ROLA PRACY SOCJALNEJ I AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ W PRZECIWDZIAŁANIU BEZROBOCIU

1. ROLA PRACY SOCJALNEJ I AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ W PRZECIWDZIAŁANIU BEZROBOCIU Mgr Piotr Gierek XII Międzynarodowa konferencja naukowa „Oświata, nauka i gospodarka - w poszukiwaniu dobrych rozwiązań” Chrzanów 19 listopada 2011 roku

2. BEZROBOCIE to stan bezczynności zawodowej osób zdolnych do pracy i zgłaszających gotowość jej podjęcia, przy czym dochody z pracy są dla tych osób podstawą egzystencji.

3. Rozumienie BEZROBOCIA 1. przedmiotowe - kategoria analityczna rynku pracy; 2. podmiotowe - stanowi poważny problem społeczny, który jest przedmiotem zainteresowania m.in. socjologów, psychologów i pracowników socjalnych.

4. STOPA BEZROBOCIA to podstawowy miernik poziomu bezrobocia, oznacza udział bezrobotnych w liczbie ludności aktywnej zawodowo, czyli sumy pracujących i bezrobotnych. Na podstawie danych PSZ na koniec września 2011 roku stopa bezrobocia w Polsce wyniosła 11,8% (ogółem liczba bezrobotnych wyniosła 1.861.689 w tym kobiet 1.024.573 - świadczy to o feminizacji biedy), w granicach województwa śląskiego 9,6%, a 9,9% w województwie małopolskim. PSZ - Publiczne Służby Zatrudnienia (www.psz.praca.gov.pl )

5. STOPA BEZROBOCIA WEDŁUG WOJEWÓDZTW Źródło: www.psz.praca.gov.pl/ zakładka statystyki rynku pracy/ wrzesień 2011 roku

6. Źródło: www.psz.praca.gov.pl/ zakładka statystyki rynku pracy/ wrzesień 2011 roku

7. Rodzaje BEZROBOCIA frykcyjne; strukturalne; koniunkturalne; sezonowe. Ze względu na czas trwania wyodrębnia się bezrobocie: • krótkookresowe; • średniookresowe; • długookresowe - jest jednym z najbardziej istotnych czynników bezrobocia.

8. Przyczyny BEZROBOCIA długookresowego - wzrost liczby osób pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy; - bezrobocie wśród ludzi młodych; - niskie wykształcenie - (konieczność przekwalifikowania); - różnicowanie przestrzenne lokalnych rynków pracy.

9. Skutki BEZROBOCIA jednostkowe społeczne człowiek społeczeństwo - obniżenie standardu życia; - ubóstwo (zubożenie społ.); - rezygnacja z własnych aspiracji; - alkoholizm (uzależnienia); - zamknięcie dróg awansu społecznego; - przemoc rodzinna; - osłabienie więzi społecznych; - przestępczość. - izolacja od środowiska; - wzrost konfliktów w tym rodzinnych.

10. Formy przeciwdziałania BEZROBOCIU AKTYWNA POLITYKA PRACA SOCJALNA SPOŁECZNA narzędzia narzędzia pomoc w powrocie na otwarty rynek pracy (wyjście z kręgu osób bezrobotnych zależy jednak przede wszystkim od osoby zainteresowanej, wymagającej pomocy)

11. POLITYKA SPOŁECZNA POMOC SPOŁECZNA pomoc środowiskowa pomoc instytucjonalna PRACA SOCJALNA

12. PRACA SOCJALNA jest dyscypliną naukową, która podejmuje działania zaradcze w wielu dziedzinach życia społecznego. Wspiera rodziny w trudnościach finansowych czy problemach emocjonalnych; pomaga społecznościom lokalnym; interweniuje w różnych sytuacjach natury edukacyjnej, zdrowotnej i zbiorowej, przeciwdziała przyczynom przestępczości młodzieży i dorosłych. Ma na celu usprawnienie społecznego funkcjonowania jednostek, indywidualnie oraz grupowo poprzez działania skierowane na ich stosunki społeczne, rzutując na interakcje między człowiekiem a jego otoczeniem. R. A. Skidmore, M. G. Thackeray, Wprowadzenie do pracy socjalnej, Śląsk, Katowice, 1998, s. 18.

13. PRACA SOCJALNA według Międzynarodowej Federacji Pracowników Socjalnych praca socjalna promuje zmianę społeczną, rozwiązywanie problemów w relacjach między ludzkich i wzmocnienie oraz wyzwolenie ludzi w celu poprawy ich dobrostanu. Korzystając z teorii na temat ludzkiego zachowania i systemów społecznych, praca socjalna interweniuje tam, gdzie zachodzą interakcje między ludźmi a ich środowiskiem. Fundamentem pracy socjalnej są zasady praw człowieka i sprawiedliwości społecznej. Za: D. Trawkowska, Portret współczesnego pracownika socjalnego, Śląsk, Katowice 2006, s. 87-88.

14. PRACA SOCJALNA może odnosić się także do profesji lub metody działania (praktyka pracy socjalnej) a jej głównym celem jest pomoc człowiekowi w poprawie jakości życia (zmiana). Opiera się na uporządkowanym procesie pomocy i planowanych wysiłkach na rzecz zmian. Koncentruje się na skutecznym interweniowaniu na rzecz jednostek ponieważ podmiotem pracy socjalnej jest człowiek oraz grup najsłabszych głównie z powodu bezrobocia.

15. METODY PRACY SOCJALNEJ 1. indywidualny przypadek (case work) 2. praca z grupą (group work) 3. organizacja społeczności lokalnej (community work) Praktyka pracy socjalnej często obejmuje wszystkie tradycyjne trzy metody jednocześnie, które są procedurą uporządkowaną diagnostycznie i interwencyjnie, charakteryzujące się strategiami planowego wywoływania zmian.

16. Etapy prowadzenia PRACY SOCJALNEJ z osobą bezrobotną DIAGNOZA OPRACOWANIE PLANU POSTĘPOWANIA (korygowanie środowiska, postępowanie wychowawcze, kształtowanie korzystniejszych postaw i zachowań, przewartościowanie celów) PROWADZENIE PRZYPADKU WEDŁUG OPRACOWANEGO PLANU

17. Szczególnie w przypadku osób bezrobotnych priorytetową zasadą w nowoczesnej pracy socjalnej jest ZASADA WZMACNIANIA (empowerment), która ma na celu uświadomienie zasobów klienta i pomoc w ich rozumieniu oraz na pracy na tych mocnych stronach, zasada ta dotyczy każdego etapu pracy z człowiekiem.

18. PRACOWNIK SOCJALNY W praktyce pracę socjalną wykonują różni specjaliści z instytucji publicznych i organizacji pozarządowych, ale głównie jest to sfera działalności zawodowej pracowników socjalnych, zatrudnionych w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej. Pracownik socjalny to specjalista do spraw ludzkich, to zawód nie tylko wypływający z chęci pomocy drugiemu człowiekowi, który znalazł się w sytuacji kryzysowej, ale jest to przede wszystkim profesja.

19. PRACOWNIK SOCJALNY Obszary ludzkiej egzystencji, z którymi na co dzień mają do czynienia pracownicy socjalni zostały określone w art. 7 ustawy o pomocy społecznej, który mówi jest, że: pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu: - ubóstwa; - sieroctwa; - bezdomności; - niepełnosprawności;

20. PRACOWNIK SOCJALNY - długotrwałej choroby; - przemocy w rodzinie; - potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności; - bezradności w sprawach opiekuńczo – wychowawczych; - a przede wszystkim bezrobocia, które jest główną lub najczęstszą przesłanką do udzielenia pomocy w formie świadczeń z pomocy społecznej. Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej, Dz. U. 2004 nr 64, poz. 593.

21. PRACOWNIK SOCJALNY Problemy i kwestie społeczne to sfery, którymi zajmują się pracownicy socjalni a przedstawione obszary ludzkiej egzystencji są niczym innym jak spisem tychże problemów i kwestii, które pracownik socjalny w miarę możliwości ma ograniczać a także nie dopuszczać, aby w ich granice wchodzili kolejni członkowie społeczeństwa.

22. KONTRAKT SOCJALNY Podstawowym narzędziem aktywizującym w pracy socjalnej i w aktywnym podejściu do osób bezrobotnych w pomocy społecznej jest kontrakt socjalny z warunkowaniem pomocy, który ściśle powiązany jest działaniami w celu aktywizacji zawodowej. Stanowi on skuteczne narzędzie do wspomagania bezrobotnego, który łączy integrację społeczną z integracją zawodową.

23. KONTRAKT SOCJALNY ma formę umowy pomiędzy klientem a pracownikiem socjalnym. Polega na określeniu przyczyn trudnej sytuacji życiowej klienta, jego ograniczeń i możliwości. Pracownik socjalny wspólnie z klientem definiuje jego problem, określa warunki i kierunki zmian oraz planuje zadania i sposoby jego wdrażania, aż po ustanowienie systemu zachęt i ukazanie klientowi korzyści z podjętego działania.

24. KONTRAKT SOCJALNY zgodnie z art. 6 ust. 6 ustawy o pomocy społecznej, jest pisemną umowę zawartą z osobą ubiegającą się o pomoc, określającą uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji osoby lub rodziny. Osobą, która w imieniu ośrodka zawiera kontrakt socjalny jest pracownik socjalny.

25. KONTRAKT SOCJALNY jest dla niego z jednej strony narzędziem porządkującym działania podejmowane w trakcie prowadzenia pracy socjalnej, a z drugiej pozwala na ustalenie i wynegocjowanie z osobą korzystającą z pomocy społecznej działań, które zobowiązuje się podjąć i w konsekwencji powodując jej usamodzielnienie poprzez podjęcie stałego zatrudnienia. Aby zwiększyć skuteczność kontraktu i w większym stopniu mobilizować osoby do podejmowania działań ustawa wiąże kontrakt socjalny z warunkowaniem świadczeń pomocy społecznej.

26. KONTRAKT SOCJALNY Art. 4 ustawy o pomocy społecznej wprowadza obowiązek współpracy: osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są zobowiązane do (współpracy) współdziałania w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej. A w art. 11, ust. 2 ustawa wiąże ten obowiązek z przyznawaniem świadczeń: brak współdziałania osoby lub rodziny z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej, odmowa zawarcia kontraktu socjalnego, niedotrzymywanie jego postanowień, nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia, innej pracy zarobkowej przez osobę bezrobotną lub wykonywania prac społecznie użytecznych, o których mowa w przepisach o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (…) mogą stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

27. Reasumując model aktywnej pracy socjalnej realizowany wobec osób bezrobotnych szczególnie w pomocy społecznej koncentruje się na jej funkcjach usamodzielniających, kosztem funkcji opiekuńczych, ponieważ świadczeniom finansowym powinny towarzyszyć działania aktywizujące beneficjentów.

28. AKTYWNA POLITYKA SPOŁECZNA ukierunkowana jest na aktywizację beneficjentów, nawet kosztem ograniczenia poziomu ich ochrony socjalnej. Celem tej koncepcji jest uczestnictwo w życiu społecznym postrzegane przez pryzmat aktywności na rynku pracy, w tym w sektorze ekonomii społecznej. Jest koncepcją alternatywną dla tradycyjnego państwa opiekuńczego, które przejmowało odpowiedzialność za swych obywateli.

29. AKTYWNA POLITYKA SPOŁECZNA proces stopniowej zmiany priorytetów od gwarancji bezpieczeństwa socjalnego(przyznawanie świadczeń socjalnych) do priorytetu ukierunkowanego na aktywizowanie klientów (szczególnie osób bezrobotnych) i zapewnienie im partycypacji w życiu społecznym i ekonomicznym.

30. AKTYWNA POLITYKA SPOŁECZNA opiera się na 5 filarach: 1. preferencji dla zasady partycypacji społecznej kosztem zasady maksymalizowania bezpieczeństwa socjalnego; 2. promocji zatrudnienia wspieranego w różnych formach; 3. koncentracji wspierania na osobach bezrobotnych zdolnych do pracy (lub mogących tę zdolność odzyskać);

31. AKTYWNA POLITYKA SPOŁECZNA 4. zmienianiu nie tyle skali redystrybucji w ramach programów polityki społecznej, ile charakteru rozdzielanego dobra (redystrybucja pracy w miejsce świadczeń); 5. tendencji do legitymizowania programów socjalnych w sposób wychodzący poza tradycyjne podziały ideologiczne. M. Rymsza, Druga fala ekonomii społecznej w Polsce a koncepcja aktywnej polityki społecznej, [w:] Kapitał społeczny. Ekonomia społeczna, Red. T. Kaźmierczak, M. Rymsza, FISP, Warszawa 2007, s. 179.

32. NARZĘDZIA AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ Ważną ofertą dla osób bezrobotnych są instrumenty aktywnej polityki rynku pracy wprowadzone w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Aktywne instrumenty polityki rynku pracy wspierają politykę gospodarczą w obszarze rynku pracy i skłaniają do pobudzenia aktywizacji zawodowej. W odniesieniu do grup osób znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy, do których można zaliczyć:

33. NARZĘDZIA AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ - osoby długotrwale pozbawione zatrudnienia; - nieposiadające odpowiedniego wykształcenia; - nieposiadające kwalifikacji zawodowych; - osoby samotnie wychowujące dzieci; - osoby niepełnosprawne; mogą być stosowane następujące instrumenty aktywnej polityki rynku pracy między innymi: Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, Dz. U. 2008 nr 69 poz. 415.

34. NARZĘDZIA AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ 1. ROBOTY PUBLICZNE polegają na zatrudnieniu bezrobotnego w okresie nie dłuższym niż 12 miesięcy przy wykonywaniu prac mających na celu reintegrację zawodową i społeczną, określoną na podstawie przepisów o zatrudnieniu socjalnym, organizowane są przez gminy lub organizacje pozarządowe.

35. NARZĘDZIA AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ 2. PRACE SPOŁECZNO - UŻYTECZNE są szczególną formą środowiskowego wsparcia, na które kierowani są klienci pomocy społecznej. Prace wykonywane są przez bezrobotnych, bez prawa do zasiłku. 3. PRACE INTERWENCYJNE charakteryzują się zatrudnieniem bezrobotnego przez pracodawcę na podstawie umowy zawartej ze starostą, która ma na celu wsparcie osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy.

36. NARZĘDZIA AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ 4. STAŻ polega na nabywaniu przez bezrobotnego umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązywania stosunku pracy z pracodawcą. Warunkiem skierowania bezrobotnego do odbycia stażu jest brak doświadczenia zawodowego w miejscu pracy.

37. NARZĘDZIA AKTYWNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ 5. PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE W MIEJSCU PRACY to zdobywanie nowych kwalifikacji lub umiejętności zawodowych poprzez praktyczne wykonywanie zadań zawodowych na stanowisku pracy. Jednakże warunkiem skierowania bezrobotnego do odbycia przygotowania zawodowego w miejscu pracy jest brak kwalifikacji dostosowanych do potrzeb rynku pracy.

38. Podsumowując aktywna polityka społeczna to inaczej mówiąc działania, które aktywizują beneficjentów i bez wątpienia przyczyniają się do powrotu wielu osób bezrobotnych na otwarty rynek pracy. Głównymi celami zarówno pracy socjalnej i aktywnej polityki społecznej jest przeciwdziałanie temu, co jest najważniejszym problemem państwa opiekuńczego: bierności i wyuczonej bezradności obywateli, uzależnionych od pomocy państwa.

39. Jednym natomiast z argumentów działań aktywizujących jest efektywniejsze wykorzystanie przyznawanych środków finansowych, które zamiast być wypłacane w postaci świadczeń, co w konsekwencji prowadzi do uzależnienia od pomocy, powinny przyczyniać się do zmiany sytuacji beneficjenta i odzyskania przez niego samodzielności życiowej, czyli do jego reintegracji ze społeczeństwem. K. Faliszek, Ekskluzja i inkluzja - dwie strony tego samego problemu?, [w:] Ekskluzja i inkluzja społeczna. Diagnoza, uwarunkowania, kierunki działań, Red. J. Grotowska-Leder, K. Faliszek, Toruń 2005, s. 48.

40. Jak mówi łacińskie powiedzenie praca przezwycięża wszystko, praca ubogaca i przemienia człowieka jest jego znamieniem i znamieniem człowieczeństwa. Stąd tak ważne jest jej „posiadanie” przez tych, którzy są jej pozbawieni.

41. Rola pracy socjalnej i aktywnej polityki społecznej w przeciwdziałaniu bezrobociu jest niepodważalna. Niemniej jednak rzeczywistość pokazuje, iż pomimo szerokiego wachlarza stosowanych narzędzi gdyby teoretycznie wszystkich bezrobotnych poddać zabiegom aktywizującym to i tak zawsze pozostanie pewna liczba ludzi, których nie uda się usamodzielnić w sposób trwały, tak, by nie wymagali już owego szczególnego wsparcia. O sukcesach i porażkach programów reintegracji społecznej, pisze K. Frieske, Utopie inkluzji. Sukcesy i porażki programów reintegracji społecznej, IPiSS, Warszawa 2004.

42. DZIĘKUJĘ PAŃSTWU ZA UWAGĘ! Mgr Piotr Gierek (pgierek@op.pl)