PRZEŁOM ANTYPOZYTYWNISTYCZNY A BADANIA SPOŁECZNE

1. PRZEŁOM ANTYPOZYTYWNISTYCZNY A BADANIA SPOŁECZNE dr Joanna Nawój-Połoczańska Katedra Pedagogiki Ogólnej

2. DYSTYNKTYWNE CECHY ONTOLOGICZNE, EPISTEMOLOGICZNE I METODOLOGICZNE DOKTRYNY POZYTYWISTYCZNEJ I HUMANISTYCZNEJ REGUŁY DOKTRYNY POZYTYWISTYCZNEJ • Fenomenalizm 2. Reguła nominalizmu 3. Prawda lub fałsz 4. Reguła metodologicznej jedności nauki

3. DZIEDZICTWO NEOPOZYTYWIZMU: model badacza • Uprawia pewien typ badań, głównie są to badania surveyowe (oparte np. na wywiadzie kwestionariuszowym). • Indukcjonista, według którego właściwą metodą budowania twierdzenia jest uogólnienie. • Wstrzemięźliwy w doborze terminów, pojęć i ostrożny w swoich wnioskowaniach. • Dąży do eliminowania wszelkich ocen ze swoich tekstów naukowych.

4. Przełom antypozytywistyczny: Wilhelm Dilthey • „Rozumieniem nazywamy proces, w którym na podstawie zmysłowo danych przejawów życia psychicznego osiągamy poznanie”, • „Proces, w którym na podstawie znaków z zewnątrz dostarczanych przez zmysły poznajemy sferę wewnętrzną, nazywamy rozumieniem” • „Rozumienie, traktowane we wskazywanym szerokim zakresie, jest najbardziej • fundamentalnym postępowaniem dla wszystkich dalszych operacji nauk humanistycznych” • „teoriopoznawcza, logiczna i metodyczna analiza rozumienia jest jednym z głównych zadań dla uzasadnienia nauk humanistycznych” W. Dilthey: Pisma estetyczne. Warszawa 1982

5. Obiektywistyczny model poznania • rzeczywistość jest czymś przyczynowo zewnętrznym i niezależnym wobec poznania, • prawdziwość bądź fałszywość naszych przekonań należy do natury świata, do którego one się odnoszą., • dualizm świat – wiedza, rozdział rzeczywistości badanej od wiedzy., • sukces poznawczy polega na adekwatnym odzwierciedleniu obiektywnej rzeczywistości -wiedza jest odkrywana, • prawda znajduje się na zewnątrz wiedzy, języka i kultury, • okoliczności społeczne mogą wywierać jedynie uboczny i przeszkadzający wpływ na proces uzyskiwania wiedzy.

6. Obiektywistyczny model poznania Kategorie o kluczowym znaczeniu: • zgodność z rzeczywistością lub podobieństwo do niej, • korespondencja z rzeczywistością, • zawartość prawdziwościowa twierdzeń, • przeciwstawienie podmiot – przedmiot.

7. Konstruktywistyczny model poznania • wiedza ma charakter społeczny i kulturowy, • to, co postrzegamy jako rzeczywistość, jest konstruowane w ramach uregulowanych kulturowo praktyk społecznych, w tym także poznawczych, • prawdziwość przekonań zależy więc od kontekstu społecznego, w jakich one występują, • usunięty zostaje dualizm świat – wiedza - poznanie uwikłane jest w praktykę społeczną, • fakt naukowy to zawsze tylko interpretacja, • rzeczywistość, jeśli nawet istnieje, jest wcześniej kulturowo przefiltrowana. • sukces poznawczy polega na uzyskaniu ustaleń zgodnych z aktualnie obowiązującymi zasadami danej dyscypliny, • kultura wyznacza granice naszego poznania,

8. Konstruktywistyczny model poznania Kategorie o kluczowym znaczeniu: • konsensus i jego zakres społeczny, • definicja sytuacji, • naturalizacja instytucji, • schemat pojęciowy, • kultura, • przeciwstawienie system – otoczenie

9. Naturalizm • wszystko jest naturalne, a zatem wszystko należy do świata natury – powinno być badane z użyciem metod właściwych dla tego świata • nauki społeczne należy budować według wzorów nauk przyrodniczych. Mówiąc o wzorach nauk przyrodniczych, ma się zwykle na myśli strukturę i metody nomologicznych nauk o przyrodzie, tj. nauk stawiających sobie za zadanie uzasadnienie twierdzeń zwanych prawami naukowymi.

10. Antynaturalizm • powstaje ze zbytniego ubóstwa zainteresowań naturalizmu, który nie dostrzega wielu problemów, • nauk społecznych nie da się budować według wzorów nauk przyrodniczych, • W naukach społecznych nie posiadamy uzasadnionych i powszechnie przyjętych praw ani teorii, analogicznych do praw i teorii nauk przyrodniczych. Znalezienie takich praw jest niemożliwe. 2. W naukach społecznych niemożliwy jest obiektywizm właściwy naukom przyrodniczym. 3. Wyjaśnianie zjawisk społecznych jest odmienne od wyjaśniania przyrodniczego. Wyjaśnianie przyrodnicze zjawisk społecznych za pomocą praw empirycznych jest niemożliwe i/lub niezadowalające. 4. Badacz zjawisk społecznych musi opierać się m.in. na introspekcji, która jest metodą bezpośredniego poznania, niedostępną badaczowi przyrody.

11. Paradygmat normatywny • rzeczywistość opiera się na wspólnych normach, • źródłem porządku społecznego jest fakt, że w społeczeństwie obowiązują te same normy, które są przekazywane w procesie socjalizacji nowym uczestnikom danej zbiorowości, • wspólne normy zostają zinternalizowane i w konsekwencji uznane za swoje, • zachowania zgodne z normą są sankcjonowane pozytywnie, natomiast zachowania niezgodne z normą — negatywnie.

12. Paradygmat interpretatywny • źródłem ładu społecznego jest proces negocjacji znaczeń, • rzeczywistość społeczna tworzy się ustawicznie, poprzez interpretację na każdym poziomie organizacji zbiorowości, • przypisywanie znaczenia (np. danej sytuacji społecznej) może być zjawiskiem w pełni samoświadomym, ale może być także nie w pełni uświadomione.

13. Trzy płaszczyzny rozróżniania paradygmatów • Czym jest interakcja społeczna? interakcja wyznaczona jest przez prawa rządzące rzeczywistością społeczną. interakcja nie przebiega całkowicie dowolnie, jest uporządkowana, ale to uporządkowanie nie wynika z ogólnych praw czy obowiązujących w społeczeństwie norm. Interakcja nie jest określona przed jej rozpoczęciem, ale tworzy się w trakcie interakcji, rozumianej jako proces. • Kategoria roli społecznej rola społeczna jest przeważnie odgrywana w związku z posiadanym przez jednostkę statusem. role nie są odgrywane, ale są tworzone w procesie wzajemnego monitorowania się; są tworzone dzięki temu, że ludzie ciągle zajmują się podejmowaniem punktu widzenia innego. 2. Problematyka zgody poznawczej (konsensusu poznawczego) 3. Problematyka norm

14. Różnica metodologiczna • paradygmat normatywny: metodologia pozytywistyczna i techniki ilościowe, • paradygmat interpretatywny: metodologia jakościowa i techniki jakościowe (np. jakościowa analiza materiałów biograficznych, jakościowa analiza materiałów interakcyjnych, w tym: zapisów wideo, eksperymenty mikrosocjologiczne).