Sağlığa Hakkaniyetli Erişim: Türkiye Sağlık Reformundan Görünümler Prof . Dr. Recep AKDAĞ

1. Equitable Access to HealthTurkey ExperienceFrom rhetoric to reality…Prof. Recep AKDAGMinister of HealthTurkiye Sağlığa Hakkaniyetli Erişim:Türkiye Sağlık Reformundan Görünümler Prof. Dr. Recep AKDAĞ Dünya Sağlık Örgütü 65. Dünya Sağlık Asamblesi 21 Mayıs 2012 Cenevre 1

2. Retorikten Gerçeğe…

3. Retorikten Gerçeğe Türkiye için Doğumda Beklenen Yaşam Süresi: 2025:75 yıl (Dünya Sağlık Örgütü Raporu,1998) 2009: 75 yıl (Dünya Sağlık Örgütü İstatistiği, 2011)

4. Retorikten Gerçeğe Türkiye için Bebek Ölüm Hızı (binde): Tahminler: 2020-2030 :19 (Birleşmiş Milletler Dünya Nüfusuna Bakış, 1994) 2020-2030 :19 (Sağlık Bakanlığı Sağlık İstatistikleri Yıllığı, 1995) 2025 :16 (Dünya Sağlık Örgütü Raporu, 1998) Gerçekleşmeler: 2008 : 17 (Hacettepe Üniversitesi, TNSA, 2008) 2010 : 12 (Dünya Sağlık Örgütü İstatistik Yıllığı, 2012) 2011 : 9(İstanbul Üniversitesi, 5 Yaş Altı Çocuk Ölüm Araştırması, 2012)

5. Retorikten Gerçeğe Bebek Ölüm Hızı (binde) TÜRKİYE 33 yıl 9 yıl 1960 2003 1992 2011 OECD ülkelerinin bebek ölümlerinde 33 yılda kat ettiği mesafeyi son 9 yıla sığdırmayı başardık.

6. Retorikten Gerçeğe Anne Ölüm Hızı (yüzbinde) TÜRKİYE 9 yıl 25 yıl 1960 2003 1984 2011 OECD ülkelerinin anne ölümlerinde 25 yılda kat ettiği mesafeyi son 9 yıla sığdırmayı başardık.

7. Türkiye’de Sağlığa Hakkaniyetli Erişim:Sağlıkta Dönüşüm Programı A- Politik Etik B- Erişimin Önündeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler C- Başarı için Kilit Faktörler D- Çıkarılan Dersler E- Zorluklar F-Mali Sürdürülebilirlik G- Sağlığa Hakkaniyetli Erişim Neden Önemli? H- Sonuç

8. A - Politik Etik

9. A - Politik Etik Sağlıkta Politika Döngüsü Sağlık Reformunu Doğru Yapmak: M. Roberts ve arkadaşları, 2004

10. A - Politik Etik Önce İnsan… Herkes için Sağlık…

11. B - Erişimin Önündeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler

12. B - Erişimin Önündeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Finansal Erişim Kaliteli Erişim HAKKANİYET

13. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Müdahaleler • Acil sağlık hizmetlerinde kapasite yetersizliği

14. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Müdahaleler • Acil sağlık hizmetlerinde kapasite yetersizliği

15. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Müdahaleler • Acil sağlık hizmetlerinde kapasite yetersizliği • 112 Acil hizmeti alabilen kırsal nüfusun • %20’den %100’e çıkarılması

16. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller 112 Acil hizmetlerinin ücretsiz verilmesi Acil çağrılara erişimde gelişmiş ülkelerin standartlarına ulaşılması Şehirlerde ilk 10 dakika : %94 Kırsal alanda ilk 30 dakika : %96 Müdahaleler • Acil sağlık hizmetlerinde kapasite yetersizliği

17. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Müdahaleler • Acil sağlık hizmetlerinde kapasite yetersizliği • Özel eğitim almış 5 bin kişilik Avrupa’nın en büyük Ulusal Medikal Kurtarma Ekibinin (UMKE) kurulması

18. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Müdahaleler • Koruyucu sağlık hizmetlerinin yetersiz oluşu • Aşılama programına en gelişmiş antijenlerin ilavesi ve ücretsiz yapılması • Aşılama oranlarının gelişmiş ülkelerin üzerine çıkarılması

19. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Kırsalda mobil sağlık hizmeti ve mobil eczane uygulaması Günde 126 bin vatandaşımız mobil sağlık hizmetlerinden faydalanmaktadır. Günde 20 bin vatandaşımız ilacını mobil eczanelerden almaktadır Müdahaleler • Koruyucu sağlık hizmetlerinin yetersiz oluşu

20. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Hamileler için misafir anne projesi Müdahaleler • Koruyucu sağlık hizmetlerinin yetersiz oluşu

21. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Müdahaleler Evde sağlık hizmeti uygulaması Halen 156 bin vatandaşımıza evde sağlık hizmeti vermekteyiz. • Koruyucu sağlık hizmetlerinin yetersiz oluşu

22. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Tüm illerde ücretsiz kanser taraması yapan merkezler (KETEM) kurulması Meme kanseri taramalarında hedef nüfusun %29’una ulaştık. Müdahaleler • Koruyucu sağlık hizmetlerinin yetersiz oluşu

23. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Müdahaleler Yenidoğan tarama ve destek programlarının başlatılması ve yaygınlaştırılması Fenilketonüri, hipotiroidi, biyotinidaz, işitme Bebeklere ücretsiz demir ve D vitamini, hamilelere demir desteği Hedef nüfusun %96’sına ulaştık • Koruyucu sağlık hizmetlerinin yetersiz oluşu

24. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Aile Hekimliği uygulaması 20.506 Aile Hekimimiz görev yapmaktadır. Müdahaleler • Koruyucu sağlık hizmetlerinin yetersiz oluşu

25. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Sağlığın teşviki ve geliştirilmesi uygulaması ve entegre programların başlatılması Tütünle Mücadele Programı Obezite ile Mücadele Programı Diyabet Önleme ve Kontrol Programı Tütünle Mücadele Programı Kalp ve Damar Hastalıklarını Önleme ve Kontrol Programı Solunum Yolu Hastalıklarına Karşı Küresel İttifak (GARD) Ruh Sağlığı Kontrol Programı Müdahaleler • Sağlığın teşviki ve geliştirilmesi programlarının olmayışı

26. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Müdahaleler • Sağlığın teşviki ve geliştirilmesi programlarının olmayışı • Tütünle Mücadele Programı • Avrupa 2010 tütün kontrol sıralamasına göre 31 ülke arasında 4 üncü sıradayız

27. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim

28. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Kamu hastanelerinin tek çatı altında birleştirilmesi Sağlık Bakanlığı hastanelerinde her hekime muayene odası 2002 yılında 6.643 olan muayene odası sayısını 2012 yılında 23.749’a çıkardık. Müdahaleler • Hastane hizmetlerinin yetersizliği

29. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Tüm illerde en az bir Ağız ve Diş Sağlığı Merkezi Müdahaleler • Hastane hizmetlerinin yetersizliği

30. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Merkezi Hastane Randevu Sistemi Müdahaleler • Hastane hizmetlerinin yetersizliği

31. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Müdahaleler Mecburi hizmet uygulaması Yetersiz hizmet alan bölgeler için sözleşme esaslı istihdam Hem kamu hem de özel sektör için merkezi insan kaynakları planlaması • Sağlık insan gücünün dengesiz dağılımı

32. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Tıp fakülteleri ve sağlık alanı ile ilgili yükseköğretim kontenjanlarının artırılması Müdahaleler • Sağlık insan gücünün yetersizliği Kaynak: DSÖ Avrupa HİS Veri Tabanı 2012, *Türkiye rakamı Ocak 2012’dir. Kaynak: YÖK

33. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Performansa Dayalı Ödeme Sistemi Müdahaleler • Sağlık insan gücünün verimsiz kullanımı

34. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Fiziksel Erişim Engeller Hastaya ayrılan ortalama muayene süresinin artırılması Müdahaleler • Muayene sürelerinin yetersizliği

35. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Finansal Erişim Engeller Sosyal güvenlik kurumlarının Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) çatısı altında toplanması Genel Sağlık Sigortası (GSS) (98% kapsam) Müdahaleler • Kamu sağlık hizmet sunumunun parçalı yapısı

36. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Finansal Erişim Engeller GSS ile yoksul kesimin sağlık haklarının, diğer sigortalılarla aynı düzeye yükseltilmesi Müdahaleler • Yoksul kesimin sağlık haklarının çok yetersiz oluşu

37. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Finansal Erişim Engeller Müdahaleler Tüm hastanelerde ücretsiz acil ve yoğun bakım hizmetleri Yanık, konjenital anomali, kanser, yenidoğan, organ nakli, diyaliz ve kardiyovasküler bakım ve işlemlerin tümü SGK tarafından karşılanıyor • Katastrofik sağlık harcamalarının sistemik bir sorun oluşu

38. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Finansal Erişim Engeller Sigorta kapsamında özel hastanelere ödeme yapılması Ücretsiz acil ve yoğun bakım hizmetleri (özel hastaneler dahil ) Müdahaleler • Katastrofik sağlık harcamalarının sistemik bir sorun oluşu

39. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Finansal Erişim Engeller Hekimlerin tam zamanlı istihdamı Müdahaleler • Katastrofik sağlık harcamalarının sistemik bir sorun oluşu

40. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Kaliteli Erişim Engeller Sağlık hizmetlerinin kalite standartlarının geliştirilmesi Müdahaleler • Sağlık hizmet altyapısının çok yetersiz oluşu

41. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Kaliteli Erişim Engeller Hastanelerde nitelikli yatak oranının artırılması 2002 yılında %6 olan nitelikli yatak oranını %39’a yükselttik. Müdahaleler • Sağlık hizmet altyapısının çok yetersiz oluşu

42. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Kaliteli Erişim Engeller Tıbbi ekipman ve teknolojiye yatırım Hizmet alımı Outsourcing Müdahaleler • Sağlık hizmet altyapısının çok yetersiz oluşu

43. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Kaliteli Erişim Engeller Müdahaleler Kamu Yatırımları • Sağlık hizmet altyapısının çok yetersiz oluşu

44. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Kaliteli Erişim Engeller Hasta hakları için yönetmelikler Tüm kamu hastanelerinde Hasta Hakları Birimleri 8 yılda 720 bin başvurunun %83’ü yerinde çözümlendi Müdahaleler • Hasta haklarına yönelik mekanizmaların olmayışı

45. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Kaliteli Erişim Engeller Sağlık hizmet sunumunun Performansa Dayalı Ek Ödeme Sistemi ile talep merkezli hale getirilmesi Müdahaleler • Sağlık hizmet sunumunun arz merkezli oluşu

46. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Kaliteli Erişim Engeller Müdahaleler Performansa dayalı ek ödeme sisteminin operasyonları artırdığı iddiaları doğru mudur? * Sağlık Bakanlığı tarafından 3.437 hasta üzerinde yapılan araştırma, 2011.

47. B - Erişimdeki Engeller ve Yapılan Müdahaleler Kaliteli Erişim Engeller Uygun teşvik sistemlerinin (performansa dayalı ödeme, sözleşme esaslı istihdam) oluşturulması Müdahaleler • Kamudaki sağlık personelinin motivasyon eksikliği

48. Senkronize ve Çok Yönlü Müdahaleler Tüm SB hastanelerinde Hasta Hakları Birimi Hastanelerde rehin durumunun kaldırılması Yoksul kesim için ücretsiz kamu sağlık hizmeti ve ayakta tedavi reçetelendirme hizmeti SB İletişim Merkezi (SABİM) Ücretsiz ambulans hizmetleri Yoksullar için ücretsiz ayakta tedavi hizmetleri (Yeşil Kart) Aile Hekimliği Pilot Uyg Rutin bağışıklamada KKK aşıları Kırsal kesimde mobil sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi 2003 2004 2005 2006 Performansa yönelik kurumsal ve kalite kriterleri Sosyal Sigorta Kurumu Hastanelerinin SB’ye devri 5502 Sayılı Sosyal Güvenlik Kurumları Kanunu Her bir hekime ayrı muayene odası Hekimler için mecburi hizmet Sağlık Alanında Kamu-Özel Ortaklığı Kanunu Performansa Dayalı Ek ödeme pilot uyg. Performansa Dayalı Ek Ödeme Sistemi Dezavantajlı bölgelerde “ Sözleşme esaslı sağlık personeli “ Fiziksel erişim Finansal erişim İlaçlar için Referans Ücret Sistemi Kaliteli erişim

49. Senkronize ve Çok Yönlü Müdahaleler Daha erişilebilir ambulans hizmeti (kar araçları ) Yoksul kesim için ücretsiz kanal tedavisi ve dolgu Rutin bağışıklamada beşli aşı Yoksul kesim için ücretsiz ayakta tedavi tahlilleri, ilaçlar, temel diş işlemleri, gözlük ve acil bakım Özel hastanelerde Yeşil Kartlılar için acil ve yoğun bakım hizmetleri Hava ambulans hizmetleri Aile Hekimliğinin ülke geneline yaygınlaştırılması Genel Sağlık Sigortası uygulaması 2011 2007 2008 2009 2010 SB’nin Kurumsal Yeniden Yapılandırılması Tüm hastanelerde ücretsiz acil ve yoğun bakım hizmeti Evde Bakım Ortak Hastane Randevu En ucuz ilaca oranlı ücretlendirme sistemi –oran %22’den %15’e indirildi Fiziksel erişim Finansal erişim Kaliteli erişim

50. C- Kilit Başarı Faktörleri