M. Witwicki -1830 – pisał:

2. M. Witwicki -1830 – pisał: „Cała w tym tajemnica, aby się gruntownie na pszczołach znać i dobrze je pielęgnować. Natura wszakże działająca była i będzie najdoskonalszą dla ludzi mistrzynią”

3. „ZASADY PROWADZENIA NOWOCZESNEJ GOSPODARKI PASIECZNEJ WARUNKACH REGIONU WIELKOPOLSKIEGO” I. PRZYGOTOWANIE RODZIN PSZCZELICH DO ZIMY Lucyna Palicka WODR w Poznaniu

4. I. Ułożenie gniazd – lipiec – po ostatnim miodobraniu: = doświadczenia (Wilde) potwierdzają, że najlepsza zimowla w ulu wielkopolskim , to zimowla w dwóch korpusach, średnio o sile 6 ramek na dole i 6 ramek w korpusie górnym; = zimujemy tylko silne rodziny, ponieważ jak wskazują czeskie badania: wiosną rodzina o sile 3 kg pszczół wychowuje więcej o 33% czerwiu, jak zazimowana rodzina o sile 1 kg pszczół;

5. = pszczoły wychowane w słabych rodzinach żyją o15% krócej i 15% mniej znoszą miodu - mniej intensywnie pracują; = najwartościowsze pszczoły do zimowania, to te które wygryzają się między 15 sierpnia a 10 września; = rodziny korzystające z późnych pożytków (nawłoć, wrzos) powinny być odciążone od przerabiania zapasów na zimę jak również zasilone odkładem, ponieważ spracowane pszczoły nie rokują dobrej zimowli (wskazana jest wtedy gospodarka dwurodzinna I- pnie na pożytku, II – pnie przerabiające syrop i produkujące pszczoły);

6. = są dwie teorie kierowania rozwojem do uzyskania silnych rodzin: odkłady zrobione latem łączyć jesienią czy wiosną? > wiosną - mniej wskazane, bo słabsze rodziny gorzej zimują, > jesienią - rodziny są silniejsze i lepiej zimują, - można wyrównać siłę rodzin w pasiece - zimowanie silnych rodzin, to tylko ok. 6% strat wynikających z zimowli - jest to bardzo dobry sposób wymiany matek (macierzak+odkład)

7. = około 10-15 września dokonujemy ostatecznego przeglądu: > przerywamy czerwienie matek poprzez ustawienie ramek z czerwiem na skraj gniazda a w środek gniazda ramki z zapasem > sprawdzamy stan zapasów - uzupełniająco dokarmić > zabieramy kratę odgrodową > wycofujemy nadliczbowe ramki z gniazda; > obracamy korpus tworząc „ komin” 6/6 lub 7/6 ramek > otwieramy wentylację w daszku jeżeli była zamknięta na czas karmienia > opuszczamy płótno za zatwór lub matę; > ograniczamy wylotek na zimowy.

8. II. Leczenie warrozy: = I zabieg koniecznie po ostatnim miodobraniu, a II i następne w miarę potrzeby, koniecznie jesienią najlepiej późną kiedy w rodzinach nie ma już czerwiu; = wstrzymanie się ze zwalczaniem warrozy do października może sprawić, że w ulach powstaną nieodwracalne straty spowodowane żerowaniem roztoczy na larwach i poczwarkach robotnic wychowywanych w sierpniu i we wrześniu.

9. III. Karmienie syropem: = terminy karmienia dobiera się tak aby do przerobu syropu wykorzystane zostały stare pszczoły (brody) = późne karmienie, to słaba kondycja pszczół na zimę (termin zależy od ostatniego pożytku); = ramki z zapasem powinny być zasklepione przed zimą, ponieważ otwarte komórki sprzyjają rozwojowi drożdżaków i występowaniu biegunki u pszczół

10. = terminy karmienia odpowiednio wczesne, tak aby był odpowiedni skład wiekowy pszczół na zimę, ponieważ badania wskazują iż pszczoły, które karmiły larwy żyły 60 dni, a nie karmiące larw 180 dni. Zimowanie w dwóch korpusach pozwala karmić pszczoły na zimę zaraz po ostatnim miodobraniu. Wówczas w dolnym korpusie trwa rozwój a ramki w górnym korpusie są zalewane syropem i zasklepiane.

11. = stosujemy duże dawki syropu, 4 -6 litrów jednorazowo, gdyż: > mniejsza pracochłonność karmienia > mniejsze koszty dojazdów do pasieki > złudzenie dla pszczół występowania pożytku, stąd czerwienie matek nie ustaje co jest najważniejsze w tym okresie > dawkę 5-6 l silna rodzina pobiera w ciągu doby > stosujemy syrop gęsty 2:1, bo rzadki to fermentacja i rozwój drożdżaków

12. > czasem przy takim karmieniu może wyjść rójka, dlatego rozwiązaniem sytuacji jest dodanie dodatkowego (pustego) korpusu. Ponadto dodatkowy korpus jest także rozwiązaniem na wiszące na ulach „brody” pszczół (ważne przy wysokich temperaturach powietrza jak też ulewnych deszczach) > po zakarmieniu należy w rodzinach utrzymać złudzenie pożytku, podając im ciasto lub małe dawki rzadszego syropu w odstępach ok. 7 dni.

13. IV. Zapas pyłku: = przed zimą pszczoły muszą się „utuczyć” , ponieważ brak pyłku-białka, to niedorozwój: gruczołów gardzielowych i woskowych, ciała tłuszczowego i masy ciała, = głód pyłku hamuje rozwój rodzin = najwięcej potrzeba go w sierpniu = pszczoły nie odkarmione pyłkiem żyją o połowę krócej i są skłonne do chorób

14. = w okolicy ubogiej w pyłek należy nagromadzić go latem ( 2 plastry na rodzinę) inaczej: wycofać ramki z pierzgą i dać je rodzinom podczas dokarmiania zimowego = zapas pierzgi podany jesienią jest wykorzystany przez pszczoły wiosną - przed oblotem i po oblocie oraz przy złej pogodzie lub przy braku pyłku w naturze = dzienne zapotrzebowanie na pyłek wynosi ok.100-200 g /rodzinę = żadna namiastka nie zastąpi pyłku.

15. ZIMOWLA • Zimujemy silne rodziny gdyż: = zbyt słabe nie radzą sobie z czynnikami chorobotwórczymi ( oziębienie i niedożywienie, to przyczyna spadku odporności pszczół), = silne rodziny (pszczoły) mają bariery ochronne przed czynnikami chorobotwórczymiw postaci: + chitynowej okrywy ciała + włosków pokrywających ciało + jelita mają wyściółki chitynowe utrudniające dojście patogenom + silne – zdrowe pszczoły produkują wydzielinę o właściwościach bakterio- i grzybobójczych

16. II. Ul do zimowli: = rodziny pszczele zimujemy w ulach bez ocieplenia celem zapewnienia odpowiedniej wentylacji = dennica ula najlepiej z siatką, gdyż: > wcześniej jesienią następuje koniec czerwienia > siatka zapobiega czerwieniu matek w zimie (ochłodzenie) > zapewnia dobrą wentylację, czyli słabszy rozwój pleśni

17. = wyloty uli zimą szeroko otwarte gdyż: > wewnątrz kłębu powstaje mieszanina pary wodnej ze zjedzonego pokarmu i dwutlenku węgla z oddychania. Jest ona lekka, ciepła i unosi się do pod powałkę ula. Jeśli nie może przedostac się szczelinami pod powałkę, rozchodzi się na boki poza kłąb, schładza i skrapla. Schładzanie i skraplanie powoduje powolne zasysanie powietrza z zewnątrz przez wylot i to jest istotą wentylacji,

18. >mały dopływ powietrza z tlenem powoduje bardzo złe zimowanie, >najlepiej, gdy ul ma 2 wyloty umieszczone naprzeciw siebie; = zabezpieczyć wylotki uli przed gryzoniami na wysokość do 7 mm, stosując specjalne zasuwki lub wkładki wylotowe

19. = ule ustawić z lekkim nachyleniem do przodu aby śnieg nie zawiewał do wnętrza ula a woda mogła ściekać poza ul; = pasieczysko osłonić od wiatrów; = zalegającego śniegu na daszkach i wylotach nie usuwać, stanowi on dodatkową izolację, nie zakłóca wymiany powietrza III. Przyczyny złej zimowli: = zły stan wiekowy rodziny, bo w sierpniu słabo czerwiły matki ze względu na brak pokarmu węglowodanowego i białkowego – pyłku, = zastosowanie rzadkiego syropu na zimę spowodowało fermentację i rozwój drożdżaków,

20. = niedopasowana liczba plastrów do ilości pszczół = występowanie chorób = niepokojenie pszczół np. przez ptaki, co można ograniczyć poprzez dokarmianie ptaków w pobliżu pasieki = związki chemiczne w pokarmie - przed zimą pierzga zajmuje 2/3 komórki, jest zakonserwowana miodem lub pokarmem i zasklepiona. W zasklepionej komórce związki chemiczne przechodzą z pierzgi do pokarmu zimowego, stąd podtrucia pszczół, które przed śmiercią szybko opuszczają ul.

21. WIOSENNA GOSPODARKA PASIECZNA Wiosna, a raczej przedwiośnie, to najtrudniejszy czas dla rodzin pszczelich, wzrasta temperatura powietrza, dni stają się dłuższe, a matki rozpoczynają czerwienie. Wiosenne zalecenia: 1 – styczeń – obloty pszczół w styczniu – czy są korzystne? * tak – jeśli chodzi o oczyszczenie pszczół * mniej korzystne, ponieważ zwiększona temperatura w kłębie powoduje 2 x większe tempo namnażania się sporów nosemozy,

22. = styczniowy wzrost temperatury powyżej 10 C to: * rozwiązanie kłębu * wyloty pszczół często na śnieg i ich krzepnięcie * wzmożony metabolizm (przemiana materii) u pszczół i większe zużycie pokarmu * początek czerwienia matek * większe osypy pszczół ze względu na ich zużycie * prawidłowemu zimowaniu pszczół bardziej sprzyjają mroźne, śnieżne zimy.

23. 2 – luty - okresowa kontrola wylotów uli, wyloty zasypane padłymi pszczołami należy udrożnić, 3 – jeszcze przed I oblotem pszczół należy wymienić dennice lub oczyścić je. Można to robić nawet przy niskiej temperaturze, ponieważ pszczoły wtedy nie latają i nie atakują. Osyp zimowy informuje nas o stanie rodziny: = ilość okruszków wosku, ułożonych uliczkami, informuje nas na ilu ramkach zimował kłąb = ilość martwych pszczół na dennicy, czyli duży osyp, może świadczyć o braku matki

24. = wyrzucony czerw może być przyczyną przeziębienia = krople sfermentowanego zapasu informują nas, iż na zimę pozostawiono zbyt obszerne gniazdo oraz o dużej wilgoci w ulu = liczba osobników Varroa określa nasilenie inwazji – w osypie jest 1/3 osobników, np. 10 szt. w osypie to jeszcze 20 szt. jest w rodzinie

25. 4 – przed spodziewanym oblotem obowiązkowo ustawić poidło z wodą dla pszczół. Spóźnienie się z podaniem wody powoduje, że pszczoły przyzwyczajają się do innych źródeł wody, często zanieczyszczonych i nie higienicznych. Dzienne zapotrzebowanie na wodę = 50-300g/rodzinę – w zależności od ilości czerwiu (w miarę przybywania czerwiu - większe zapotrzebowanie). Należy dbać o to by w poidle nigdy nie brakowało wody.

26. 5 – wiosenny I oblot pszczół: = temperatura powietrza ok. 8 0 C w cieniu, = pszczoły oczyszczają się oddając kał, zgromadzony w jelicie prostym, = krążą gromadnie, z energią, ok. 0,5 godziny, = zaczynają nosić wodę, usuwają martwe pszczoły i pilnują wejścia –wylotu = obecność pszczelarza wskazana, by wyłowić bezmatki lub bardzo słabe rodziny = zmniejszyć wyloty i docieplić gniazdo = biegunka – ślady kału na ulach: * Nosema Apis – ślady kału występują * Nosema cerana – brak śladów

27. 6 - główny przegląd (szczegółowy niekonieczny), ale konieczna jest znajomość: = stanu zapasu, którego powinno być ok. 5 kg = sprawny pszczelarz przeglądu może dokonać wyrywkowo = zdjęcie korpusu (przy zimowaniu w dwóch korpusach) tylko nieznacznie poprawia warunki termiczne = nadmiar zapasu można wycofać za zatwór = nie szukamy matki, aby nie oziębiać rodzin = ciasno trzymać gniazdo = rodziny bardzo słabe połączyć ze sobą

28. 7 - karmienie - raczej nie karmić bo dokarmianie ciastem w lutym, słabym i głodnym rodzinom niewiele to pomoże, a może zaszkodzić bo dopływ pokarmu pobudza je do rozwoju, co prowadzi do wyczerpania pszczół. Lepiej dać więcej zapasu w sierpniu lub podać ramki z zapasem z innych rodzin albo pozostałe od jesieni. W przypadku konieczności dokarmienia na każdą rodzinę przeznaczyć od 0,5do 1,5 kg ciasta sporządzonego w proporcji: 1 kg cukru pudru + 30-33 dag płynnego miodu + 20 dag zmielonego pyłku. W sprzedaży są gotowe karmy w tym ciasto. Karmienie ciastem wymaga konieczności podania pszczołom wody do ula.

29. 8 – leczenie warrozy - raczej nie leczyć, chyba że jesienią było bardzo dużo warrozy. Diagnostycznie należy odymić 10-20% rodzin. 9 - koniecznie zadbać o pyłek bo głód pyłku hamuje rozwój. Można poddać ciasto z pyłkiem nad gniazdem, pamiętając o dostarczeniu też wody. = najlepiej podać 2 ramki z pyłkiem do zimowli, a jeśli wiosną to wstawiamy je blisko czerwiu. = naganne jest podawanie pszczołom zapleśniałych ramek z pierzgą – pleśń pszczoły usuną a zniszczony przez grzyb pyłek pszczoły karmicielki zjedzą, ulegną zatruciu i zginą. = pomocne może być też podanie zmielonego pyłku w płaskim naczyniu w pobliżu poidła z wodą.

30. 10 - sterowanie rozwojem rodziny pszczelej – 50% produkcji miodowej zależy od pszczelarza Baza pożytkowa - potencjał środowiska pod względem zasobności pokarmowej jest duży, o czym świadczy zużycie miodu i pyłku przez rodziny pszczele w ciągu roku. Najmniej pokarmu węglowodanowego pszczoły zużywają w zimie, 1 kg w każdym zimowym miesiącu. Zużycie tego pokarmu wzrasta wraz z rozpoczęciem wychowu czerwiu i koniecznością utrzymania stałej temperatury gniazda, niezbędnej do wychowu czerwiu. Podobnie jest z pokarmem białkowym.

31. Każda rodzina pszczela w ciągu roku zużywa 90 kg miodu i 30 kg pyłku kwiatowego jako pokarmu niezbędnego do naturalnego jej rozwoju. O tym musi pamiętać pszczelarz, ponieważ od zapewnienia odpowiedniej bazy pożytkowej dla pszczół będzie zależała wysokość produkcji z pasieki. Przy tym należy pamiętać o tym, że pszczoły mogą wykorzystać tylko: 70% pożytku nektarowego i 50% pyłkowego – straty powoduje zła pogoda i występowanie owadów konkurencyjnych.

32. Metody przyspieszania rozwoju rodzin wiosną. Pełnych efektów przyspieszania rozwoju można oczekiwać tylko wówczas, gdy rodziny są silne, zdrowe i zaopatrzone w odpowiedniej ilości w zapasy miodu i pyłku. Stosujemy następujące metody: = odsklepianie plastrów – metoda ta ma swoich przeciwników. Uważają oni, że w ten sposób następuje rozprzestrzenianie się nosemozy. Jednak w rodzinach o dobrej kondycji po zimowli odsklepianie plastów z zapasem sprzyja rozwojowi rodziny.

33. = przestawianie czerwiu – przestawianie plastrów z czerwiem (odwracanie zaczerwionych plastrów o 180 o ) zmusza pszczoły do szybkiego zagospodarowania i zaczerwienia wszystkich części plastrów. Przez to zwiększa się powierzchnia czerwiu, przy tej samej objętości gniazda, które pszczoły muszą ogrzać. = podkarmianie stymulacyjne – podkarmia się najczęściej syropem (1:1, 0,25-0,5 l co 4-5 dni) lub ciastem drożdżowo-cukrowym, miodowo-cukrowym które może być uzupełnione dodatkiem pyłku stanowiącego pokarm białkowy.

34. Lato 1 - poszerzanie miodni, czyli dodawanie nadstawek koniecznie nie tylko na ilość miodu, ale także na ilość pszczół; = nadstawki ustawiamy na wprost lub lepiej na krzyż = nadstawka powinna mieć nie 10 a 9 ramek = w nadstawkach odbudowujemy też węzę, pamiętając, że na 1 kg wosku potrzeba 3,5 kg miodu = gniazdo ograniczamy do 8 ramek ( w naszych warunkach pożytkowych)

35. 2 - wymiar ramek - gospodarkę pasieczną należy prowadzić na ramkach, których wymiary w korpusie gniazdowym i w magazynie miodowym są takie same. Ułatwia to: = utrzymanie higieny w gnieździe poprzez częstszą wymianę odbudowanych ramek z węzą, = prowadzenie rodzin w okresie rojowym, = wykonywanie przeglądów rodzin. = ramki powinny być dostatecznie duże, ponieważ przy mniejszych ramkach zwiększają się nakłady pracy związane z ich wykonaniem, odsklepianiem oraz odwirowywaniem miodu. Nie należy też używać plastrów zbyt pogrubionych, gdyż magazynowany w nich miód ma większą zawartość wody.

36. 3 - w rodzinach produkcyjnych należy obowiązkowo stosować kratę odgrodową, ponieważ używanie kraty ma następujące zalety: = raczej ubogie pożytki w Polsce zmuszają do ograniczania matek w czerwieniu, w ulach wielokorpusowych pozwala na to krata odgrodowa, = dzięki niej w rodzinach skłonnych do rójki można ograniczyć poszukiwanie mateczników tylko do części gniazdowej ula, = miodobranie jest łatwiejsze, gdyż nie przeszkadza czerw ani matka, = łatwiej można pozyskiwać miody odmianowe, = można pozyskiwać jasne plastry z miodem, = przechowywanie jasnych plastrów nie wymaga zwalczania motylicy.

37. 4 - obecnie w pszczelarstwie celowym jest używanie ramek pracy. Jest to korzystne z wielu względów: = ramka pracy służy jako wskaźnik nastroju rojowego. Jej szybkie zabudowywanie przez pszczoły świadczy o tym, że wszystko w rodzinie jest w porządku, że ma ona matkę i przynajmniej na razie nie zamierza się roić. Jak tylko rodzina wchodzi w nastrój rojowy, pszczoły przestają budować plastry, = ramka pracy wstrzymuje wejście rodziny w nastrój rojowy. Wycięcie odciągniętego w niej plastra lub zastąpienie odbudowanej ramki pustą skłania rodzinę do kontynuowania budowy plastrów i wychowu czerwiu,

38. = ramka pracy służy jako pułapka dla roztoczy Varroa . Usuwając zasklepiony czerw trutowy, który jest zwykle silniej porażony warrozą niż czerw pszczeli, usuwa się wraz z nim roztocze, co wyraźnie hamuje dalszy wzrost porażenia, = z wyciętych plastrów trutowych pozyskuje się wosk nie zanieczyszczony pozostałościami leków, = dzięki ramce pracy węza jest łatwiej odbudowywana i w odciąganych na niej plastrach jest mniej komórek trutowych.

39. 5 - miodobranie: = miód odbieramy dojrzały – poniżej 20% wody, a wskaźnikiem są ramki gniazdowe – zasklepione do 2/3, wskazane badanie miodu refraktometrem = aby pozyskać miody odmianowe, miodobranie wykonujemy po każdym głównym pożytku, = obowiązuje zasada, iż nie wirujemy ramek z czerwiem bowiem larwy wypadają, a zasklepiony czerw ulega uszkodzeniu i może wystąpić np. kiślica = należy zawsze zostawić rodzinie pewien zapas miodu na wypadek niepogody lub czasowego braku pożytku, = odebrane ramki z miodem dobrze jest przykryć mokrym płótnem, które dobrze zabezpiecza przed pszczołami i unika się rabunków,

40. = sposoby pozbywania się pszczół z plastrów: > tradycyjnie szczoteczką > poprzez energiczne strząsanie z plastrów > przegonki – pozwalają pszczołom tylko wychodzić, obowiązkowo w ulach wielokorpusowych i nadstawkowych, a także w dużych pasiekach, > użycie środków chemicznych (repelentów) aldehyd benzoesowy, kwas karbolowy, > wydmuchiwacz powietrza – silny strumień powietrza wydmuchuje pszczoły na podest przed wylotem

41. = odsklepianie plastrów: > widelcem – dobry, gdy plaster jest nierówny > noże – podgrzewane przyśpieszają pracę > odsklepiarki mechaniczne – niezbędne w dużych pasiekach = miód wirować najlepiej zaraz po odebraniu, gdyż ciepły lepiej przelatuje przez sita, = miód po odwirowaniu wymaga oczyszczenia z drobin woskowych, dlatego przepuszczony wcześniej przez gęste sita miód zlewamy do odstojników lub do pojemników, = szczelnie zamknięte pojemniki przechowujemy w pomieszczeniu 10-15 0 C.

42. 6 - wychów matek pszczelich: = każdy pszczelarz powinien sam wychowywać matki na potrzeby własne oraz dlatego, żeby zrozumiał jak trudno pszczelarzowi-hodowcy matek spełnić różne oczekiwania nabywców, = koszt wychowu 1 matki nie unasiennionej = 1 kg miodu, a unasiennionej = 3 kg, = dobrze jest wiedzieć o zjawisku heterozji - krzyżowanie różnych ras czy linii, którego efektem jest poprawa wartości cech użytkowych. Stąd po wprowadzeniu nowych matek do pasieki nagle wzrasta liczba rekordzistek, = wyniki oceny terenowej wskazują, że wprowadzenie do pasiek towarowych czystorasowych matek wpływa na poprawę wydajności miodowej z pożytku głównego: środkowoeuropejskiej o 34%, kaukaskiej o 27% i carnica o 13%.

43. = stałe utrzymywanie tego samego materiału w pasiece doprowadza do chowu wsobnego i spadku średniej wydajności, bo chów wsobny to występowanie rozstrzelonego czerwiu, większa podatność pszczół na choroby, gorsza wylęgowość czerwiu oraz skrócona długość życia pszczół. = wyniki terenowej oceny wskazują, że największą wartość użytkową mają mieszańce międzyrasowe linii carniki z kaukaskimi.

44. 7 - poddawanie matek (problem ponad czasowy): = wyszukanie matek: > matki nie znakowane wyszukać jest trudno, dlatego należy znakować je także w czasie sezonu przy okazji przeglądu rodziny oraz wczesną wiosną, kiedy rodziny są jeszcze słabsze, > przy wyszukiwaniu stosujemy mało dymu > główną uwagę zwracamy na plastry z czerwiem otwartym > plastry oglądamy dokładnie z obu stron > gniazdo przeszukujemy najwyżej dwa razy

45. = zasady poddawania: > brak jest 100% sposobu poddawania (przyjmuje się średnio 20% strat niemal przy każdym poddawaniu > poddajemy raczej matki unasiennione zamiast matek nie unasiennionych, albo mateczniki > najlepiej w czasie pożytku lub po zakarmieniu na ¾ > zawsze w klateczce > bardzo dobry jest kołpak (na wygryzający się czerw) > cenne matki poddajemy tylko do odkładów > niemieccy pszczelarze-praktycy wskazują, iż najlepiej poddawać matki jesienią razem z odkładem (rodzinę, w której ma być wymieniona matka osierocić na 1-2 godz, następnie poddać odkład z matką i zostawić na kilka dni)

46. = uniwersalna metoda poddawania matek pszczelich: > klateczkę wysyłkową z matką i towarzyszącymi pszczołami (lub bez) umieszczamy w rodzinie minimum po 4 do 8 godz. od jej osierocenia > klateczkę zamkniętą na głucho umieszczamy w środku gniazda, między lekko rozsunięte plastry z czerwiem > przez 3 doby nie zaglądamy do rodziny > po 3 dniach dokładnie niszczymy mateczniki i odblokowujemy komorę pokarmową > po 4-5 dniach sprawdzamy przyjęcie matki i usuwamy ewentualne mateczniki.

47. = wymiana matek: > programy pomocowe ARR umożliwiają wymianę matek w większym zakresie > najlepiej wymieniać średnio co 2 lata > zabieg drogi, ale opłacalny bo rodziny są: silniejsze, lepiej zimują i rzadko się roją, ponieważ stare matki mniej składają jaj i szybciej wchodzą w nastrój rojowy > wymiana jest niezbędna przy prawidłowo prowadzonej pasiece > najlepiej poddawać matki unasiennione, bowiem trudno jest do rodziny z czerwiącą matką poddać matkę nie unasiennioną

48. 8 - rójka: = przyczyny: > stare matki w rodzinach i występowanie niedoboru substancji matecznej > ciasnota w ulu, stąd konieczne dodawanie nadstawek na ilość pszczół > duże nagrzanie uli ze względu na złą konstrukcję ula, np. małe wyloty, słaba wentylacja > nagłe urwanie się pożytku > matki w rodzinach o cechach dużej rojliwości

49. = walka z nastrojem rojowym to: > posiadanie materiału hodowlanego bez genów rojliwości (od matek reprodukcyjnych jest dobre F-1 , ale F-2 i F-3 to zanik pozytywnych cech, stąd materiał reprodukcyjny odnawiać co roku) > zapewnienie pożytku i miejsca w ulu > ograniczeniem matki w czerwieniu jest liczba ramek w gnieździe > nie wykorzystywać matek i mateczników rojowych > pozyskiwanie pyłku zmniejsza nastrój rojowy > na nagłe urwanie się pożytku nie mamy wpływu i wtedy należy zrobić przegląd rodzin

50. > ramki z węzą i ramki pracy też zapobiegają nastrojowi > wycinanie mateczników jest mało skuteczne bo tylko opóźnia wyjście roju i przedłuża okres bezrobocia w rodzinie > zrobienie silnego odkładu > zabranie wszystkiego czerwiu krytego do innych rodzin > zrobienie odkładu zabierając nie 1-2 ale 4 ramki czerwiu ze starą matką, a rodzinie dać matecznik > wszystek czerw otwarty i kryty przenieść do góry, a do gniazda dać węzę i obowiązkowo susz, ponieważ na węzie matka nie składa jajeczek i trwa nadal nastrój.