PSYCHOLOGIA w SZKOLE MOBBING UCZNIOWSKI przyczyny, przejawy, skutki i strategie interwencyjne

1. PSYCHOLOGIA w SZKOLE MOBBING UCZNIOWSKI przyczyny, przejawy, skutki i strategie interwencyjne Dr Anna Piekarska New Zealand Centre for Education, Research and Prevention of ChildAbuse & Neglect NZ CERPCAN III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008

2. PLAN PREZENTACJI • Wprowadzenie – czy szkole potrzebna jest psychologia? • Mobbing uczniowski – opis i analiza problemu • Program „Nie winić” – skuteczne podejście interwencyjne III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008, www.oskko.edu.pl/kongres/

3. WARTO PRZECZYTAĆ • K.E. Dambach, Mobbing w szkole. Jak zapobiegać przemocy grupowej, GWP, Gdańsk 2003. • M. Libiszowska-Żółtkowska, K.Ostrowska (red.), Agresja w szkole.Diagnoza i profilaktyka, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2008. • G. Robinson i B. Maines, Crying for Help. The No Blame Approach to Bullying, Bristol Lucky Duck 1997. • D. Olweus, Mobbing - fala przemocy w szkole: jak ją powstrzymać, Jacek Santorski i CO, Warszawa 1998 • A. Piekarska, Mobbing uczniowski – groźna bomba w szkole, Charaktery – Psychologia w szkole, nr. 3, 2008 • A. Piekarska, Wszystkiego co najgorsze nauczysz się w szkole, Charaktery – Psychologia w Szkole, nr. 2, 2008 • K. Sullivan, The anti-bullying handbook, Oxford University Press, Auckland 2000. • K. Zarzour, Gnębiciel ze szkolnego boiska, Rebis, Poznań 2006.

4. PSYCHOLOGIA - SZKOLE • Szkola pełna ludzi: uczniów, nauczycieli, specjalistów, personelu pomocniczego, rodziców – ludziom potrzebna jest psychologia! • Szkoła miejscem złożonych relacji i interakcji międzyludzkich oraz skomplikowanych procesów, np. uczenia, wychowania, dojrzewania, socjalizacji, rozwoju – tym zajmuje się psychologia! • Uczestnicy szkolnej edukacji doświadczją rozmaitych przeżyć, pozytywnych i negatywnych – psychologia pomaga radzić sobie z tymi doświadczeniami • Szkoła miejscem konfliktów, zachowań agresywnych i przemocy - psychologia potrafi im przeciwdziałać oraz interweniować • Szkoła miejscem mobbingu – psychologia pomaga skutecznie rozwiązać ten problem III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008, www.oskko.edu.pl/kongres/

5. CO TO JEST MOBBING ? • Termin pochodzi od ang. MOB – TŁUM, MOTŁOCH • Wrogie działanie grupy mające na celu zastraszenie, poniżenie i wykluczenie wybranej „ofiary” • Zwykle intensywny i długotrwały (kilka incydentów dziennie przez kilka miesięcy albo lat) • Dobrze maskowany, często zorganizowany przez prowodyrów • Groźny dla ofiar oraz niekorzystny dla relacji społecznych w grupie czy szkole • „Odporny” na karanie (karanie agresorów, bez uruchomienia innych działań wtórnie nasila przemoc wobec ofiar!)

6. PRZEJAWY MOBBINGU • Mobbing przejawia się jawnie lub/i jest ukrywany; najczęściej jest długotrwały i intensywny • Repertuar zachowań mobbingowych zawiera wszystkie formy przemocy – słowną, emocjonalną, fizyczną oraz seksualną • Może mieć miejsce w klasie szkolnej, lecz najczęściej odbywa się na przerwach, na boisku, w autobusie, w domu przy komputerze! • Coraz częściej do mobbingu używane są tzw. nowe media: komórki (tekstowanie), internet (czaty, maile, filmy amatorskie z komórek) • Mobbing staje się groźniejszy wraz z wiekiemuczniów oraz różni się w grupachchłopców (przewaga przemocy fizycznej) i dziewcząt (przewaga przemocy psychicznej) III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008, www.oskko.edu.pl/kongres/

7. ROZMIARY MOBBINGU • Mobbing jest powszechnym zjawiskiem w szkołach na całym świecie • Rozmiary mobbingu są poważne: około 75% uczniów doświadczyło mobbingu, w tym około 25% ciężkiego prześladowania przez rówieśników • Mobbing ma miejsce wśród młodszych uczniów (dokuczanie), ale najintensywniej przejawia się wśród młodszych nastolatków (gimnazja) • Około 10% ofiar cierpi na poważne zaburzenia zdrowia – psychicznego (depresja) i fizycznego (urazy i schorzenia psychosomatyczne); w średniej wielkości szkole może być kilkudziesięciu uczniów wymagających natychmiastowej, intensywnej pomocy psychologicznej

8. SKUTKI MOBBINGU • Rozległe i bardzo poważne; doraźne i długotrwałe • Dotyczą przede wszystkim poszkodowanych mobbingiem (uczniów i ich rodzin), ale też jakości relacji społecznych i bezpieczeństwa w klasie, szkole, społeczeństwie • Mobbing negatywnie wpływa na proces uczenia się, socjalizacji, rozwoju, wychowania, ogólnego samopoczucia i funkcjonowania a także zdrowia – psychicznego i fizycznego • Mobbing może prowadzić do samobójstw, aktów zemsty (przemocy), wycofania z życia społecznego (ofiary) lub rozwoju i utrwalenia zachowań antyspołecznych (agresorzy)

9. PRZYPADEK JURKA Przypadek ten opisany i przeanalizowany jest w artykule „Mobbing uczniowski – groźna bomba szkole” zamieszczonym w kwartalniku Psychologia w Szkole, nr. 3, 2008 III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008, www.oskko.edu.pl/kongres/

10. ANALIZA PRZYPADKU • Agresorzy: dominują w grupie, bezwzględni wobec swych ofiar - słabszych, bezbronnych, opuszczonych przez wszystkich • Dynamika mobbingu: bez prowokacji, czynniki ryzyka: np. „inność” ofiary, bez odpowiedniej interwencji - eskalacja • Cechy mobbingu: angażuje coraz większą grupę, przejawia się regularnie i przez dłuższy czas, rozprzestrzenia się poza teren szkoły lub ze szkoły do szkoły, stosuje wszystkie formy przemocy w celu „wyniszczenia” ofiary • Przeżycia ofiar: strach, lęk, wstyd, trauma i cierpienie; postawa „przepraszam że mnie biją” • Postawy nauczycieli: od braku zainteresowania przez bagatelizowanie do milczącego przyzwolenia; lub właściwa, natychmiastowa interwencja • Rola rodziców: rozpoznanie, interwencja i współpraca ze szkołą, bezwarunkowe wsparcie dla poszkodowanego dziecka.

11. PODEJŚCIA ANTY - PRZEMOCOWE 3 podstawowe podejścia: • przypadkowe, eklektyczne, czyli praktykuje się co popadnie, • przemyślane, wybiórcze, - stosuje się specyficzne programy, najlepiej znane lub/i mające najlepszą reputację, • systemowe, integracyjne, tzn. traktuje się problem szeroko, dobierając odpowiednie metody. Godne polecenia są tylko dwa ostatnie podejścia

12. PROGRAMY ANTY-PRZEMOCOWE Do znanych zarówno w Polsce jak i na świecie należą: • Trening Zastępowania Agresji , Goldsteina, • Porozumienie bez Przemocy, Rosenberga, • Treningi negocjacji, mediacji, asertywności oraz rozwiązywania konfliktów, • Program „Nie winić” (No Blame Approach, Robinson i Maines) III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008, www.oskko.edu.pl/kongres/

13. PROGRAM „NIE WINIĆ” • Program anty-mobbingowy, opracowany w latach ‘90 tych przez psychologów brytyjskich • Przeznaczony specyficznie do interwencji w przypadkach mobbingu szkolnego • Stosowany we wszystkich rodzajach szkół • Wymagający współpracy i angażujący uczniów, nauczycieli, psychologów szkolnych i rodziców • Powszechnie oceniany jako skuteczny a nawet „magiczny”

14. OGÓLNE WARUNKI SKUTECZNOŚCI • W każdym działaniu interwencyjnym liczy się CZAS; w każdym • przypadku mobbingu interweniować trzeba natychmiast, • przede wszystkim z uwagi na bezpieczeństwo i dobro ofiar • Szybko podjęta interwencja anty-mobbingowa jest • łatwiejsza i skuteczniejsza • W przypadkach zaniedbanych, „ciągnących się” od miesięcy • lub lat, interwencja jest trudna i wymaga działań • specjalistycznych • Zdarzają się „przypadki nieuleczalne”, obciążone różnorodną • patologią psychospołeczną, zachowaniami kryminalnymi lub • zaawansowanym zespołem stresu pourazowego ofiary; w • takich przypadkach niezbędny jest udział specjalistów • czy Policji

15. EMPATIA ISTOTĄ PROGRAMU • Program „NIE WINIĆ” zakłada że samo karanie i obwinianie • sprawców mobbingu jest nieskuteczne a nawet wtórnie nasila • przemoc • Mobbingowe zachowania eliminuje się przez modyfikowanie • uczuć i postaw agresorów wobec ich ofiar • Istotą programu jest wzbudzenie i rozwinięcie u agresorów • EMPATII – czyli współodczuwania dla przeżyć (cierpienia) ich • ofiar • Empatia staję się naturalnym, wewnętrznym „hamulcem” • przemocy • Empatia pobudza do zachowań pomocowych wobec ofiar, • „magicznie” zamieniając oprawców w stróży bezpieczeństwa • czasem nawet przyjaciół...

16. 7 KROKÓW 1. Rozmowa z ofiarą mobbingu - poufna, identyfikująca agresorów, „biernych” uczestników oraz ewentualnych pomocników; prośba o notatkę, rysynek, list opisujacy przykre przeżycia. 2. Zorganizowanie spotkania grupy wsparcia (6-8 osób w tym prowodyrzy); ważny dobór odpowiedzialnych pomocników. 3. Przedstawienie grupie problemu jaki ma „ofiara” mobbingu wzbudzenie empatii; nie omawia się szczegółów zdarzeń ani nie wini agresorów. 4. Ujawnienie celu spotkania – nie chodzi o szukanie lub karanie winnych lecz wspólną pomoc poszkodowanemu. 5. Grupa wypracowuje sposoby pomocy – każdy uczestnik przedstawia własne zaczynając od – „Ja zrobię to i to.... „ 6. Oddelegowanie grupy - wyrażenie pochwały, zaufania i nadziei że grupa uczyni pozytywą zmianę 7. Monitorowanie - regularne, indywidualne spotkania z wszystkimi uczestnikami grupy oraz ofiarą.

17. OCENY PROGRAMU • Skutecznie i szybko rozwiązuje większość (80%) przypadków szkolnego mobbingu • Najtrudniejsze przypadki mogą wymagać dodatkowych odziaływań w dłuższym czasie • Większość poszkodowanych bardzo pozytywnie ocenia efekty interwencji • Nawet specjaliści zdumieni są efektywnością programu i jego niemal „magicznym” działaniem III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008, www.oskko.edu.pl/kongres/

18. INFORMACJE o PROGRAMIE Informacje o programie w języku angielskim (książki, materiały pomocnicze, filmy instruktażowe, itd.) znajdują się na autorskiej stronie internetowej www.luckyduck.co.uk Opis programu znajdzie się wkrótce w kwartalniku - Psychologia w Szkole

19. OFERTA SZKOLENIOWA Szkoły zainteresowane warsztatowym przeszkoleniem nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych proszone są o kontakt z Dr Anną Piekarską III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008, www.oskko.edu.pl/kongres/

20. SERDECZNIE DZIĘKUJĘ  ZAPRASZAM DO DYSKUSJI oraz ZADAWANIA PYTAŃ Kontakt - Anna Piekarska Email - a.piekarska@xtra.co.nz lub przez Redakcję - Psychologia w Szkole III KONGRES ZARZĄDZANIA OŚWIATĄ – OSKKO Warszawa 22 – 24 września 2008, www.oskko.edu.pl/kongres/