Mövzu: Poliploidiya. Onun seleksiya da istifadəsi

1. Mövzu: Poliploidiya. Onun seleksiyadaistifadəsi AZƏRBAYCAN DÖVLƏT AQRAR UNİVERSİTETİ Dosent. b.e.n. F.H.Qurbanov

2. Ədəbiyyat • Quliyev R. Ə., Əliyeva K. Ə. Genetika. Dərslik, Bakı, 2002. • Quliyev R. Ə. Genetikanın əsasları ilə bitkilərin seleksiyası. Bakı, 2003. • Axundova E. M. Ekoloji genetika. Bakı, 2006. • Musayev Ə.C.və b. Dənli-taxıl bitkiləri seleksiyasının metodikası.Bakı, 2008. • Turabov T. Genetika. Gəncə, 1997. • Seyidəliyev N. Y. Genetika. Dərs vəsaiti, Gəncə, 2005. • Qarayev L. Tarla bitkilərinin toxumçuluğu. Bakı, 1976. • Cəfərov N. A. Çəkilin seleksiyası. Gəncə, 2008. ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

3. Mövzunun planı • Poliploidlərin alınma üsulları • Poliploidiyadan seleksiyada istifadə • Poliploid sıralar • Poliploid formalar Allopoliploidiya Avtopoliploidiya Heteropoliploidiya ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

4. Poliploidiya • Hüceyrələrin nüvəsində xromosomların dəfələrlə artması hadisəsinə poliploidiya deyilir. • Yabanı və mədəni bitkilərin növlərini tətbiq edərək məlum olmuşdur ki, bir sıra kənd təsərrüfatı bitkilərinin cinsləri poliploid sıralardan ibarətdir. Bir qayda olaraq bəzi kənd təsərrüfatı bitki cinslərində poliploid sırası olduqda, xromosomları çox olan növlər qiymətli olur. ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

5. POLİPLOİD FORMALARIN ALINMA ÜSULLARI • Seleksiyaçıları maraqlandıran əsasən iki əsas növ poliploid formalardır: avtopoliploid və allopoliploid. • Birinci halda xromosomların sayının artması eyni genomun hesabına görə keçir (məsələn, AA+AA=AAAA). • İkinci halda isə müxtəlif növlərə aid olan genomların cəmləşməsi hesabına (məsələn, A+B=AB), sonra isə xro-mosom sayının ikiləşməsi nəticəsində (AB+AB=AABB) baş verir. • Növ daxilində xromosomların dəfələrlə artmasına avto-poliploidiya deyilir. • Müxtəlif növlərin xromosomlarının bir orqanizmdə cəmləşməsi nəticəsində allopoliploidadlanan formalar alınır. ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

6. Mutagenlər • Həm təbiətdə, həm də tədqiqatda mutasiyalar mutagen adlanan faktorların təsiri nəticəsində əmələ gəlir. • Süni mutasiyalar almaq üçün fıziki və kimyəvi amillərdən istifadə edilir. • Fiziki amillərdən: rentgen və qamma şüaları, ultrabənövşəyi şüalar, elektromaqnit şüalar, yüksək və mənfı temperatur, nüvə şüalanması (alfa və beta-cisimciklər protonlar, neytronlar) və s. ionlaşmaların bütün növləri • Kimyəvi amillər: Etilenimin (Eİ); dietilsulfat (DES); dimetilsulfat (DMS); nitrozoetil sidik cövhəri (NESD); nitrozometil sidik cövhəri (NMSD); 1,4 - bisdiazoasetilbutan (DAB); azot turşusu, xardal qazı (iprit) və digərləri. 1,4 - DAB, NMSD, Eİ kimi kimyəvi maddələr xüsusən yüksək aktivlik göstərir və 100%-dək mutasiya yaratmağa malikdirlər. Bunlar supermutagen adlanır. Bir qayda olaraq kimyəvi mutagenləri müxtəlif qatılıqlı su məhlulunda istifadə edirlər, məhlulların qatılığı 0,001-0,5%-dək olur ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

7. XROMOSOM SAYININ ARTMASI NƏTİCƏSİNDƏ • Süni yol ilə xromosom sayının dəfələrlə artırılması orqanizmlərdə fizioloji və biokimyəvi dəyişkənliklərə gətirib çıxarır; hüceyrə şirəsinin osmotik təzyiqi artır, hüceyrə bölünməsinin tempi zəifləyir, vegetasiya müddəti uzanır, bəzi hallarda vitaminlərin miqdarı dəyişilir, digər maddələrin sintezi sürətlənir və s. • Süni yolla alınmış poliploid formaların nəsil vermə qabiliyyəti aşağı düşür. Bu barədə avtopoliploid və allopoliploid formalar arasında böyük fərq müşahidə olunur. • Avtopoliploid formalarda, allopoliploidlərə nisbətən, fertilliyin azalması və yaxud aşağı düşməsi daha da qabarıq şəkildə müşahidə edilir. • Bunun səbəbi ondan ibarətdir ki, avtopoliploidlərdə meyoz prosesi daha çox pozulur. ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

8. Poliploid Sıralar • Kartof – 24,36,48,60,72 • Buğda – 14,28,42 • Çiyələk – 14, 28, 42, 56 ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

9. Eksperimental poliploidiya • Kolxisinin struktur formulu ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

10. Poliploidiyanın alınma üsulları • Bitki cücərtilərinin kolxisin maddəsində (0.1 – 0.3%) 12-24 saat saxlamaq üsulu ilə ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

11. Poliploidin alınması • Şəkər çuğundurunun inkişaf nöqtəsinə 0.1-0.5%-li kolxisin mıhlulu ilə təsir etməklə ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

12. Poliploidiya • Kolxisinlə bitki cücərtilərinə təsir etməklə: ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

13. POLİPLOİDİYA (qarabaşaq) ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

14. Poliploidiyanın sitoloji yolla identifikasiyası • 2x=24 Kartofun xromosom yığımı 2x=48 ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

15. Poliploidiya • Tut yarpağının epidermisi Diploid Tetraploid ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

16. Poliploidiya Tozcuqlar Haploid Diploid Tetraploid ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

17. Poliploidiya Üzüm Diploid Tetraploid ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

18. Poliploidiya Zəngçiçəyi Diploid Tetraploid ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

19. Avtopoliploidiya Qırmızı yonca Diploid Tetraploid ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

20. Avtopoliploidiya Quş üzümünün xromosom dəsti n=34 haploid 2n=72 diploid 3n=108 triploid 4n=144 tetraplod ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

21. Avtopoliploidiya Kartofun yabanı növü Başlanğıc forma Poliploid ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

22. Poliploidiya Qarabaşaq Çiçək Dən Diploid Tetraploid Tetraploid Diploid ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

23. Allopoliploidiya • Ağ turpla kələmin hibridi ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

24. Avtopoliploidiya Şəkər çuğunduru Diplod Triploid ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

25. Allopoliploidiyanın alınma sxemi ADAU. Dos. F.H.Qurbanov

26. Haploidiya Kətan diploid haploid ADAU. Dos. F.H.Qurbanov