Prawo konstytucyjne państw Unii Europejskiej

1. Prawo konstytucyjne państw Unii Europejskiej Wykłady w roku akademickim 2012/2013

2. Formy rządów • Federacja – koncepcja suwerenności podzielonej – zakres kompetencji ustawodawczych; Niemcy – federalizm wykonawczy do kooperatywnego; przewaga federacji polega na nadrzędności prawa federacji nad prawem krajów. • Konfederacja; • Autonomia; regionalizm. opracowanie Anna Łabno

3. Prawa i wolności jednostki • Rozwój historyczny. • Generacje. Status negativus, status positivus. • Zasada godności jednostki. • Związanie aktami prawa międzynarodowego. • Koncepcje konstytucjonalizacji: model klauzuli generalnej/niemiecki; model egzemplifikacji. opracowanie Anna Łabno

4. Systemy rządów państw demokratycznych • Ogólne założenia • System rządów zrównoważonych – System parlamentarno-gabinetowy Wywodzi się z systemu rządów mieszanych opracowanie Anna Łabno

5. Zasada podziału władzy – dążenie do równowagi w systemie; USA. • Zasada nadrzędności parlamentu - Szwajcaria opracowanie Anna Łabno

6. Monarchia - król Demokracja Izba Gmin Arystokracja Izba Lordów rządy mieszane – warunki uchwalenia ustawy Polibiusz opracowanie Anna Łabno

7. John Locke: • Synteza podziału władzy i rządów zrównoważonych • Władza ustawodawcza • Władza wykonawcza • Władza federacyjna. opracowanie Anna Łabno

8. Monteskiusz • Władza ustawodawcza • Władza wykonawcza • Władza sądownicza opracowanie Anna Łabno

9. Systemy ustrojowe(zasada trójpodziału władzy) • Parlamentarno – gabinetowy • Prezydencki • Mieszany (w ujęciu współczesnym). opracowanie Anna Łabno

10. System parlamentarno-gabinetowy cechy • Zasada równowagi władz • Rząd ponosi odpowiedzialność przed parlamentem, ale egzekutywa może rozwiązać parlament • Rząd musi posiadać zaufanie parlamentu • Ministrowie mogą być członkami rządu; a rząd ma inicjatywę ustawodawczą • Na czele rządu stoi premier, a nie głowa państwa opracowanie Anna Łabno

11. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej, ale nie posiada też szerokiego zakresu władzy dyskrecjonalnej (szersze uprawnienia premiera); • Akty urzędowe głowy państwawymagają kontrasygnaty premiera lub innego członka rządu; • Struktura organów władzy i ich kompetencje nie są oparte o podział władzy – mimo to używa się określeń właściwych podziałowi. opracowanie Anna Łabno

12. System prezydencki cechy • Zasada podziału władzy • Egzekutywa nie ponosi odpowiedzialności politycznej; parlament nie może być rozwiązany • Niepołączalność stanowisk w parlamencie i we władzy wykonawczej • Powszechne wybory głowy państwa • Ścisłe rozdzielenie funkcji i kompetencji; niedopuszczalność inicjatywy ustawodawczej władzy wykonawczej opracowanie Anna Łabno

13. Silnie rozwinięty mechanizm „hamowania i równoważenia się” władz • Weto głowy państwa wobec aktów parlamentu • Szczególne uprawnienia władzy sądowniczej wobec pozostałych władz – co warunkuje demokratyczność systemu. opracowanie Anna Łabno

14. System rządów w Wlk. Brytanii • Podział władzy słabo zaznaczony; tzw. system rządów zrównoważonych. • Władza ustawodawcza: monarcha, Izba Lordów i Izba Gmin. • Izba Gmin: organy: Spiker Izby, Komisje, • Komisje: stałe (A, B, C itd.); komisje (wyspecjalizowane ) specjalne powołane przede wszystkim do kontroli Izby nad rządem; komisje wspólne, komisje projektów ustaw prywatnych. opracowanie Anna Łabno

15. cd • Izba Lordów – reforma w 1998 – Izba nadal nie pochodzi z wyborów, ale nastąpiła prawie całkowita likwidacja lordów dziedzicznych; • W skład Izby wchodzą lordowie dziedziczni; lordowie duchowni; lordowie prawa; 5 członków rodziny królewskiej; lordowie dożywotni ( na podst. ustawy z 1958 r.) opracowanie Anna Łabno

16. Funkcje parlamentu • Zasada supremacji parlamentu • Stanowienie prawa: ustawy publiczne, prywatne; mieszane opracowanie Anna Łabno

17. Wlk. Brytania cd • Zasada supremacji parlamentu: oznacza zwierzchnią władzę parlamentu; uprawniony jest stanowić dowolne prawo, wobec dowolnych osób; ustawa może działać wstecz; formalnie nie istnieje kontrola konstytucyjności prawa; żaden sąd nie może kwestionować ustawy, ani odmówić jej stosowania. opracowanie Anna Łabno

18. Władza wykonawcza • Monarcha – „król nie może czynić źle” (zasada nieodpowiedzialności politycznej) i „król nie może działać sam” (kontrasygnata). • Rząd – pojęcie szersze niż na kontynencie; pojęciu rządu ss. odpowiada pojęcie gabinetu. • Mocna pozycja premiera i jego zależność od poparcia partyjnego. opracowanie Anna Łabno

19. Wlk. Brytania cechy podstawowe – źródła prawa • Konstytucja materialna – brak konstytucji w znaczeniu formalnym; • Monarchia parlamentarna; • Państwo jednolite, ale dewolucja na rzecz Szkocji, Walii i Irlandii Północnej; • Zasada suwerenności parlamentu. opracowanie Anna Łabno

20. cd • Konwenanse konstytucyjne – są to zachowania, które powszechnie uznaje się za obowiązujące, np. lider zwycięskiej partii zostaje premierem; konwenans nie mają charakteru normy prawnej; • Opinie autorytetów. opracowanie Anna Łabno

21. Ustrój USA • Zasady: • Federalizmu – domniemanie kompetencji na rzecz stanów; enumeratywny katalog uprawnień federacji. • Podziału władz; • Mocne gwarancje praw obywatelskich. opracowanie Anna Łabno

22. Ustrój USA cd • Władza ustawodawcza – dwuizbowy Kongres. Podział kompetencji pionowy: relacja w stosunku do legislatyw stanowych; podział poziomy w ramach podziału władzy. • Izby są równoprawne.( wyjątki np. inicjowanie ustaw dotyczących dochodów budżetowych). • Izba Reprezentantów i Senat. opracowanie Anna Łabno

23. Funkcje Kongresu • Stanowienie prawa: ustawy publiczne, ustawy prywatne. • Działalność kontrolna Kongresu: • 1/. Nominacje funkcjonariuszy federalnych; szczególnie powoływanie sędziów Sądu Najwyższego; • 2/. Działalność komisji nadzwyczajnych i stałych (np. mogą żądać wyjaśnień). opracowanie Anna Łabno

24. Prezydent • Pozycję prezydenta określają jego funkcje: • 1/. Głowy państwa; • 2/. Szefa władzy wykonawczej; sekretarze stanu podlegają prezydentowi i realizują jego politykę; • 3/. Dowódcy sił zbrojnych; • 4/. Lidera partii, z której się wywodzi; • Istotne znaczenie ma poparcie społeczne. opracowanie Anna Łabno

25. Prezydent cd • Udział w stanowieniu prawa: • 1/. Podpisywanie ustaw; • 2/. Prawo weta; • 3/. Prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych. opracowanie Anna Łabno

26. Sąd Najwyższy USA • Skład 9-osobowy; nominacja dożywotnia; • Jest uprawniony w szczególności: • 1/. Badać konstytucyjność ustaw i innych aktów prawnych; • 2/. Dokonywać wykładni ustaw i innych aktów prawnych; • 3/. Tworzyć precedensy sądowe. opracowanie Anna Łabno

27. Systemy rządów mieszanych • Łączą elementy systemu rządów parlamentarno-gabinetowych i prezydenckich. • Można wyróżnić dwa modele: półprezydencki i parlamentaryzmu zracjonalizowanego opracowanie Anna Łabno

28. Początki: konstytucja weimarska: układ parlament- rząd- prezydent. Rząd jest zależny od relacji parlament – prezydent. • II Rzeczypospolita • Rozwój po II wojnie światowej: • 1958 – V Republika Francuska • 1976 – Republika Portugalska • III Rzeczpospolita • Litwa opracowanie Anna Łabno

29. Ustrój Francji – system półprezydencki • Art. 5 konstytucji; • Podwójna odpowiedzialność rządu; • Udział prezydenta w tworzeniu i bieżącej działalności rządu, a po reformie konstytucji na zasadzie prerogatywy wykonuje uprawnienia w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości, obrony narodowej, spraw międzynarodowych i europejskich. opracowanie Anna Łabno

30. Premier: • Określa i prowadzi politykę Narodu; • „Polityka Narodu” nie obejmuje spraw zagranicznych, obrony narodowej i wymiaru sprawiedliwości. opracowanie Anna Łabno

31. Blok konstytucyjny • Konstytucja z 1958 r.; • Podstawowe zasady uznane przez ustawy Republiki; • Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789r.; • Wstęp do Konstytucji z 1946 r. opracowanie Anna Łabno

32. System kanclerski - Niemcy • Niemcy są państwem: • Republikańskim; • Demokratycznym; • Federalnym; • Prawnym; • Socjalnym. opracowanie Anna Łabno

33. Szczególny charakter Bundesratu – za pośrednictwem tej izby kraje współuczestniczą w sprawowaniu władzy ustawodawczej i administracyjnej. • Skład = delegaci rządów krajowych; • Działalność ustawodawcza: • normy wyłączne; • Normy konkurencyjne; • Normy ramowe opracowanie Anna Łabno

34. Władza wykonawcza • Słaba pozycja prezydenta (wybór przez Zgromadzenie Federalne: Bundestag +w równej im liczbie przedstawiciele wybrani przez parlamenty krajowe). • Funkcje głównie reprezentacyjne. opracowanie Anna Łabno

35. Kanclerz i rząd federalny • Dwie fazy powołania rządu: • 1. powołanie kanclerza • 2. na wniosek kanclerza prezydent powołuje skład rządu. • Bundestag nie uczestniczy w powołaniu ministrów. • Odpowiedzialność polityczną ponosi tylko kanclerz opracowanie Anna Łabno

36. Kanclerz ponosi wyłączna odpowiedzialność polityczną przed Bundestagiem; • Kanclerskie wytyczne polityki rządu wiążą każdego ministra. opracowanie Anna Łabno

37. Zasada nadrzędności parlamentu – system parlamentarno-komitetowy. Cechy • Nadrzędność parlamentu • Wielofunkcyjny charakter kompetencji parlamentu • Parlament ma władzę zwierzchnią nad egzekutywą – brak odpowiedzialności politycznej rządu przed parlamentem i możliwości rozwiązania parlamentu (skrócenie kadencji) • Pełna samodzielność organizacyjna parlamentu. Odrzucenie kontroli konstytucyjności prawa opracowanie Anna Łabno

38. Komitetowy charakter egzekutywy – podległość parlamentowi i kolegialność w działalności • Rozwinięcie zasady demokracji bezpośredniej jako gwarancji demokracji opracowanie Anna Łabno

39. Szwajcaria: podział władzy, czy jedność władzy???? • Zasada podziału władzy jest swoiście rozumiana; system polityczny odróżnia się od parlamentarnego i prezydenckiego. • Formalna dominacja Zgromadzenia Federalnego – najwyższa władza; sprawuje nadzór nad Radą Federalną; może zlecać zadania Radzie Federalnej. opracowanie Anna Łabno

40. cd. • Rada Narodowa i Rada Kantonów – dwuizbowość równorzędna. W dziedzinie funkcji ustawodawczej oznacza to równorzędne uprawnienia: • Postępowanie ustawodawcze może być wszczęte w obu izbach; do uchwalenia ustawy potrzebna jest zgoda obu izb. opracowanie Anna Łabno

41. cd • Rada Federalna – najwyższa władza rządząca i wykonawcza – art. 174 Konst. • Wybiera Zgromadzenie Federacji w liczbie 7 członków – art. 175. • Rotacyjny prezydent i wiceprezydent Rady (wybierani przez Zgromadzenie Federacji na okres 1 roku ). Brak kompetencji władczych. opracowanie Anna Łabno

42. System rządów konsocjonalnych • Specjalny skład Rady Federalnej – układ segmentów; • Weto wzajemne – dążenie do porozumienia jako warunek sprawowania władzy. opracowanie Anna Łabno

43. opracowanie Anna Łabno

44. opracowanie Anna Łabno

45. Źródła prawa – rozwiązania europejskie opracowanie Anna Łabno

46. Ustawa (możliwe dwa znaczenia) • Znaczenie materialne: akt, który zawiera normy o charakterze generalnym i abstrakcyjnym (nie bierze się pod uwagę trybu uchwalenia). • Znaczenie formalne: akt wydany w szczególnym trybie; nie jest istotny charakter norm, które zawiera. opracowanie Anna Łabno

47. Cechy: • Najwyższa moc prawna (po konstytucji); • Uchwalana przez parlament; • Uchwalany w specjalnej procedurze. • Nieograniczony zakres przedmiotowy (możliwe wyjątki, np. art. 34 konst. Francji z 1958 r.). opracowanie Anna Łabno

48. Ustawa: rodzaje • Ustawa konstytucyjna; • Ustawa organiczna, np. art. 46 konst. Francji z 1958 r., art.112 konst. Portugalii; stosowana w regulacji szczególnie istotnych dla państwa materii, np. ordynacja wyborcza. Wzmocniona skuteczność prawna w stosunku do ustawy. opracowanie Anna Łabno

49. Ustawa, cd. • Ustawa prywatna/ustawa publiczna • Ustawa prywatna - zakres przedmiotowy: dotyczy korzyści na rzecz osób pojedynczych lub grup, albo organizacji. • Odmienny tryb uchwalania w stosunku do ustawy publicznej. opracowanie Anna Łabno

50. Ustawa, cd. • Ustawa ramowa w kraju federalnym, np. art. 75 ust. 1 ustawy zasadniczej Niemiec z 1949 r.- rodzaj ustawy, który zawiera postanowienia wyznaczające kierunki i granice ustawodawcy w kraju federalnym (oddziaływanie wzmacniające system prawny państwa federalnego); • Ustawa ramowa w kraju jednolitym, np. Grecji, określa kierunki i zasady regulacji opracowanie Anna Łabno