Èchte burgerparticipatie in onze democratie?

1. Èchte burgerparticipatie in onze democratie? n.a.v. David v. Reybrouck,Tegen verkiezingen(2013) Wijkraad Lent - 2 okt. 2014 Frank Jansen

2. Aristoteles: vormen van staatsbestuur

3. Soorten besluitvorming

4. Tegenstelling m.b.t. democratie Enthousiasme over het idee: 1945: 12 staten 2013: 117 (eigenlijk 90) van de 195 staten Toenemende onvrede over de praktijk: te weinig draagvlak te weinig daadkracht

5. Te weinig draagvlak Er gaan steeds minder mensen stemmen. Er is steeds meer kiezersverloop → zeer wisselende uitslagen Steeds minder mensen zijn lid van een politieke partij Populisme Directe democratie als alternatief?

6. Te weinig daadkracht Het formatieberaad duurt steeds langer Regeringspartijen worden steeds zwaarder aangepakt Besturen gaat steeds moeizamer: Globalisering → bestuurlijke onmacht Invloed commerciële media (krant, radio, TV) Invloed sociale media (Twitter, Facebook) Technocratie als alternatief?

7. Diagnose van v.Reybrouck (1) Het ligt aan de verkiezingen Vanaf 1800 (Amerikaanse en Franse revolutie) kennen wij verkiezingen (geen loting). Feitelijk gingen we van erfelijke aristocratie naar gekozen aristocratie onder de naam “democratie”: governmentfor the people, en niet: governmentby the people We gingen vanaf 1800 van beperkt naar algemeen stemrecht. Dat noemden wij toename van democratie.

8. Diagnose van v.Reybrouck (2) De context is nu anders: Globalisering leidt tot onmacht van bestuur De commerciële media maken van verkiezingen een strijd om de zwevende kiezer De sociale media vervormen politiek tot een permanente campagne. Wat momenteel telt is: het partijbelang (niet het algemeen belang) de korte termijn (niet de lange termijn)

9. De remedie van v.Reybrouck Ruimte maken voor echte burgerparticipatie: Loting invoeren → gelijke verdeling van politieke kansen → burgers regeren (actief) en worden geregeerd. Begrenzen van de regeringstijd Nadenken stimuleren (deliberatieve democratie)

10. Athene, 2500 jaar geleden Democratie: alleen voor burgers (geen vrouwen, vreemdelingen, minderjarigen, slaven) Participatie van burgers door directe democratie Belangrijke besluiten worden genomen door grote massa’s: volksvergadering (ekklesia): alle burgers de raad van 500 : de regering (loting) de volksrechtbank (6000 leden, loting) Bijna alle functies worden toegewezen door loting (functies mogen maar één jaar uitgeoefend worden)

11. Kenmerken van systemen met loting Sinds de oudheid volwaardig politiek instrument (Athene, Venetië/Florence, Spanje) Het gaat om kleine stadsstaten met beperkte entree tot de macht Valt samen met lange tijd van stabiliteit, ondanks grote verschillen tussen rivaliserende groepen Valt steeds samen met bloeiperiode Minder conflicten en meer betrokkenheid van de burgers Loting altijd gecombineerd met verkiezing

12. Na 1800 geen loting. Waarom? Frankrijk en de VS zijn grote staten Kennis van de Atheense democratie ontbrak Men wilde geen democratie, maar aristocratie: verkiezingen scheiden de elite (competent om te regeren) van het volk (incompetent: velen waren weinig geschoold) De zittende elite wilde zijn macht niet kwijt Invloed Belgische grondwet (1830) Universele verklaring v/d de rechten v/d mens (1948): democratie = algemeen kiesrecht voor volwassenen

13. Voorbeelden van deliberatieve democratie British Columbia (Can): hervorming kiesstelsel Nederland: hervorming kiesstelsel (oivv D66) Ontario (Can): hervorming kiesstelsel IJsland: nieuwe grondwet Ierland: 8 grondwetsartikelen. Diverse experimenten met één van beide kamers in twee-kamer-systemen (VS, UK, FR, EU) zie ook participedia.net

14. Blauwdruk voor een democratie op basis van loting Agenda-raad Belangengroepen Wetsontwerpgroepen Politieke jury Procedure-groep Nazorg-groep door Terrill Bouricius (2013)

15. 1. Agenda-raad Kiest topics voor wetgeving 150-400 personen, evt. in subgroepen Geloot onder vrijwilligers Fulltime baan 3 jaar lang (elk jaar 1/3 weg); niet verlengbaar Salaris Daarnaast kunnen ook burgers topics indienen (mits met voldoende handtekeningen)

16. 2. Belangengroepen Groepen die een wetsvoorstel kunnen opleveren 12 personen per groep; aantal groepen is onbeperkt Bestaan uit vrijwilligers die zich aanmelden Komen zo vaak bijeen als ze zelf wensen De groep eindigt als het wetvoorstel opgeleverd is Geen vergoeding Lobby’s zijn toegestaan. De bedoeling is deskundigheid bijeen te brengen.

17. 3. Wetsontwerpgroepen Bereiden wetten voor op basis van de output van de belangengroepen (vgl. parlementaire commissies) 150 personen, verdeeld in subgroepen die elk over één domein gaan. De personen kiezen hun domein niet, maar het wordt toegewezen (loting) Loting uit vrijwilligers Fulltime baan 3 jaar lang (elk jaar 1/3 weg); niet verlengbaar salaris + ondersteuning

18. 4. Politieke jury Stemmen over wetten; geheime stemming na (neutrale) publieke presentaties 400 personen, geen vaste leden, enkel plenair Geloot uit alle volwassen burgers; deelname verplicht Frequentie: als er over een wet moet worden gestemd Duur: één tot enkele dagen Dagvergoeding + onkostenvergoeding (bv. reis)

19. 5. Procedure-raad Het opstellen van procedures voor lotingen, hooszittingen en stemmingen Ca. 50 personen Geloot uit vrijwilligers (evt. ex-deelnemers) Fulltime baan (zeker in het begin) 3 jaar lang (elk jaar 1/3 weg); niet verlengbaar Salaris Verbod: de procedure-raad mag zichzelf niet meer macht geven. Nieuwe spelregels worden pas van kracht als de volledige procedureraad vervangen is (na 3 jaar dus)

20. 6. Nazorg-raad Ziet toe op correcte afhandeling van de procedures door overheidsambtenaren en handelt klachten af 20 personen geloot uit vrijwilligers Fulltime baan 3 jaar lang (elk jaar 1/3 weg); niet verlengbaar Salaris

21. Problemen met deliberatieve democratie De commerciële media zijn tegen (machtsverlies + het is te saai, geen grote conflicten, weinig theater). Burgerfora zijn niet gericht op PR, terwijl het vonnis in de media wordt geveld. Politici en partijen zijn tegen (angst voor machtsverlies en wantrouwen in de kiezer) De recrutering is problematisch (sh.22) Loting is te onwennig; daarom vaak referendum. Geen goed middel (sh.23), zeker bij complexe hervormingsvoorstellen (bevoordeelt het nee-kamp) Burgerfora zijn tijdelijk en met beperkt mandaat → minder gewichtig dan de gevestigde organen

22. Recrutering voor deliberatieve democratie

24. Oplossingen voor de problemen Sluit de werkgroep niet op, zorg voor communicatie met de buitenwereld (via commerciële en sociale media). Werkt ook goed voor het draagvlak. Betrek politici bij het proces (bv. als adviseur) Kies voor recrutering een handige combinatie van loten en kiezen. Pas op met referenda. Die doen de winst van het delibereren teniet.

25. Verdere aanbevelingen Bescherm het deliberatieve karakter: werken in kleine subgroepen professionele gespreksleiders uitgetekende scenario’s beschikbaarheid van experts Kies belangrijke en complexe onderwerpen Geef ruime vergoeding voor deelname Zorg voor een systeem dat telkens bijgesteld kan worden Zorg bij deelexperimenten voor een afgesproken verbinding met het oude systeem

26. Het effect van ook zelf regeren Grondbeginsel van democratie is vrijheid, verbonden met het nemen van verantwoordelijkheid. Dat leer je door afwisseling van regeren/geregeerd worden (Aristoteles). Juryrechtspraak werkt als gratis scholing (Tocqueville) Fishkin: onderzoek voor/na deliberatieve democratie: toename competentie verfijnde politieke oordelen meer oog voor complexiteit

27. Kritiek 1: is er wel crisis in de democratie? v. Reybrouck trekt te vergaande conclusies uit de dip van de laatste tijd (econ.crisis sinds 2009) → misschien verdwijnt het probleem bij aantrekken v/d economie. Europa mag niet over één kam geschoren worden (er zijn verschillen tussen landen (tgv. de econ.crisis?)). Er is verschil tussen vertrouwen in de democratie (toename vertrouwen) en vertrouwen in de regering (daalt en wisselt sterk)(→).

28. Tevredenheid met democratie/regering in Nederland

29. Kritiek 2: loting heeft ook nadelen Draagvlak op basis van loting betekent juist minder burgerinspraak (uitgeloot = toekijken). Kleine steekproeven wijken snel af van de populatie. De keuze om passief te blijven is ook een democratisch recht.

30. Passiviteit/activiteit t.o.v politiek (Nederland)

31. Toepassing van de blauwdruk Voor een enkele wet Voor alle wetten binnen een bepaald (controversieel) beleidsdomein Om de deliberatieve kwaliteit van een burgerinitiatief of referendum te verbeteren Om een gekozen kamer van een twee-kamer-stelsel te vervangen Om het hele wetgevende proces van kiezen naar loten over te laten schakelen

32. En nu Lent? De busbaan door het sportterrein veel burgers betrokken (zelfaanmelding) er was overleg + peiling bestuurders waren aanwezig procedure in neutrale handen (wijkraad) Werkgroep JOP-Visveld een belangrijk en vervelend probleem ingesteld samen met de gemeente procedure in neutrale handen experts aanwezig of geconsulteerd wethouders even op afstand (wisseling v/d wacht)