C U R E Centrum Rewitalizacji Budowli Miejskich Politechnika Gdańska

1. C U R E Centrum Rewitalizacji Budowli Miejskich Politechnika Gdańska ul. Narutowicza 11/12, 80-952 Gdańsk tel./fax:(48)(58) 347 22 00 e-mail: cure@pg.gda.pl http://www.pg.gda.pl/cure International Workshop CITY OF TOMOROW AND CULTURAL HERITAGE December 08 - 09, 2005 Gdańsk, Poland Niektóre problemy eksploatacji budynków mieszkalnych, w których występują uszkodzone wyroby azbestowe Marek Wesołowski Politechnika Gdańska Wydział Inżynierii Lądowej i Środowiska

2. Rys historyczny stosowania wyrobów azbestowych Azbest (z greckiego “asbestos” - nieugaszony, niezniszczalny) nie jest nazwą żadnego konkretnego związku chemicznego, lecz nazwą rynkową szeregu występujących w przyrodzie włóknistych minerałów krzemianowych z grupy serpentyn i amfiboli. Najszerzej stosowany jest chryzotyl – azbest biały (90% światowej produkcji), rzadziej krokidolit – azbest niebieski, amozyt – azbest brunatny, termolit oraz aktynolit. Ponieważ azbest charakteryzuje się wysoką odpornością mechaniczną, jest niepalny, odporny na działanie kwasów, alkaliów, a także łatwo łączący się z cementem, żywicami i gumą – stąd znalazł szerokie zastosowanie w przemyśle, w tym także w budownictwie.

3. Rys historyczny stosowania wyrobów azbestowych (2) Najstarsze kopalnie azbestu znajdowały się na Cyprze, gdzie znajdują się po dziś dzień eksploatowane złoża, a pierwsze wzmianki o wyrobach azbestowych pochodzą sprzed 6000 lat i dotyczą obszaru dzisiejszej Skandynawii, gdzie włókien azbestowych używano jako domieszek do gliny, celem wytwarzania trwałych wyrobów ceramicznych. Na kontynencie europejskim wyroby azbestowe znane są od 2500 lat, gdy wytwarzano trwałe sukna, niepalne skóry, odporny papier i knoty do świec. Także w średniowieczu materiał ten stosowano między innymi do tego typu wyrobów.

4. Rys historyczny stosowania wyrobów azbestowych (3) Gwałtowny wzrost zapotrzebowania na wyroby azbestowe rozpoczął się w XIX wieku, wraz z nastaniem rewolucji przemysłowej. Zaczęto je stosować do budowy kotłów parowych oraz wszelkich urządzeń wymagających ochrony termicznej, łącznie z izolacjami okrętów o kadłubach stalowych. Kolejny wzrost zapotrzebowania nastąpił podczas II wojny światowej do celów wojskowych, na potrzeby marynarki wojennej USA i Anglii. Okres maksymalnego wydobycia azbestu w świecie przypadł na lata osiemdziesiąte XX wieku i wynosił rocznie ponad 4 miliony ton, przy czym wytwarzano z niego około 3 tysięcy wyrobów.

5. Rys historyczny stosowania wyrobów azbestowych (4) Na terenie Polski azbest do produkcji przemysłowej znalazł szerokie zastosowanie od końca XIX wieku, przy czym gwałtowny wzrost nastąpił po II wojnie światowej. W latach 70-tych XX wieku importowano około 100.000 ton azbestu rocznie, w latach 80-tych 60.000 ton, a w latach 90-tych 30.000 ton. Aktualnie w Polsce jest około 1,5 miliarda metrów kwadratowych płyt dachowych i elewacyjnych zawierających azbest oraz około 600 tysięcy ton rur i przewodów, w tym również przewodów wentylacyjnych i rur wodociągowych.

6. Azbest w naturze

7. Wydobywanie azbestu Kopalnia w Jugosławii Kopalnia odkrywkowa na Uralu

8. Właściwości wyrobów budowlanych zawierających azbest Podstawowymi składnikami wyrobów azbestowo-cementowych jest azbest chryzotylowy (zwany azbestem białym), cement portlandzki (niekiedy również wełna bazaltowa) oraz woda. Charakteryzują się one znaczną wytrzymałością, w porównaniu do zwykłych wyrobów cementowych, dzięki rozproszonym włóknom azbestowym o dużej wytrzymałości na rozciąganie i doskonałej przyczepności do zaczynu cementowego. Włókna te dają podobny efekt, jak rozproszone zbrojenie w betonie.

9. Właściwości wyrobów budowlanych zawierających azbest (2) • Korzystne cechy materiałów azbestowo-cementowych: • dobre własności wytrzymałościowe, • niski ciężar objętościowy (dla azbestu 11,0 kN/m3), • duża trwałość (ocenianą na minimum 60 lat), • wysoka ognioodporność (do 500C, a czasowo do 700C), • wysoka mrozoodporność, • łatwość formowania i obróbki, • odporność na korozję.

10. Właściwości wyrobów budowlanych zawierających azbest (3) • Wyroby azbestowe podlegały w okresie swego wytwarzania szeregom regulacji normatywnych, z których należy wymienić przede wszystkim normy: • BN-67/B6754-02 (azbest chryzotylowy), • PN-74/B-14040 (płyty płaskie prasowane), • PN-70/B-14044 (płyty płaskie okładzinowe), • PN-58/B-32250 (woda). • Na dzień dzisiejszy większość z tych norm utraciła swoją ważność i nie została zastąpiona żadnymi nowymi. Związane jest to z faktem, że dla celów budowlanych praktycznie nie wytwarza się już tego typu wyrobów

11. Typowe zastosowanie wyrobów azbestowych w budownictwie

12. Aspekty zdrowotne wyrobów zawierających azbest Negatywne oddziaływanie na zdrowie ludzkie wyrobów zawierających azbest związane jest z faktem, że włókna azbestowe, uwalniane podczas mechanicznej obróbki, z powodu swych niewielkich rozmiarów (rzędu 0,0002 mm) mogą przez długi okres czasu unosić się w powietrzu, a następnie być wdychane, przedostając się do układu oddechowego człowieka. Dzięki swej zdolności przemieszczania się wzdłuż przewodów układu oddechowego, mogą dotrzeć aż do kanalików płucnych, których średnica wynosi 0,005 mm. Tam zalegając, poprzez swą dużą odporność, nie mogą być unieszkodliwione w drodze procesów chemicznych przez układ odpornościowy organizmu. Nie mogą być przy tym otaczane przez komórki obronne, gdyż dzięki swej niezwykle ostrej strukturze niszczą je bezustannie, doprowadzając do blizn i stwardnień, co w konsekwencji prowadzi do zwyrodnień, przeradzających się w pylicę azbestową (azbestozę), raka płuc lub raka krtani.

13. Aspekty zdrowotne wyrobów zawierających azbest (2) Pierwsze spostrzeżenia na temat szkodliwości azbestu poczyniono na początku XX wieku w Anglii, gdzie stwierdzono występowanie choroby płuc, zwanej później azbestozą, wśród robotników pracujących w przemyśle azbestowo-włókienniczym. Około dziesięciu lat później wśród pracowników kopalń azbestu niebieskiego w Afryce Południowej wykryto chorobę określaną jako śródbłoniak, który był odmianą raka opłucnej i otrzewnej. Azbest nie może dostać się do wnętrza organizmu ludzkiego przez skórę: jedyną możliwą drogą jest układ oddechowy lub pokarmowy. Ponieważ drobne włókna uwalniają się głównie w powietrzu, na największe niebezpieczeństwo narażony jest układ oddechowy człowieka i dlatego na ten aspekt zagadnienia zwraca się uwagę przy wszelkich działaniach profilaktycznych.

14. Aspekty zdrowotne wyrobów zawierających azbest (3) Wyroby zawierające azbest same z siebie nie stanowią zagrożenia dla zdrowia. Zagrożenie to pojawia się dopiero wtedy, gdy włókna azbestowe zostają uwolnione i przedostając się do powietrza mogą być wdychane przez człowieka. Zostało to potwierdzone między innymi przez Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie

15. Zagrożenie wyrobami azbestowymi

16. Polski stan prawny w zakresie stosowania i utylizacji wyrobów zawierających azbest Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 roku o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dziennik Ustaw nr 101, poz.628 z 1997 roku), Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 16 marca 1998 roku w sprawie dopuszczenia wyrobów zawierających azbest do produkcji lub do wprowadzenia na polski obszar celny (Dziennik Ustaw nr 44, poz.268 z 1998 roku), Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 2 kwietnia 1998 roku w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów (Dziennik Ustaw nr 45, poz.280 z 1998 roku), Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 1998 roku w sprawie sposobów bezpiecznego użytkowania oraz warunków usuwania wyrobów zawierających azbest (Dziennik Ustaw nr 138, poz.895 z 1998 roku), Ustawa z dnia 26 listopada 1998 roku o zmianie ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dziennik Ustaw nr 156, poz.1018 z 1998 roku), Ustawa z dnia 15 września 2000 roku o zmianie ustawy o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dziennik Ustaw nr 88, poz.986 z 2000 roku).

17. Polski stan prawny w zakresie stosowania i utylizacji wyrobów zawierających azbest (2) Dla administratorów obiektów budowlanych szczególnie ważne jest rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 14 sierpnia 1998 roku, w którym dokonano klasyfikacji wyrobów i rodzajów konstrukcji zawierających azbest, przyjmując grupowy system punktowy, dający podstawę do zakwalifikowania ich do jednej z trzech grup: grupa I (stopień pilności I) dotyczy elementów wymagających bezzwłocznej naprawy bądź wymiany, grupa II (stopień pilności II) dotyczy elementów warunkowo dopuszczonych do użytkowania, przy czym wymagają one ponownej oceny w czasie do 1 roku, grupa III (stopień pilności III) dotyczy elementów dopuszczonych do użytkowania na okres 5 lat, wymagających powtórnej oceny po upływie tego okresu czasu.

18. Usuwanie wyrobów azbestowych

19. „Niewłaściwie zabezpieczone usuwanie płyt azbestowo-cementowych np. z dachów lub elewacji stanowi często większe zagrożenie uwalniania włókien azbestowych do otoczenia, niż pozostawienie tych wyrobów, gdy są w dobrym stanie technicznym, bądź ich zabezpieczenie przez odpowiednie malowanie.” (prof. Jerzy Dyczek, Bezpieczne postępowanie z materiałami zawierającymi azbest, Materiały XLVII Konferencji Naukowej Komitetu Inżynierii Lądowej i Wodnej Polskiej Akademii Nauk i Komitetu Nauki Polskiego Związku Inżynierów i Techników Budownictwa, Krynica 2001, tom 1, str.193)

20. Przykłady obiektów, w których zastosowano wyroby budowlane zawierające azbest osiedle LWSM „Morena” Gdańsk osiedle SM „Długie Ogrody” Gdańsk

21. Zdewastowane i odsłonięte płyty azbestowo-cementowe, lokalnie zabezpieczone blachami stalowymi

22. Dolne pasmo uszkodzonych i postrzępionych płyt azbestowo-cementowych zasłonięte blachami stalowymi

23. Zdewastowane płyty azbestowo-cementowe zabezpieczone blachami stalowymi w całym dolnym paśmie przygruntowym

24. Uszkodzone i postrzępione płyty azbestowo-cementowe, fragmentarycznie zabezpieczone blachami stalowymi

25. Zdewastowane dolne pasmo płyt azbestowo-cementowych zabezpieczone blachami stalowymi

26. Zdewastowane płyty azbestowo-cementowe zabezpieczone blachami stalowymi. Widoczne ślady wielu warstw blachy po naprawach

27. Typowy sposób zabezpieczenia uszkodzonej płyty azbestowo-cementowej za pomocą blachy stalowej. Widoczne postrzępione krawędzie płyty

28. Dziura i spękanie w krawędziowej elewacyjnej płycie azbestowo-cementowej na poziomie parteru

29. Wejście do budynku z widocznymi blachami stalowymi, zasłaniającymi uszkodzone szklane płyty elewacyjne w obrębie parteru

30. Zasłonięte blachą stalową uszkodzone elewacyjne płyty szklane w obrębie parteru

31. Szczególnie nasilone zniszczenia płyt szklanych parteru, odsłaniające uszkodzone płyty azbestowo-cementowe

32. Lokalny zaciek na sufitowej płycie azbestowo-gipsowej w pokoju hotelowym, przylegającym do pomieszczeń sanitarnych

33. Przykład rewitalizacji budynku mieszkalnego, w którym zastosowano wyroby budowlane zawierające azbest osiedle LWSM „Morena” Gdańsk

34. Budynek po usunięciu płyt azbestowo-cementowych na części elewacji, przygotowany do docieplenia ścian zewnętrznych

35. Budynek po usunięciu płyt azbestowo-cementowych na części elewacji, przygotowany do docieplenia ścian zewnętrznych – inny widok

36. Szczegół ściany zewnętrznej po usunięciu płyt azbestowo-cementowych, z widocznymi łączeniami na stykach prefabrykowanych płyt elewacyjnych

37. Budynek w trakcie prac dociepleniowych na części elewacji,w miejscach po usuniętych płytach azbestowo-cementowych

38. Budynek w trakcie końcowych prac remontowych, po wykonaniu tynków cienkowarstwowych na docieplonych ścianach zewnętrznych

39. Budynek po zakończeniu prac remontowych, po wykonaniu tynków cienkowarstwowych na docieplonych ścianach zewnętrznych

40. Sąsiedni budynek na tym samym osiedlu mieszkaniowym, po zakończeniu prac dociepleniowych na ścianach zewnętrznych

41. Ściana szczytowa sąsiedniego budynku na tym samym osiedlu mieszkaniowym, po zakończeniu prac dociepleniowych

42. „Dwa światy” osiedla mieszkaniowego: sąsiedztwo budynków docieplonych i niedocieplonych

43. International Workshop December 08 - 09, 2005 Gdańsk, Poland Dziękuję za uwagę