Jastrzębia Góra – październik 2010 r.

1. Co z tą akwakulturą ? Ocena wdrażania Programu Operacyjnego 2007-2013 w kontekście rozwoju akwakultury. Jastrzębia Góra – październik 2010 r.

2. Wspólna Polityka Rybacka Europejski Fundusz Rybacki (EFR) Krajowe Programy Operacyjne Przepisy wykonawcze WDRAŻANIE ! Polityka strategiczna UE

3. W ramach WPR wdrożono w Polsce dwa instrumenty wsparcia finansowego : Sektorowy Program Operacyjny „Rybołówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006” (SPO 2004-2006), Program Operacyjny „Zrównoważony rozwój sektora rybołówstwa i nadbrzeżnych obszarów morskich 2007-2013” (PO „Ryby” 2007-2013), W ramach obu programów przewidziano rozwój akwakultury, natomiast różniły się one dość znacznie pod względem celów jakie miały być osiągnięte. Możliwości rozwoju polskiej akwakultury od momentu akcesji

4. 3.2.2.2. Chów i hodowla ryb Celami szczegółowymi w tym podsektorze są: 1) dostosowanie warunków prowadzenia chowu i hodowli ryb do wymagań sanitarno-weterynaryjnych; 2) rozwój i wdrażanie systemu poprawy jakości wód; 3) rozwój nowych technik i technologii chowu i hodowli ryb oraz ich wdrożenie, w tym dotyczących gatunków szczególnie poszukiwanych na rynku; 4) poprawa jakości produktów pochodzących z chowu i hodowli ryb. W zakresie rybactwa śródlądowego nastąpi udrożnienie 10 rzek o istotnym znaczeniu dla śródlądowej i morskiej gospodarki rybackiej, co poprawi równowagę i różnorodność biologiczną Przewiduje się wzrost liczby śródlądowych gospodarstw rybackich, które dostosują warunki prowadzenia gospodarki rybackiej do wymogów sanitarno-weterynaryjnych(300 gospodarstw rybackich) oraz ochrony środowiska (250 gospodarstw rybackich). Wzrost ten przyczyni się do poprawy jakości produktów rybnych oraz stanu środowiska, z którego korzystają gospodarstwa rybackie. Przewidywany jest również wzrost liczby gospodarstw, które wdrożą technikę i technologię chowu i hodowli ryb z gatunków poszukiwanych na rynku w celach konsumpcyjnych i zarybieniowych (200 gospodarstw rybackich). Wprowadzenie nowych technik i technologii chowu i hodowli ryb poprawi konkurencyjność zewnętrzną i wewnętrzną rybactwa śródlądowego. Poprawie ulegną warunki pracy w rybołówstwie śródlądowym. CeleSPO 2004-2006

5. Działanie 3.2. Chów i hodowla ryb 1. Liczba jednostek, w których poprawiono warunki sanitarno –weterynaryjne - 150 2. Liczba jednostek, w których dostosowano warunki prowadzenia gospodarki rybackiej do wymogów ochrony środowiska - 150 3. Liczba jednostek, które wdrożyły technikę i technologię chowu i hodowli ryb z gatunków poszukiwanych na rynku w celach konsumpcyjnych i zarybieniowych - 20 4. Liczba przeszkolonych osób w zakresie wdrażania techniki i technologii chowu i hodowli ryb z gatunków poszukiwanych na rynku w celach konsumpcyjnych i zarybieniowych - 400 5 Liczba opracowanych systemów poprawy i kontroli jakości wód - 2 Wskaźniki implementacji SPO 2004-2006 3.3.2. Działanie 3.2. Chów i hodowla ryb Nazwa działania : Chów i hodowla ryb Nazwy operacji 3.2.1. Zwiększenie zdolności produkcyjnych w chowie i hodowli ryb 3.2.2. Modernizacja istniejących obiektów chowu i hodowli ryb (bez zwiększenia ich zdolności produkcyjnych) ?

6. Za streszczeniem : „Działanie 3.1 – Skuteczność działania 3.1 mierzoną stopniem wykorzystania dostępnej alokacji należy ocenić wysoko, natomiast poziom osiągniętych wskaźników był niski z wyłączeniem wskaźnika liczby projektów przywrócenia drożności śródlądowych wód płynących. Działanie 3.2 - Skuteczność działania 3.2 mierzoną poziomem wydatkowania alokacji można ocenić bardzo wysoko. Było to bardzo popularne Działanie wśród hodowców ryb. Działanie 3.4 – Skuteczność finansową Działania 3.4 można ocenić wysoko. Efekty tego Działania również zostały ocenione pozytywnie (jako jeden z większych sukcesów SPO). Nie odzwierciedlają tego jednak wyniki w odniesieniu do osiągniętych wskaźników produktu. Działanie 3.5 – Stopień wykorzystania dostępnej alokacji na Działanie 3.5 można ocenić pozytywnie. Również poziom osiągniętych wskaźników produktu odzwierciedla skuteczność wsparcia w Operacji 3.5.3. Brak zainteresowania potencjalnych beneficjentów dwiema pozostałymi operacjami, wynikający z niedostosowania zakresu wsparcia do potrzeb beneficjentów, skutek - niski poziom osiągnięcia wskaźników produktu. Ocena ex-post SPO 2004-2006* na podstawie Raportu końcowego ex-post – konsorcjum Agrotec i MIR

7. Ocena działania 3.2 i 3.5 (…) W wyniku przeanalizowania danych zawartych w projektach o charakterze inwestycyjnym, dotyczącym budowy nowych lub modernizacji istniejących obiektów wylęgarniczych, podchowowych lub wylęgarniczo – podchowowych, które z założenia gwarantują najbardziej racjonalny sposób wykorzystania dostępnych zasobów wód należy stwierdzić, że ich procentowy udział był znikomy i w skali ogólnej nie przekroczył 1 punktu procentowego wszystkich zrealizowanych inwestycji. Jednak pomimo stosunkowo małej skali tych przedsięwzięć w odniesieniu do ogólnej ilości inwestycji, ich trwałość w szerszym horyzoncie czasowym wydaje się być bez wątpienia największa, szczególnie w kontekście redukcji oddziaływania akwakultury na środowisko naturalne, rozumiane w kontekście ogólnym. (…) Ocena ex-post SPO 2004-2006* na podstawie Raportu końcowego ex-post – konsorcjum Agrotec i MIR

8. Ocena ex-post SPO 2004-2006* na podstawie Raportu końcowego ex-post – konsorcjum Agrotec i MIR

9. 2.1.2. Zapewnienie zrównoważonego rozwoju w chowie i hodowli ryb oraz rybołówstwie śródlądowym : Spodziewane są następujące wyniki: - Poprawa jakości produktów rybołówstwa śródlądowego i hodowli ryb; - Dostarczanie na rynek gatunków o dobrych perspektywach rynkowych; - Dostosowanie sektora do oczekiwań rynku: gatunki, ceny, kontrola jakości, możliwość prześledzenia pochodzenia, itd.; - Rozwój nowych działalności (hodowla o charakterze proekologicznym, itd.); - Modernizacja sektora, nowe technologie; - Rekultywacja stawów rybnych. Środki zmierzające do osiągnięcia celów: środek 2.1. Inwestycje w chów i hodowlę ryb; środek 2.2. Działania wodno – środowiskowe; środek 2.3. Wsparcie na rzecz zdrowia publicznego; środek 2.4. Wsparcie na rzecz zdrowia zwierząt środek 2.5. Rybołówstwo śródlądowe; środek 2.6. Inwestycje w przetwórstwo i obrót; środek 3.1. Działania wspólne; środek 3.2. Ochrona i rozwój fauny i flory wodnej; środek 3.4. Rozwój nowych rynków i kampanie promocyjne; środek 3.5. Projekty pilotażowe. Cele PO „Ryby 2007-2013”

10. Cele osi priorytetowej 2

11. Inwestycje w chów i hodowlę

12. Realne osiągnięcia w ramach PO „Ryby 2007-2013” • wnioski dot. hodowli karpia – 61 (67,1 mln zł) • dot. hodowli pstrąga - 20 (26 mln zł) • dot. hodowli pstrąga i karpia - 5 (7 mln zł) • dot. recyrkulatów - 11 (34,1 mln zł) • inne - 3 (11,4 mln zł)* * - na podstawie danych udostępnionych przez ARiMR na posiedzeniu Komitetu Monitorującego 24-25 czerwca (kwoty pieniężne w przybliżeniu, obliczone na podstawie średnich kwot wniosków)

13. Utrzymanie tendencji obserwowanej w przypadku wniosków dotyczących pierwszych 146 mln zł Niezrealizowanie dwóch/trzech podstawowych celów ilościowych PO : wzrostu produkcji z akwakultury wzrostu przychodów z akwakultury osiągnięcie wartości dodanej ? Przewidywane efekty • Powody ? • złe założenia wdrażania programu, • niska jakość wdrażania (sprawiedliwy dostęp, ujednolicenie wymagań wobec beneficjentów, praktyczny brak kryterium wyboru operacji, zróżnicowana jakość obsługi wniosków), • „racjonalne” zachowanie się beneficjentów w zakresie planowania operacji • brak mechanizmów zarządzania efektami wdrażania programu w jego trakcie

14. Realna ocena stanu wyjściowego - bilans otwarcia (Strategie rozwoju rybołówstwa, SPO i PO) Analiza posiadanych zasobów w kontekście uwarunkowań zewnętrznych (UE, świat) oraz wewnętrznych (krajowych) – analiza SWOT (SPO i PO) Długoterminowe plany rozwoju branży w oparciu o analizę SWOT, potencjał krajowy i rynkowy oraz możliwości przedsiębiorców – (SPO ? PO) Krótkoterminowe plany realizacji strategii rozwoju, z ewentualnym wykorzystaniem wsparcia zewnętrznego (EFR), wpisujące się jednak w strategię długoterminową (SPO, PO) Wyznaczenie krótkoterminowych celów szczegółowych i wskaźników realizacji odpowiadających tym celom, wraz z ich oczekiwaną wartością (SPO, PO) Wdrażanie programu krótkoterminowego z okresową analizą realizacji celów oraz wykorzystaniem narzędzi umożliwiających zarządzanie efektami w celu kreowania preferowanych kierunków rozwoju (SPO, PO) Planowanie strategiczne

15. Program Operacyjny ma za zadanie wsparcie m.in. inwestycji, które muszą wpisywać się w cele programu, a ich efekt końcowy powinien doprowadzić do przyrostu odpowiednich wskaźników realizacji : Cele programu wskaźniki realizacji (możliwe do zweryfikowania i mierzalne) Metody zarządzania efektami programu Operacje realizowane przed beneficjenta wskaźniki realizacji (zadeklarowane / zweryfikowane) Aby umożliwić bieżące zarządzanie jakością wdrażania programu, należy co pewien czas badać faktyczną realizację programu, a efekty porównać do założonych celów. Jeśli okazałoby się, że realizacja odbiega od oczekiwanych rezultatów, należałoby użyć odpowiednich narzędzi w celu weryfikacji przyczyn rozbieżności i podjąć kroki w celu odpowiedniego ukierunkowania dalszego procesu wdrażania programu.

16. Narzędziami, które mogłyby umożliwić wpływ na bieżący przebieg programu są : Podział puli finansowej przeznaczonej na wsparcie na okresowe transze, po realizacji których dokonana jest wstępna weryfikacja wskaźników rezultatu oraz ograniczanie możliwości realizacji operacji, które zrealizowały już poszczególne cele (osiągnęły założone wartości wskaźników) Podział puli finansowej na transze oraz wprowadzenie mechanizmu konkursów w celu wyłonienia operacji najlepszych jakościowo i najbardziej efektywnych (z punktu widzenia realizacji poszczególnych wskaźników) Metody zarządzania efektami programu

17. Stan obecny PO „Ryby” 2007-2013 realizowany jest według następujących zasad : • Udostępnienie całych kwot alokacji w jednej transzy na cały okres wdrażania programu, • Przyjęcie jednego kryterium wyboru operacji „data złożenia wniosku”, dodatkowo zaburzonego przez rozporządzenie mówiące: „przez datę złożenia wniosku rozumie się datę kompletności wniosku”, • Rozpatrywanie wniosków w układzie wojewódzkim (wojewódzkie oddziały ARiMR), bez jakiegokolwiek systemu synchronizacji wniosków (wyjątek dz. 2.5), • Wyposażenie instytucji pośredniczącej w szereg regulacji (rozporządzenia), które pozwalają przeciągać terminy weryfikacji dokumentów, przy jednoczesnym restrykcyjnym przestrzeganiu terminów obowiązujących beneficjentów (także znaczna nierównowaga terminów),

18. Same mechanizmy zarządzania nie gwarantują preferowanego zachowania beneficjentów – zawsze istnieje ryzyko nie podejmowania poszczególnych inicjatyw inwestycyjnych, zwłaszcza ze względu na krótkoterminowe zdarzenia ekonomiczne (kryzys, dołki cenowe, ceny mat. budowlanych itp.). Jednak brak takich mechanizmów całkowicie uniemożliwia wpływ na przebieg wdrażania, system przyjęty obecnie jest szczególnie nieudolny – nie tylko nie daje żadnych szans na sterowanie efektami, wypacza również zachowanie się samych beneficjentów – ci zdając sobie sprawę ze specyfiki procesu aplikacyjnego, składają pośpieszne, proste wnioski – dotyczące z reguły zakupu sprzętu, urządzeń czy środków transportu, decydując się na taki krok często wbrew racjonalnym przesłankom. Zachowanie takie ma jeden cel „załapania się na dofinansowanie” w jakimkolwiek wymiarze. Wpływ jakości wdrażania na realizację celów

19. Poza ogólnymi zasadami wyboru operacji wskazanymi wcześniej, dodatkowe czynniki wypaczające szanse na osiągniecie celów to niska jakość pracy Instytucji pośredniczącej : układ wojewódzki Agencji weryfikujących wnioski powoduje ustalanie różnej długości kolejek wniosków oczekujących na weryfikacje, co wypacza kryterium „data złożenia wniosku”. Często w ramach jednego oddziału Agencji czas weryfikacji poszczególnych wniosków jest różny – szybciej weryfikowane są proste wnioski, często różni się tempem praca różnych pracowników. Złożoność dużych wniosków inwestycyjnych powoduje notoryczne pytania o interpretacje (do centrali ARiMR oraz MRiRW), co dodatkowo przedłuża weryfikację takich wniosków – praktycznie eliminując szansę na ich realizację. W efekcie duże – często najbardziej wartościowe wnioski nie będą realizowane, dużo projektów rozpoczętych (etap dokumentacji) nie doczekało się złożenia wniosku wobec wyczerpania środków już w maju br. Wpływ jakości wdrażania na realizację celów

20. podział alokacji na poszczególne działania na kilka transz finansowych - najczęściej dwie rocznie (w obecnym programie będzie to możliwe wyłącznie po ewentualnej realokacji środków), Wady : - zmniejszenie puli środków w każdej z transz (duże projekty), - konieczność kilkukrotnego składania wniosku w przypadku braku kwalifikacji, Zalety : - możliwość weryfikacji osiąganych wskaźników rezultatu po każdej z transz, - możliwość zmiany kryteriów wyboru lub zakresu kwalifikowalności w przypadku osiągnięcia / nieosiągnięcia niektórych celów, - odporność na krótkoterminowe wahania koniunktury, - większa szansa na równomierny rozdział środków w ramach jednego sektora, Jak można poprawić jakość wdrażania ?

21. Konkursy - Wady : - bardziej skomplikowany proces aplikacji i weryfikacji wniosków (teoretycznie), - krótkie, brzegowe okresy naboru wniosków, - dłuższy okres weryfikacji i oceny wniosków (teoretycznie), - Zalety : - możliwość porównania jakości wniosków i wyboru najlepszych, - usprawiedliwienie procesu aplikacyjnego (wspólna lista rankingowa, ostateczny termin weryfikacji wniosków), - możliwość bieżącego zarządzania osiąganymi efektami, poprzez zmianę kryteriów wyboru wniosków i ich punktacji, - uodpornienie na wnioski „z księżyca” poprawne formalnie, Jak można poprawić jakość wdrażania ? Aby konkursy przyniosły spodziewany - pozytywny efekt, cały proces musi być przygotowany dobrze – niestety jego zła konstrukcja może być równie uciążliwa, jak ma to miejsce w przypadku obecnego – teoretycznie prostego systemu

22. Konkursy Formalna weryfikacja wniosku Wnioski odrzucone z powodów formalnych Ocena wg kryteriów wyboru (punktowanie) Lista rankingowa Wnioski nie zakwalifikowane (zaniechane lub kolejny konkurs) Najlepsze wnioski podpisanie umów

23. Pod względem formalnym : Konieczność ścisłego określenia okresu przyjmowania wniosków, Konieczność wyznaczenia końcowej daty ostatecznej weryfikacji formalnej wszystkich wniosków ! Konieczność synchronizacji pracy wszystkich jednostek weryfikujących wnioski, Reżim czasowy oraz konieczność 0-1 określenia czy wniosek jest poprawny formalnie czy odrzucony, ograniczy ilość wątpliwości i „pytań pomocniczych” ze strony weryfikujących, Konkursy – jakość

24. Pod względem osiąganych celów (właściwe zarządzanie jakością wdrażania) : Możliwość ustalenia kilku płaszczyzn kryteriów wyboru : Pod względem jakości beneficjenta (okres funkcjonowania gospodarstwa, staż pracy, jakość kadry pracującej, posiadany potencjał), Pod względem celowości operacji (dobór kryteriów punktujących osiągane wskaźniki realizacji zgodne z założonymi w Programie Operacyjnym), Pod względem efektywności ekonomicznej operacji (wskaźniki ekonomiczne, zwłaszcza zwrotu z inwestycji, oraz efektywności wykorzystania kapitału – ale angażowanego w projekt, a nie całego przedsiębiorstwa !), Pod względem efektywności branżowej (np. stosunek wartości inwestycji do osiąganych efektów – np. wzrostu produkcji), Pod względem wpływu zewnętrznego operacji (utworzone miejsca pracy, poprawa wpływu na środowisko, ułatwianie dostępu osobom niepełnosprawnym itp..) Konkursy – jakość

25. Odpowiedni dobór kryteriów wyboru oraz punktacja, to podstawowe czynniki stanowiące o jakości projektów wybieranych do realizacji. Dlatego zgodnie z regulacjami UE prerogatywy do ustalania i zmiany kryteriów wyboru posiada Komitet Monitorujący – który jest ciałem uspołecznionym sprawującym kontrolę nad wdrażaniem programu. Ewentualne ustalanie nowych kryteriów wyboru, musiałoby się odbyć w gronie przedstawicieli branży – jeśli w ramach wewnętrznych konsultacji ustalilibyśmy konieczność wprowadzenia takich zmian oraz opracowali kryteria i punktację, istnieje duża szansa pozytywnego przegłosowania tych zmian na Komitecie. Drugą sprawą jest zdolność Instytucji Pośredniczącej do zorganizowania konkursów – jednak w sytuacji kiedy takie procedury zobligowane są wprowadzić nawet LGR’y – nie powinno to być problemem w dużej Agencji … Kryteria – odpowiedni dobór

26. Obecnie przyjęte kryteria (w większości działań jest to data złożenia wniosku), zaproponowane przez MRiRW w ramach uproszczeń i przyjęte przez KM, de facto odbierają Komitetowi jakikolwiek wpływ na bieżące wdrażanie PO „Ryby” – czyniąc go ciałem fasadowym. Uważam jednak, że należy podjąć starania w kierunku poprawy jakości wydatkowania środków z EFR – środki te mają służyć długoterminowemu rozwojowi branży, a nie wydawaniu ich dla samej idei ich wykorzystania. Aby zamierzenia te wprowadzić w życie, Zarząd SPRŁ powinien uzyskać akceptację próby zainicjowania zmian przez większość swoich członków – wniosek w tej sprawie zostanie Państwu przedstawiony na dzisiejszym Walnym Zebraniu Członków. Konkursy są dzisiaj podstawową formą kwalifikowania operacji do wsparcia ze środków Wspólnotowych, forma ta stosowana jest w większości działań EFS (wszystkich skierowanych do podmiotów komercyjnych i pozarządowych), wszystkich działań IG, większości działań RPO, nawet w działaniach wkrótce wspieranych przez LGR’y. System udzielania wsparcia w ramach trzech osi PO „Ryby” jest przestarzały i niewydolny – apeluję więc o poparcie dla zmiany tego stanu rzeczy jeszcze w obecnym Programie. Czas na zmiany ?

27. Proces konsultacji społecznych PO „Ryby” 2007-2013 – nastawiony na cele długoterminowe, przeprowadzony zgodnie z wytycznymi UE. Proces wdrażania przepisów wykonawczych, procedur i zasad wdrażania – brak systemu konsultacji, krótkie terminy, inne krótkoterminowe cele administracji. „Racjonalny” konflikt interesów Grupy interesów korzyści długoterminowe : Hodowcy, Unia Europejska (długoterminowe plany strategiczne), cała branża (krajowa gospodarka) = korzyści krótkoterminowe (doraźne) Aktualna administracja rządowa, agencja wdrażająca program, opozycja Po czyjej stronie jest racja …. ?

28. - Nieustanne domaganie się poprawy jakości prawa i pracy administracji (SPRŁ inne NGO), bez oglądania się na doraźne stosunki z aktualną administracją, przy wykorzystaniu innych uczestników naszej grupy interesów (UE inne organizacje branżowe), - Udział w pracach nad kształtem regulacji, - Promowanie stabilności zatrudnienia ekspertów w wykonawczych strukturach administracji, - Podejmowanie działań po uświadomieniu sobie naturalnego konfliktu interesów – przedstawianie spójnego stanowiska całej branży przed Administracją, bez względu na wewnętrzne różnice zdań. Najbliższa inicjatywa spełniająca powyższe kryteria : Podjęcie działań w sprawie zmian zasad wdrażania PO „Ryby” 2007-2013 Jakie jest wyjście z sytuacji ?

29. Dziękuję za uwagę Ziemowit Pirtań Jastrzębia Góra 2010 www.sprl.pl / www.xl.pl