie (1) • Płatności obowiązkowe • (wszystkie państwa): • System płatności podstawowych • Płatności pro-ekologiczne* • Płatność dla młodych rolników • Płatności dobrowolne • (państwa mogą wybrać): • Wsparcie powiązane z produkcją • Wsparcie w obszarach występowania utrudnień naturalnych W 2014 r. rolnicy europejscy będą mieli dostęp do: Zasada wzajemnej zgodności Ogólny dostęp do systemu doradztwa rolniczego Uproszczona płatność dla drobnych producentów rolnych (obowiązkowa dla wszystkich państw, rolnik ma swobodę wyboru) * Płatność za praktyki rolne o korzystnym wpływie na klimat i środowisko

21. LUB Płatności bezpośrednie (2) Degresywność i górny pułap (wszystkie płatności z wyjątkiem pro-ekologicznych) Wsparcie obszarów o ograniczeniach naturalnych Wsparcie powiązane z produkcją • Wiele sektorów • 5% do 10%koperty • Dla zdefiniowanych regionów • Do 5 % koperty Płatność dla drobnych producentów rolnych • Uproszczenie wniosków i kontroli • Ryczałt, określony przez państwa w ramach ogólnych wytycznych • Od 2014 r. • Do 10 % koperty Płatność dla młodych rolników • Rozpoczynający działalność • < 40 lat • Przez okres 5 lat • Do 2% koperty • Zasada wzajemnej zgodności • Uproszczenie – zmiana klimatu Płatności pro-ekologiczne • Dywersyfikacja upraw • Trwałe użytki zielone • Obszary ekologiczne • 30 % koperty System płatności podstawowych • Krajowa lub regionalna stawka ryczałtowa za kwalifikowalny hektar • Kryteria krajowe • Nowe uprawnienia w 2014 r. • Definicja działalności rolniczej • Aktywny rolnik

22. Średnia wielkość płatności bezpośrednich na 1 ha i na 1 potencjalnego beneficjentaDirect payments net ceilings fully phased-in (in 2016) Source: European Commission - DG Agriculture and Rural Development 22

23. Propozycja budżetu WPR na 2014-2020 W budżecie UE na 2014-2020 proponuje się utrzymanie nominalnej kwoty wydatków na WPR na poziomie z 2013 r. Źródło: Komisja Europejska

24. Finansowanie WPR w latach 1980-2020 Źródło: Komisja Europejska

25. Redystrybucja płatności – jedna trzecia różnicy pomiędzy obecnym poziomem a 90% średniej UE Źródło: Komisja Europejska

26. Jednolita wspólna organizacja rynku Programy „Owoce w szkole” i „Mleko w szkole” Budowanie więzi z konsumentem • Zwiększenie dofinansowania • Możliwość współfinansowania ze środków prywatnych Wspólne działania dla poprawy pozycji rolników w łańcuchu żywnościowym Współpraca w zakresie ekonomii i ekologii • Ułatwione uznawanie przez państwa: organizacji producenckich (OP), zrzeszeń OP, organizacji międzybranżowych • Większa przejrzystość zasad konkurencji • Dostęp do funduszy PROW (działania dot. rozpoczynania działalności i współpracy) Zwiększenie środków na badania i rozwój Forum Poprawy Funkcjonowania Łańcucha Żywnościowego Kontynuacja polityki prorynkowej • Koniec wsparcia dla OMP na paszę i kazeinę, chmiel, jedwabniki • Koniec kwot (cukier) Konkurencyjność gospodarstw rolnych Siatka bezpieczeństwa • Działania nadzwyczajne – większy zasięg i elastyczność • Interwencja/magazynowanie – uproszczone, szybsza reakcja na kryzys • Rezerwa kryzysowa

27. PROW • Jednolite ramy finansowe dla funduszy wieloletnich – uproszczenie i harmonizacja zasad • Wspólne ramy strategiczne i Umowy partnerstwa • Ocena postępu w oparciu o « kamienie milowe » i warunki ex ante • Podejście strategiczne: • Państwa członkowskie zobowiązane są realizowaćpriorytety UE2020 i PROW • biorąc pod uwagę specyfikę lokalną i regionalną • Przygotowanie programów w oparciu o: • Cele ilościowe • Usprawniony zestaw działań zorganizowany w pakietach • Możliwość tworzenia podprogramów tematycznych • Finansowanie • Koperty w oparciu o obiektywne kryteria i obecną sytuację, współfinansowanie • Wspólny system monitorowania i oceny • Europejskie partnerstwo innowacyjne na rzecz produktywnego i zrównoważonego rolnictwa

28. PROW - działania Jednolite działanie dot. transferu wiedzy i działań informacyjnych Inwestycje materialne z wyższym wsparciem dla wspólnych inwestycji i inicjatyw zintegrowanych Rozwój gospodarstw i przedsiębiorczości z rozszerzonym wsparciem dla drobnych gospodarstw i młodych rolników oraz małych przedsiębiorstw Wsparcie dla tworzenia organizacji producenckich rozszerzone Wsparcie rolno-środowiskowe i działania klimatyczne: nowy stan wyjściowy, elastyczność, wspólne działania Osobne działanie dla rolnictwa ekologicznego Nowa delimitacja ONW Wzmocnienie działania dot. współpracy o programy pilotażowe, łańcuch żywnościowy, promocja lokalna Nowy pakiet instrumentów zarządzania ryzykiem Leader wzmocniony we wszystkich funduszach UE

29. Trybunał Audytorów o reformie WPR – relacje prasowe Europolitics 17/04/2012 Przytacza opinię Trybunału Audytorów, wskazującą na zbyt dużą szczegółowość proponowanej reformy, prowadzącą do spiętrzenia utrudnień administracyjnych tak po stronie administracji, jak i rolników i innych beneficjentów WPR. Deklarowane wysiłki w kierunku uproszczenia w efekcie mogą jednak skutkować zwiększeniem zbiurokratyzowania WPR. KE przyznała 20 marca 2012 na posiedzeniu Rady Ministrów Rolnictwa, że niektóre nowe rozwiązania prowadzą do wzrostu kosztów administracyjnych WPR o 15% (Rada Min nie akceptuje) , ale inne, jak np. schemat dla drobnych rolników kompensują ten wzrost z nawiązką. TA podkreślił też, że uprawnienia do płatności aktywowane w 2011 r. dają prawo do płatności po 2013 jest utrudnieniem dla młodych rolników na drodze do wejścia do systemu. Wątpi też co do efektywności cappingu i skuteczności definicji aktywnego rolnika.

30. Trybunał Audytorów o reformie WPR – relacje prasowe European Voice 17/04/2012 Trybunał Audytorów ostrzega, że pakiet reform zaproponowany przez KE nie zapewnia osiągnięcia zaplanowanych celów, nie upraszcza polityki ani nie gwarantuje uzyskiwania lepszych rezultatów. Ponadto wbrew deklaracjom w większym stopniu skupia się na wydatkowaniu środków i kontroli wydatków niż na rezultatach, co prowadzi do prymatu procedur nad efektywnością. AGRA FACTS 18/04/2012 Podobne komentarze do poprzednich oraz krytyka proponowanej definicji aktywnego farmera, która spowoduje zwiększenie biurokracji po stronie agencji płatniczych i beneficjentów.

31. Refleksje końcowe 1. Propozycja zmian WPR nie odpowiada na aktualne i długookresowe wyzwania wobec rolnictwa i gospodarki żywnościowej UE. 2. Zamiast uproszczenia jeszcze większe skomplikowanie – co równa się konieczności ponoszenia ogromnych kosztów transakcyjnych przez kraje członkowskie (agencje płatnicze) oraz długotrwałą akredytacje. 3. Zbyt duże dysproporcje pomiędzy państwami czlonkowskimi w płatnościach bezpośrednich nieuzasadnione praktycznie żadnymi obiektywnymi kryteriami. 4. W kontekście problemów demograficznych zbyt słaby nacisk i zachęty dla młodych rolników.

32. Refleksje końcowe • 5. Zazielenienie zamiast uproszczenia spowoduje jeszcze większe skomplikowanie WPR dla rolników. • 6. WPR staje się w coraz większym stopniu ukierunkowana na ochronę środowiska. • 7. W II filarze brak typowych w krajowym rozumieniu instrumentów rozwoju wsi. • 8. Konieczne większe niż dotychczas zintegrowanie i wykorzystywanie środków polityki spójności na rzecz wsparcia rozwoju obszarów wiejskich.

33. Dziękuję za uwagę