Milieutrefdag 12 juni 2008 ISOLEER JE RIJK

1. Milieutrefdag 12 juni 2008 ISOLEER JE RIJK

2. WAT : Isolatie van daken en muren, maar ook….. WAAR : Jeugdlokalen, gemeentelijke lokalen, zalen, kantines die ter beschikking staan van lokale verenigingen SAMENWERKING tussen gemeenten en verenigingen om het energieverbruik van deze lokalen te verminderen Bewustmaking van de leden van de deelnemende verenigingen ivm de energieproblematiek Comfort verhoging RESULTAATGERICHT Energiebesparing en kostenbesparing en comfortverhoging BEWUSTMAKINGSPROCES Eindige bronnen, CO²-uitstoot, ecologische voetafdruk verkleinen Korte beschrijving van het project

3. Actieve sensibilisatie: stimuleren van energiebesparende maatregelen Indien het een gemeentelijk gebouw betreft kan eventueel een project ingediend worden in het kader ‘REG in bestaande gebouwen ‘ of ‘energiezuinige verlichting’ als aan de algemene en specifieke voorwaarden voor projecten is voldaan. De totaalprijs van het project moet in dat geval hoger zijn dan €2500. Link met samenwerkingsovereenkomst

4. Geven van een infosessie • Medewerker Dialoog VZW komt ter plaatse en bekijkt de situatie. • Volgende zaken worden bekeken: • Waar en hoe isoleren? - wanden, daken of vloeren • - buiten- of binnenisolatie • - kierdichtingen • Kostenraming en haalbaarheid project - grootte • - moeilijkheid • Wie doet wat? - Kunnen er zaken zelf gedaan worden of niet. • - Waar schakelt men de gemeente in • - Waar doet men beroep op aannemers Werkwijze

5. De gemeente Gaat na welke lokalen in aanmerking komen en spreekt de vereniging die van deze lokalen gebruik maken aan. Na een plaatsbezoek van Dialoog toetst de gemeente bij de verenigingen of het isoleren van deze lokalen kan worden ingepland binnen de activiteiten die de vereniging organiseert voor haar leden. De gemeente koopt het isolatiemateriaal aan, stelt gereedschap ter beschikking en zorgt voor een demonstratie (eventueel in samenwerking met Dialoog). De gemeente volgt de werken op en stuurt eventueel bij waar het nodig is. De organisatie Uiteraard kan het initiatief ook van de vereniging zelf uitgaan.   Het zelf uitvoeren van taken kan binnen een organisatie een meerwaarde met zich meebrengen. Vooral bij jeugdbewegingen waarbij jongeren zo op een praktische manier zich bewust worden van de energieproblematiek. Taakverdeling

6. Een voorbeeld Energiebesparing en dubo-maatregelen Kardijnlaan Vorselaar november 2007

7. Meestal onmogelijk om: • Alle gebouwdelen te isoleren • Alle koudebruggen aanpakken • Maar wel: • Afbakening beschermd volume • Analyse warmteverliesoppervlakken • Prioriteiten bepalen ifv warmteverliezen • Optimalisatie ifv gebouwmogelijkheden Isolatie

8. De verschillende stappen inzake isolatie • Stap 1 : bepaal beschermd volume • Stap 2 : degelijke isolatie U = 0,3 tot 0,2 W/m²K • Stap 3 : vertalen naar temperatuurverschil • buitenmuur : - 10 °C naar + 20 °C : U= 0,2 W/m²K • binnenmuur : + 10 °C naar + 20 °C : U = 0,6 W/m²K • Stap 4 : optimaliseren naar kost en gemak • zolder : eenvoudig om beter te isoleren • schrijnwerk : 0,3 W/m²K niet haalbaar • Stap 5 : vertalen naar isolatiedikte volgens l van het materiaal

9. Stap 1Afbakening van beschermd volume

10. Stap 4Optimaliseren naar kosten en gemak U-waarde van de wand kan gehalveerd worden met navullen van de spouw

11. Hoeken isoleren Glasdallen verwijderen U-waarde Schrijnwerk

12. U-waarde Vloer • Vloerisolatie op bestaande vloer (mogelijk gezien de deuren naar buiten draaien) (Nieuwe) plankenvloer Dampscherm Isolatie

13. Isoleren is meer dan dikke isolatie EN GELEIDINGSVERLIEZEN BEPERKEN CONVECTIEVERLIEZEN BEPERKEN Luchtdicht Koudebrugvrij Winddicht Voldoende dik

14. Luchtdicht bouwen is aanbrengen van pleisterlaag

15. Verwarming • Uitgangspunt = bestaande installatie • Dus meestal geen volledig nieuwe systemen • Maar wel • Keuze energiebronnen • Vervangen onderdelen ifv rendement • Vervangen onderdelen op basis van warmteverliesberekening • Onderhoud en afregelen installatie • Warmteregeling • Kleine ingrepen • Gebruikersgedrag

16. Verwarming Oude verwarmingstoestellen in dit geval open toestellen met waakvlam (onttrekken zuurstof aan de ruimte waarin ze geplaatst zijn) • goede ventilatie noodzakelijk waardoor extra warmteverliezen • lager rendement • stilstandsverliezen Voorstel nieuwe verwarmingstoestellen: gesloten toestellen met elektronische ontsteking (onttrekken zuurstof aan buitenlucht) • veiliger • betere en schonere verbranding • werking onafhankelijk van weersomstandigheden • hoger rendement • basisventilatie volstaat, minder tocht

17. Gebruikersgedragbewustmakingsproces • Verwarm enkel de gebruikte ruimtes • Kies een aangepaste temperatuur: • Zorg voor vrije luchtstroming rond radiatoren en convectoren:

18. Elektriciteit • Uitgangspunt: bestaande uitrusting • Beperkingen: • Bestaande toestellen en armaturen • Mogelijkheden: • Energiezuinige verlichting • Energiezuinige toestellen bij vervanging of aanpassingen • Gebruikersgedrag

19. Gebruikersgedragbewustmakingsproces • Diepvries en koelkast: • Trek de stekker uit wanneer de koelkast meerdere dagen niet gebruikt wordt • Verwijder het laagje ijs van zodra het meer dan 2 mm dik is. • Afwasmachine: • Industriële toestellen die continu op temperatuur gehouden worden uitzetten indien enige tijd niet gebruikt • Wasmachine: • Was met volle trommel, maar overlaad het toestel niet • Laat de was op zo hoog mogelijk toerental zwieren alvorens in de droogkast te stoppen • Droogkast: • Gebruik de droogkast zo weinig mogelijk • Doe het toestel niet te vol

20. Gebruikersgedragbewustmakingsproces • Beperk stand-by verliezen • Verdeeldozen met aan/uit schakelaar • Power management functies op PC’s • Stekkerdozen met master/slave principe • Hou maandelijks de meterstanden bij (elektriciteit, gas, water) • Kies voor een leverancier die elektriciteit uit hernieuwbare bronnen aanbiedt (‘groene stroom’):

21. Een voorbeeld Energiebesparing en dubo-maatregelen Scouts Rotselaar Voorjaar 2008

22. isolatie binnenpleister binnenmuur regenscherm Stap 4Optimaliseren naar kosten en gemak

23. Kostprijsberekeningna-isoleren en bekleden gevels

24. Een voorbeeld Isoleer je verdient het zo weer Londerzeel Najaar 2007 – Voorjaar 2008

25. Voorstelling van de partners • De gemeente Londerzeel • Liselotte Vandoorne

26. De KWB (Kristelijke WerknemersBeweging) Voorstelling van de partners • Het ACW is de koepel van de christelijke werknemers-organisaties. 2. ACW Eddy Van den Eede

27. Voorstelling van de partners Natuurpunt 3. Siegfried Van Ingelgem

28. Milieutrefdag 12 juni 2008 Isoleer, je verdient het zo weer

29. Isoleer, je verdient het zo weer! Isoleren is de eerste stap! Door je woning te isoleren ga je grotere energiewinsten bekomen dan door het plaatsen van fotovoltaische cellen.

30. Voorstelling van de project- partners. Natuurpunt Londerzeel: Siegfried Van Ingelgem KWB en ACW Londerzeel: Eddy Van Den Eede Gemeente Londerzeel: Liselotte Vandoorne Vzw Dialoog: Ivo Aerts en Dominic Van Clé

31. Project: Isoleer, je verdient het zo weer Waarom een samenwerking tussen Natuurpunt, KWB, gemeente Londerzeel en vzw Dialoog. Goede ervaring met het project rond zonnecollectoren in 2007 (Natuurpunt, KWB en gemeente). Globaal traject uitwerken heeft een groter bereik, betere opvolging en een groter draagvlak. Bekommernis uit het middenveld rond klimaatverandering en hoe verschillende doelgroepen te bereiken om buitensporig energieverbruik aan te kaarten. Meerwaarde aan het project door inbreng knowhow vanuit vzw Dialoog.

32. Project: Isoleer, je verdient het zo weer Doelstellingen van het project: Sociaal: Mensen die het financieel moeilijker hebben via concrete acties helpen om hun energiefactuur te verminderen en zo een bewustwording te creëren. Isoleren van de woning: Vakmensen, bouwers en verbouwers wijzen op het belang van een goed geïsoleerde woning, zowel de positieve inpakt op onze leefomgeving als op onze portemonnee. We gaan trachten deze 3 doelgroepen een engagement te laten aangaan om naar de toekomst toe lage- energiewoningen te bouwen.

33. Project: Isoleer, je verdient het zo weer Realisatie via twee trajecten: Traject 1: sociale invalshoek via de energiesnoeiers: In 2008 werd gestart met het energiesnoeiers. Dit wordt gecoördineerd vanuit het OCMW Londerzeel en uitgevoerd door Groep Intro. Evaluatie van de energiesnoeiers einde 2008 met de sociale partners en de gemeente. Op basis van de evaluatie nagaan welke ondersteunende of opvolgingsmaatregelen er vanuit het “isoleer, je verdient het zo weer” kunnen gebeuren.

34. Geïsoleerd dak Niet geïsoleerd dak Traject 2: Isoleren van de woning Op ene winter morgen in Londerzeel

35. Project: Isoleer, je verdient het zo weer Traject 2: Isoleren van de woning: Deel 1: Sensibilisatie en engagement van vakmensen. Deel 2: Sensibilisatie en engagement van bouwers en verbouwers. CeDuBo

36. Traject 2: Isoleren van de woning • Deel 1: Sensibilisatie en engagement van vakmensen. • Verkennende vergadering met vakmensen in oktober 2007 * Doelstellingen • Stuurgroep vergadering met vakmensen in januari 2008 * Doelstellingen • Organisatie vergaderingen: wie deed wat? • Organisatie vergaderingen: aandachtspunten en knelpunten? • Organisatie vergaderingen: resultaten.

37. Traject 2: Isoleren van de woning • Deel 2: Sensibilisatie en engagement van bouwers en verbouwers. • Doelstellingen van dit onderdeel • Informatiebrochure “Isoleer, je verdient het zo weer” • Infoavond: “Isoleren van de zolder” • Informatieavond: “Na- isolatie • Quickscans • Dag van de Aarde • Panelgesprek • Thema fietstocht “Mijn energie zuinige woning” • Energiemarkt

38. Deel 1: Sensibilisatie en engagement van vakmensen.

39. Deel 1: Sensibilisatie en engagement van vakmensen. • Verkennende vergadering met vakmensen in oktober 2007 • Doelstelling: • Peilen naar de mening (positief en negatief) van architecten en aannemers uit Londerzeel in verband met duurzaam en energiezuinig bouwen en verbouwen. • Nagaan in hoeverre zij zich willen engageren om een Londerzeels Energiecharter te ondertekenen. • Korte toelichting van nieuwe ontwikkelingen op vlak van wetgeving en bouwtechnieken. • EPB toegelicht. • Economisch optimum. • Hoe energiezuinig bouwen • Bouwteams

40. Deel 1: Sensibilisatie en engagement van vakmensen. • Stuurgroep vergadering met vakmensen in januari 2008 • Doelstelling: • Voorstelling Londerzeels Energiecharter • Opmerkingen en aanvullingen bij het Energiecharter • Bespreken van mogelijkheden om binnen de gemeente duurzaam bouwen vanuit de sector te promoten. • Voorstelling verder verloop van het project “Isoleer, je verdient het zo weer” naar de inwoners van Londerzeel toe.

41. Deel 1: Sensibilisatie en engagement van vakmensen. • Organisatie vergaderingen: wie deed wat? • Gemeente Londerzeel • Uitnodigen van aannemers en architecten. • Opbellen van aannemers en architecten. • Verslag van de vergaderingen. • Dialoog • Moderenen van het gesprek. • Technische toelichting • Opstellen van het Energiecharter Londerzeel op basis van de gemaakte opmerkingen. • KWB en Natuurpunt • Ondersteunend werken • Project schetsen vanuit het middenveld

42. Deel 1: Sensibilisatie en engagement van vakmensen. Organisatie vergaderingen: aandachtspunten en knelpunten? Welke aannemers en architecten zijn er aangeschreven? Geregistreerde aannemers in Londerzeel Architecten die terug te vinden zijn op www.ordevanarchitecten.be Niet geregistreerde aannemers in Londerzeel via gouden gids. Probleem? Zo goed als geen reactie op de brief. Oplossing? Persoonlijk opbellen van alle aangeschreven vakmensen. Resultaat? Van de 84 aangeschreven en opgebelde vakmensen zitten er 17 in de stuurgroep.

43. Deel 1: Sensibilisatie en engagement van vakmensen. Organisatie vergaderingen: resultaten. Doelstelling: opstellen van een Londerzeels Energiecharter. Inhoudelijk opgesteld door vzw Dialoog. De aannemers en architecten die dit charter zouden ondertekenen, verbinden zich er toe hun klanten te stimuleren om te bouwen volgens duurzame princiepen. Aanwezige aannemers en architecten konden zich terug vinden in de inhoud van de tekst, maar waren niet happig om te ondertekenen.

44. Deel 1: Sensibilisatie en engagement van vakmensen. • Organisatie vergaderingen: resultaten. • Doelstelling: samenwerking tussen vakmensen, gemeente en verenigingen. • Aanwezigen staan zeker achter het project “Isoleer, je verdient het zo weer”. • Geven hun medewerking aan: • Persmomenten • Infovergaderingen • Energiemarkt

45. Deel 1: Sensibilisatie en engagement van vakmensen. • Organisatie vergaderingen: resultaten. • Doelstelling: mogelijkheden bundelen om duurzaam bouwen binnen de gemeente te stimuleren. • Opstellen van een subsidiereglement in kader van EPB of passief bouwen. Inhoudelijk ondersteund door vakmensen. • Samenstellen van een infomap rond duurzaam- en energiezuinig bouwen en wonen. Materiaal aanleveren en nalezen door vakmensen. • Steun aan de energieprojecten.

46. Deel 1: Sensibilisatie en engagement van vakmensen. • Organisatie vergaderingen: resultaten algemeen. • Zeer moeilijk om vakmensen bereid te vinden om avondvergadering bij te wonen. • Vakmensen die genoeg werk hebben en niet overtuigd zijn van het energieverhaal, zien het nut niet van dergelijke projecten. • De vakmensen die wel aanwezig zijn, zijn erg gemotiveerd en passen reeds veel duurzaamheidprincipes toe, of motiveren hun klanten. • De vergaderingen hebben geleid tot een waardevolle stuurgroep inzake duurzaam bouwen. • De gemeente kan altijd beroep doen op de kennis van de stuurgroepleden.

47. Deel 2: Sensibilisatie en engagement van bouwers en verbouwers.

48. Deel 2: Sensibilisatie en engagement van bouwers en verbouwers. • Doelstelling van dit onderdeel: • Bouwers en verbouwers de mogelijkheid geven om binnen de gemeente een antwoord te vinden op volgende vragen: • Wat zijn de voordelen van isoleren? • Welke subsidies bestaan er? • Hoe breng je isolatie op een correcte manier aan? • Welke soorten isolatie zijn geschikt voor welk type verbouwing? • Wat moet er aan de verbouwplannen worden aangepast om koudebruggen te vermijden? • Bij welke aannemers en architecten van binnen de gemeente kan ik terecht als ik duurzaam wil bouwen?

49. Deel 2: Sensibilisatie en engagement van bouwers en verbouwers. • Informatiebrochure “Isoleer, je verdient het zo weer: • Doel: • Inwoners van Londerzeel informeren over de voordelen van duurzaam bouwen. • Laten kennis maken met de 6 pijlers van energiezuinige woningen • Informatie geven over het verdere verloop van het project.

50. Deel 2: Sensibilisatie en engagement van bouwers en verbouwers. Informatiebrochure “Isoleer, je verdient het zo weer: Verspreiding: Gemeentelijk informatieblad van februari Inhoud: Gebaseerd op de brochure van KWB Aangepast aan het project