Mehmet KONUKCU – Mehmet AKSOY _______________________________

1. Oscar Wilde’ın Masallarında Değerler İncelemesi: “Yıldızların Çocuğu ve Bencil Dev” Masalları Örneklemi Mehmet KONUKCU – Mehmet AKSOY _______________________________ Eskişehir Eti Sosyal Bilimler Lisesi

2. Giriş • İnsan davranışlarının nasıl gerçekleştiğini anlamanın yolu değerleri anlamaktan geçer. • İnsan eylemleriyle değerler arasında sıkı bağlantı vardır. • Değerler, insan davranışları için bir nevi form ve standartlardır.

3. Değer Kavramı • Ansiklopedik anlam olarak “baha, kıymet, manevi kıymet, zahmete değer iş, değiştirilebilir, satılabilir nesnenin karşılığı”, • Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlüğü’nde ‘değer’ sözcüğüne farklı tanımlar verilmektedir: “Bir şeyin önemini belirlemeye yarayan soyut ölçü, bir şeyin değdiği karşılık, kıymet”, • Değer, davranışlarımıza yol gösteren, rehberlik eden inançlar ve kurallardır. Eylem ve davranışlarımızın yerindeliğini, etkililiğini, güzelliğini, ahlakiliğini belirlemeye hizmet eden ilke ve standartlardır.

4. Toplumsal değerler, belli bir toplumda oluşan, ortaklaşa kabul gören, düşünce ve kuralların uygulama biçimlerini yansıtan ölçütlerdir. • Genellikle beğeniye, ahlak ve inançlara dayanır. İnsan davranışlarının hangilerinin iyi, hangilerinin doğru ve yararlı olduğunu belirtir. • Değerler, bireyin davranışını değerlendirmesinde bir ölçüttür ve bireyin davranışlarına yön veren kurallar ve kanılar bütünüdür.

5. Değer Eğitimi • Bu sürecin temel lokomotifleri; aileler okul • Ailelerin sıcak ortamlarında ebeveynler tarafından çocuklara anlatılan masallar • insani değerler masallar aracılığıyla çocuklara gizil şekilde kazandırılabilir. • Okulların bilişsel hedeflerinin yanında birçok duyuşsal hedefi vardır. • Derslerden alınan yüksek notlar, sınavlardan elde edilen dereceler, alınan diplomaların mutluluk getirmediğini artık görmemiz gerekmektedir.

6. Geniş anlamda değer eğitimi; ahlaki, kültürel, ruhsal, evrensel ve bireysel alana ilişkin uygun duyarlılık geliştirmeyi ve bunları içselleştirmeyi kapsar. • Değer eğitiminde aile en önemli rolü üstlenmiştir. • Değer eğitiminde okulun ve öğretmenin önemi yadsınamaz. • Çocuğun zamanının büyük bir bölümünü geçirdiği aile ve okul kendine has yöntemlerle bu işlevini gerçekleştirmektedir.

7. Değer ve Edebiyat İlişkisi • Edebiyat;olay, düşünce, duygu ve hayallerin dil aracılığıyla sözlü veya yazılı olarak biçimlendirilmesi sanatıdır. • Masal, hikâye, şiir, roman, tiyatro değerlerin en etkili şekilde ifade edildiği ve aktarıldığı edebî türlerdir. • Değerler; olay örgüsü, kavramlar, kahramanlar ve tema ile okuyucuya sunulur. • Kahramanların kişiliğinde yaşam bulan değerler ve bu değerlerin tezahürü olarak ortaya konulan edimlerle, değerler zımni olarak okuyucuya sunulur.

8. Çocuk Edebiyatı ve Masal • Çocukların okuması için yazılmış, derlenmiş ya da yayımlanmış olan bütün yayınları içine alan yazına çocuk edebiyatı denir • Çocuk edebiyatı, çocukların büyüme ve gelişmelerine, hayâl, duygu, düşünce ve duyarlıklarına, zevklerine, eğitilirken eğlenmelerine katkıda bulunmak amacı ile gerçekleştirilen çocuksu bir edebiyattır. • Masal ve değer ilişkisi

9. Oscar Wilde’ın Masallarında Değerler • Arkadaşlık • Emaneti Korumak • Misafirperverlik • Mutluluk • Dostluk • Doğa Sevgisi • Yardımseverlik • Nezaket Sahibi Olmak • İnsan / Çocuk Sevgisi

10. Vefa • Dayanışma-Yardımlaşma • Yaşamdan Haz Almak • Eşitlik • Merhamet • İnanç Sahibi Olmak • Kararlılık • Şefkat • Adalet • Aile • Yaşama Hakkına Saygı

11. Annelik • Hatalardan Ders Çıkarmak • Özgürlük • İyilik • Kendini Bilmek

12. Arkadaşlık Oscar Wilde’ın Egoist Dev masalına bakıldığında arkadaşlığın öncelenen değerlerden biri olduğu görülür. Her öğle vakti, okul çıkışında, çocukların oyun oynamak için devin bahçesine gitmeleri ve “burada ne kadar da mutluyuz!” (s. 30) duygusunu dışa vurmaları, birlikteliğin dolayısıyla arkadaşlığın güzel bir ifadesidir. Bahçedeki ağaçların dallarına konan kuşların saatlerce söyledikleri tatlı şarkıları, çocukların oyunlarını sık sık bırakarak dinlemeleri de arkadaşlık adına duyulan bahtiyarlığın bir göstergesi olarak sunmaktadır. • Emaneti Korumak Yıldızların Çocuğu adlı masalda, cüzzamlı dilencinin “Allah rızası için, bir ekmek parası! Bana acıyan kimse yok mu?” sözlerine Yıldızların Çocuğu’nun söylediği “Çıkınımda para namına bir külçe ak altınım var. Bunu sahibime (sihirbaza) teslim etmek zorundayım!” sözleriyle emaneti korumanın insana has temel hasletlerden biri olduğu hissettirilir.

13. Dostluk Wilde her iki masalında da dostlu değerini yüceltmektedir. Egoist Dev masalında devin bahçesindeki soğuk, kar, kuzey rüzgârı ve don arasında kurduğu ilişki ile dostluk değerini öncelemektedir. Kar, güzelim çimenleri kocaman beyaz örtüsüyle örterken, don tüm ağaçların dallarını gümüşi beyaz bir renge boyamıştı. Bu güzelliklerin yanında karın ve donun birlikte kuzey rüzgârını kendileriyle “yaşamaya” davet etmeleri, kuzey rüzgârının bu daveti memnuniyetle kabul etmesinden bahsedilirken dostluk değeri hissettirilir. Ayrıca “dostumuz dolunun da mutlaka teşrifini rica etmeliyiz!” (s. 32) ifadelerinin yer aldığı Egoist Dev masalı dostluğun güzel bir örneğini ve önemli hasletlerden biri olduğunu anlatır. Yıldızların Çocuğu adlı masalda tavşanın “Aradığın kızıl altın külçe, şu arkandaki mağaranın içinde seni bekliyor. Hadi dostum, artık bırak gözyaşı dökmeyi de mutlu ol!” ve Yıldızların Çocuğu’nun “Senin hakkını nasıl ödeyebilirim, bilemiyorum ki! Üçüncü defadır ki, benim imdadıma yetişiyorsun küçük dostum…” (s. 164) sözleriyle dostluğun önemine işaret edilir.

14. Nezaket Sahibi Olmak Egoist Dev’de gün boyunca Dev’in muhteşem bahçesinde oynadıktan sonra, akşam eve dönme vakti gelip çatınca Dev’in yanına giderek ona teker teker “iyi akşamlar” dileğinde (s.35) bulunan çocukların bu davranışı ile nezaket değerine işaret edilir. • İnsan / Çocuk Sevgisi Egoist Dev’de “Bahçemde pek çok güzel çiçeğim var ama tüm bu güzel çiçekler arasında en güzel olanı, çocuklarım…” (s.36) cümlesi ile insan sevgisi değeri hissettirilir.

15. Vefa “Dostlarını daima vefa ile hatırla can! Arayan sen ol, bulan sen; tanıyan sen ol, kucaklayan yine sen. Kula vefası olmayanın Hakk’a vefası olmaz…” Hz. Mevlana’nın da muhteşem bir biçimde dile getirdiği vefa hasleti, Egoist Dev masalında, küçük çocuğun devin gözlerinin içine bakarak çok sevimli bir gülücükle söylediği “Bir zamanlar, senin bahçende oynamama izin vermiştin; bugün de sen benim bahçeme gelmelisin. Benim güzel bahçeme; yani Cennete.” (s.37) (Burada bahsi geçen küçük çocuk, yazar tarafından Hz. İsa olarak karakterize edilmiştir.) cümlesiyle hissettirilir. Yıldızların Çocuğu’nda ise tavşanın, Yıldızların Çocuğu’na söylediği “Benim hayatımı kurtardınız; bana özgürlüğümü bağışladınız. Ne olur, izin verin de bunun karşılığında ben de size bir şey vereyim.” (s.161) sözleriyle, vefa borcunun önemine değinilmekte ve vefa değerine işaret edilmektedir.

16. Şefkat Oduncu, gösterdiği kararlılık ve güçlü merhamet duygusu sayesinde bebek konusunda hanımının yaklaşımını yumuşatır. Kapının eşiğinde kucağında bebekle bekleyen oduncu içeri girme cesaretini gösterir. Kucağındaki masum yavruyu öptükten sonra, karısının şefkatli kollarına teslim eder. Hanımı da bebeği öpücüklere boğar. Sonra, bebeği kendi öz evlatlarının yanına götürüp, en küçüğünün yatmakta olduğu yer yatağına kendi yavrusunun yanına yerleştirir.(s.147) Yıldızların Çocuğu’nda anlatılan bu durumla şefkat değeri hissettirilir.

17. Adalet “Bu sebepten dolayıdır ki, bu krallık tacını ve bu krallık asasını kabul buyurmanızı sizden istirham edeceğiz. Yüksek adaletinizle, merhametinizle, lütfen ahalimizin kralı olmayı kabul ediniz” (s.166) ifadelerinin yer aldığı Yıldızların Çocuğu adlı masalda bir yöneticiden, liderden, hükümdardan beklenen en öncelikli erdemin adalet olduğu hissettirilir. • Aile Yıldızların Çocuğu’nda öncelenen değerlerden biri de ailedir. Yıldızların Çocuğu’nun oduncunun aile efradına karışıvermesi, öz evlatlarıyla büyümesi, aynı yoksul sofrayı paylaşması, her türlü yaramazlığı yapıp onlarla gülmesi ve böylece onlarla kardeş olması vs. (s.148) gibi güzelliklerle ailenin önemine ve ne kadar değerli bir kurum olduğuna işaret edilir.

18. Yaşama Hakkına Saygı “Küçük bir sinek bile senin kardeşindir. Onu dahi incitmemelisin. Ormanlarda uçan kuşların da yaşamaya ve özgür olmaya hakları vardır. Kendine eğlence olsun diye, onları tutmamalısın. Kör yılanı da, köstebeği de Yüce Tanrı yaratmıştır; hepsinin bu evrenin düzeninde bir yeri vardır. Hiçbir canlıya zulüm etmemelisin, bu çok ama çok fena bir şeydir. Bizler naçizane birer varlığızdır sadece… Sen kim oluyorsun da Tanrı’nın dünyasında ıstırap yaratma hakkını kendinde bulabiliyorsun? Tarlalarda otlanan hayvan sürüleri bile ona şükrediyor. Bunları düşün bir kere…” (s.149) ifadelerinin yer aldığı Yıldızların Çocuğu adlı masalda her türlü canlının yaşama hakkına saygı duyulması, canlılara sevgi beslenmesi ve ötekinin varlığına tahammül edilmesi gerektiğine işaret edilir.

19. İyilik Wilde’ın masallarında işlediği değerlerden biri de iyiliktir. Yıldızların Çocuğu’nda, Yıldızların Çocuğu, tavşanı avcıların tuzağından kurtarır. Bu iyiliğe tavşan, Yıldızların Çocuğu’nu sahibinin (sihirbaz) elinden kurtaracak, O’nu özgürlüğüne kavuşturacak olan külçe altının yerini göstererek karşılık verir. Yıldızların Çocuğu’nun tavşana söylediği “Sana yardımda bulundum ama sen benim yaptığım iyiliğin karşılığını katbekat fazlasıyla ödedin” sözüne karşılık tavşanın “Hayır, senin bana davrandığın şekilde davrandım sana; hepsi bu” (s. 161) ifadeleriyle iyiliğin insanoğluna özgü güzel hasletlerden biri olduğu hissettirilir. • Kendini Bilmek Yıldızların Çocuğu’nda onca yaşadıklarından sonra Yıldızların Çocuğu’na hayatın öğrettiği hasletlerin, “insan olmak ve kendini bilmenin ne demek olduğudur”(s.165) sözleriyle insanın kendini bilmesinin önemine işaret edilir.

20. Yaşamdan Haz Almak Yıldızların Çocuğu’nda baykuşların soğuk havayı umursamamaları, faltaşı gibi iri gözlerini yuvarlayarak ormanın bir ucundan diğer ucuna birbirlerine “Puh! Puh! Puh! Ne de haşmetli ne de şahane bir hava böyle!” (s.142) diye seslenmeleri; ayrıca ormanda kaybolan iki oduncunun köylerinin ışıklarını görünce sevinmeleri, birbirlerine sarılmaları, gözlerinden yaş gelinceye kadar gülmeleri; o anın sevinciyle, tüm dünyanın gözlerine gümüşten bir çiçek, üzerlerindeki ayın altından bir başka çiçek gibi görünmesi (s.143) ile olumsuzluklar içinde bile yaşamdan haz almanın önemine işaret edilir. • Eşitlik Yıldızların Çocuğu’nda eşitsizlik, oduncular arasında geçen “Bazılarına fazla verilmiş, bazılarına az. Bolluğun, bereketin dağılımı pek de adaletsiz olmuş. Yeryüzü eşitsizlik üzerine kurulmuş sanki. Bizim gibilerin payına düşen de ıstıraplar olmuş…” (s. 144) sözleriyle hissettirilir.

21. Özgürlük Yıldızların Çocuğu’nda (s.160) ormanın bitiminde, ağaçların arasında ıstırap içerisinde olan bir canlının feryatları duyulur. Yıldızların Çocuğu sesin geldiği yöne doğru koşar. Avcıların tuzağına düşmüş minik bir tavşancık bulur karşısında. Yıldızların Çocuğu’nun, tavşana söylediği, “Ben bir esirim, bari sen özgürlüğüne kavuş dostum.” (s.160) ve buna karşılık tavşanın Yıldızların Çocuğu’na, “Benim hayatımı kurtardınız; bana özgürlüğümü bağışladınız. Ne olur, izin verin de bunun karşılığında ben de size bir şey vereyim.” (s.161) biçiminde verdiği cevapla, özgürlüğün canlılar için vazgeçilemez bir değer olduğuna işaret edilir. Wilde, ayrıca, Yıldızların Çocuğu’nun, kendisini satın alarak köleleştiren sihirbazdan kurtulmak için, olağanüstü bir çabayla külçe altınları günlerce aramasını da, özgürlük uğruna yapılan uğraşlar olarak anlatır.

22. Masallarda bu değerlerin yanında; • Alçakgönüllülük (Y.Ç. s.167) • Barış (Y.Ç. s. 168) • Tevazu (Y.Ç. s. 167) • Saygı (Y.Ç. s. 168) • Hoşgörü (Y.Ç. s. 168) • Sadıklık (Y.Ç. s. 161) • Emaneti korumak (Y.Ç. s. 161) • Affetmek (Y.Ç. s.168) • Paylaşmak (E.D. s.32 / Y.Ç. s. 148) • Cesaret (Y.Ç. s. 147) • Sebat (Y.Ç. s. 145) • Diğergamlık (E.D. s.37) • Muhabbet (Y.Ç. s.150) • Sözünde Durmak (Y.Ç. s. 161) • Sorumluluk (Y.Ç. s. 142) gibi değerler de vurgulanmaktadır.

23. Sonuç ve Öneriler • Kahramanları; gücü, kuvveti temsil eden, her zaman doğruyu yapan masallarda esas amaç, ders vermektir. • Sözlü edebiyatın temel türlerinden biri olan masallar, geçmişle gelecek arasında köprü görevi de görür. • Anne, baba ve öğretmenler, çocuklarını hem bu güzel eserlerden mahrum bırakmamalı hem de doğru tercihler yapmalıdırlar. • Öğretmenler sınıflarda masal metinlerini işlerlerken masallardaki değerlere vurgu yaparak çocukların ilgilerini çekmelidirler. • Değerler/değerler eğitimi vs. konulu sempozyumlar çokça düzenlendiğine göre ‘değerler’ kaybedilmeye başlanmış demektir.

24. Kaynakça • Akbaş, Oktay, Değer Eğitimi Akımlarına Genel Bir Bakış, Değerler Eğitimi Dergisi,Cilt 6, No. 16, 9-27 Aralık 2008. • Arıcı, Ali Fuat, Okul Öncesi Eğitimde Masalların Kullanımı, Eğitime Bakış, Sayı: 20, Ankara, 2011. • Aydemir, Süleyman Ruhi, Mevzuat Dergisi, Sayı: 86, Şubat 2005. • Aydın, Mehmet Zeki, Okulda Değerler Eğitimi, Eğitime Bakış, Sayı: 18, Ankara, 2010. • Balat Uyanık, Gülden, Okullarda Neden Değerler Eğitimi Çalışmaları, İlköğretmen, Ekim 2006.

25. Bochenski, Jozef Maria, Felsefece Düşünmenin Yolları, (Çev: Kurtuluş Dinçer), 3. Basım, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara, 2005. • Bilkan, Ali Fuat, Masal Estetiği, Timaş Yayınları, İstanbul, 2009. • Büyükkavas Kuran, Şeyma, Ayla Çınaroğlu’nun Öykülerinde Değerler İncelemesi. • Can Emmez, Berivan, Sözlü Gelenekten Modern Masala: Çocuk Edebiyatında Masal Üzerine Halkbilimsel Bir İnceleme, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2008. • Cevizci, Ahmet, Felsefe Sözlüğü, 3. Basım, Paradigma Yayınları, İstanbul, 1999.

26. Ertekin, Ufuk; Penez, Bahattin; Sofuoğlu, Sevim; Sözen, Songül, Sosyal Bilimler Lisesi Sosyoloji 1, Devlet Kitapları, 1. Baskı, Ankara, 2011. • Hökelekli, Hayati, Modern Eğitimde Yeni Bir Paradigma: Değerler Eğitimi, Eğitime Bakış, Sayı: 18, Ankara, 2010. • Kızılçelik, Sezgin; Erjem, Yaşar, Açıklamalı Sosyoloji Terimler Sözlüğü, Emre Yayınları, Konya, 1992. • Köknel, Özcan, Çatışan Değerlerimiz, Altın Kitaplar Yayınevi, 1. Basım, İstanbul, 2007.

27. Kuçuradi, İoanna, İnsan ve Değerleri, Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 3. Baskı, Ankara, 2010. • Okumuş, Ejder, Toplum Ve Ahlak Eğitimi, Eğitime Bakış, Sayı: 18, Ankara, 2010. • Şirin, Mustafa Ruhi (Hazırlayan), 99 Soruda Çocuk Edebiyatı, Çocuk Vakfı Yayınları, İstanbul, 1994. • Tezcan, Mahmut, Türklerle İlgili Stereotipler (Kalıp Yargılar) ve Türk Değerleri Üzerine Bir Deneme, Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yayınları, Ankara: 1974. • Wilde, Oscar, Nar Bahçesinde Gezinti, (Türkçesi: Emre Ak), 1. Basım, Öteki Yayınevi, Ankara, 1999

28. Yazıcı, Sedat, Değerler Eğitimi, Çoluk Çocuk, Ocak-2007. • Yıldırım, Cemal, Çağdaş Felsefe Sözlüğü, Bilgi Yayınevi, Birinci Basım, Ankara, 2000. • http://www.tdkterim.gov.tr. (Erişim tarihi: 24.09.2011) • http://www.edebiyatogretmeni.net/guzel_sanatlar_ve_edebiyat_dosyalar/masal_nedir.htm (Erişim tarihi:15.10.2011) • McGettrick, B. J. (1995). Values and educating whole person. Scottish Consultative Council on the Curriculum, http://www.creativecommunities.org.uk/essays (Erişim tarihi: 24.09.2011)

29. “…Ninem, Neden fısıldıyor soluğun? Sen mi astın zamanları ben mi geriye doğruyum? Ninem sesleniyor masal dolu… Ve ben yürüyorum Masallara doğru… Önümde beyazlık, Ardımda çocukluğumun yolu…” (İhan İrem)