TAŞIMA SİSTEMİ

1. TAŞIMA SİSTEMİ

2. TAŞIMA SİSTEMİ Yapıtaşlarına parçalanan besinlerin ve solunumla alınan O2`nin hücrelere, hücrelerdeki artık ürünlerin ve solunum esnasında açığa çıkan CO2`nin de atılacağı merkezlere ulaşmalarını sağlayan sisteme taşıma sistemi denir. Bitkilerde Taşıma Sistemi Bitkilerde odun ve soymuk boruları taşıma işlemini üstlenmiştir

3. Odun Boruları (Ksilem): Köklerden alınan su ve mineralleri tek yönlü olarak (aşağıdan yukarıya) taşırlar. Sitoplazmaları erimiş cansız hücrelerden oluşurlar.Soymuk Boruları (Floem): Fotosentez sonucu oluşan ürünleri, aminoasit ve bazı azotlu bileşikleri çift yönlü (hem aşağıdan yukarıya hem de aşağıdan yukarıya) olarak taşırlar. Sitoplazmalı ve canlı hücrelerdir. Kalburlu boru hücreleri ve arkadaş hücrelerinden oluşur.

4. Stoma (Gözenek): Gaz alışverişi, terleme gibi olayları düzenler. Stoma hücreleri su alınca turgor basıncı artar, stoma açılır. Su kaybedince de turgor basıncı düşer ve stoma kapanır. Stomalar ışıkta açık karanlıkta kapalıdır. Amarylls, graminae ve mnium olmak üzere üç tip stoma bulunur. · Işık şiddeti , sıcaklık ve basınç stomların açılıp kapanmasında etkilidir. · Stomaların sayıca az olması ve yaprakların alt yüzeylerine gizlenmeleri terleme miktarını azaltır. · Çok yıllık bitkilerde mantar doku yüzeyindeki açıklıklara kovucuk (lentisel) denir. · Bitkilerde suyun taşınmasına etki eden faktörler, kök basıncı, boruların kılcallığı ve terleme-kohezyon kuvvetidir. En fazla etkili olan terleme-kohezyondur. Köklerdeki emici tüylerin osmotik basıncı topraktan daha fazladır. Bu yüzden kökler suyu topraktan rahatça alır ve bitkinin üst kısımlarına iletir. Buna kök basıncı denir. Sudaki hidrojenden dolayı su moleküllerinin kendi arasında bir çekim kuvveti vardır. Buna kohezyon kuvveti denir. Terleme yapraktaki suyun buharlaşamasıdır. Bitki terleme ile yapraklardan su kaybettikçe yapraklarda su çekme gücü (osmotik basınç) oluşur. Bu güç suyu yapraklara doğru çektikçe kök hücreleri topraktan su çekmeye devam eder. · Organik maddeler difizyon, osmoz ve aktif taşıma kurallarına göre taşınır.

5. Kurak Ortam Bitkileri 1-Stoma az ve yaprağın altında 2-Kütikula kalın 3-Kazık kök 4-Stoma yaprağın içine gömülmüş 5-Yaprak yüzeyleri dar ve genellikle iğne yaprak Nemli Ortam Bitkileri 1-Stoma yaprağın hem altında hem üstünde ve çok sayıda 2-Kütikula orta kalınlıkta 3-Saçak kök 4-Stoma yaprak yüzeyi ile aynı seviyede 5-Yaprak yüzeyi geniş Su Bitkileri 1-Stoma çok ve yaprağın üstünde 2-Kütikula ince 3-Kök fazla gelişmemiş 4-Stoma epidermisin üstünde 5-Yaprak parçalı ve geniş

6. Hayvanlarda Taşıma Sistemi Yüksek yapılı hayvanlarda bu sisteme dolaşım sistemi denir. İki çeşittir 1- Açık kan dolaşımı: Kanın kısmen damarlarda kısmende sinüs denen boşluklarda dolaşmasıdır. Kılcal damar bulunmaz. Kan yavaş hareket eder. Sadece besin taşır, O2 ve CO2 taşımaz. Enerji gereksinimi az olan canlılarda görülür(Eklembacaklılar, Yumuşakçalar). Böceklerdeki açık kan dolaşımı Böceklerin sırt tarafındaki 7-10 bölmeden oluşan damar, kalp görevi yapar. Kan bu damarda arkadan öne doğru hareket ederek vücuda pompalanır.

7. 2- Kapalı kan dolaşımı: Kanın kalp ve damarlarda oluşan kapalı bir sistem içinde dolaşmasıdır. Kan damar dışına çıkmaz. Kılcal damar vardır. Kan hızlı hareket eder, hem besin hem de O2 ve CO2 taşır. Enerji gereksinimi fazla olan canlılarda görülür(Omurgalılar, Halkalı solucanlar). Halkalı solucanda kapalı dolaşım Halkalı solucanın sırtında ve karnında olmak üzere iki ana damarı vardır. Bu damarlar arasında bulunan 5 çift yan damar kalp görevi yapar ve kanı karın damarına pompalar. Kan, karın damarında önden arkaya, sırt damarında arkadan öne doğru hareket eder.

8. Omurgalılarda Dolaşım * Balıklar: Kalpleri kulakçık ve karıncık olmak üzere iki gözlüdür. Kan solungaçlarda temizlenir kalbe uğramadan vücuda dağılır.Kalpte daima kirli kan bulunur. * Kurbağalar: Kalpleri iki kulakçık ve bir karıncıktan oluşmuştur. Vücutlarında karışık kan dolaşır. * Sürüngenler: Bunlarında kalbi üç gözlüdür. Karıncık yarım perde (panizza kanalı) ile ayrılmasına rağmen vücutta karışık kan dolaşır. Vücutlarında karışık kan dolaşan ve vücut sıcaklıkları çevre sıcaklığına göre değişen böyle canlılarda soğuk kanlı canlılar denir. Hücrelere giden O2 az olduğundan az enerji açığa çıkar ve bu enerjivücut sıcaklığını korumaya yetmez. * Kuş ve Memeliler: Kalpleri dört gözlüdür. Temiz ve kirli kan birbirine karışmaz ve vücutta ayrı ayrı dolaşır. Vücut sıcaklığı çevre sıcaklığı ne olursa olsun değişmeyen böyle canlılara sıcak kanlı canlılar denir.

9. İnsanlarda Dolaşım Sistemi Kalp dört gözlüdür(iki kulakçık, iki karıncık). Kulakçıklar kanın kalbe girdiği, karıncıklar ise kanın kalpten uzaklaştığı bölgelerdir. Kalbin sağ tarafı kirli, sol tarafı temiz kan taşır. Sağ kulakçık ve sağ karıncık arasında üç parçalı triküspit kapak bulunur. Sol kulakçık ile sol karıncık arasında ise iki parçalı biküspit kapak bulunur. Bu kapaklar tek yönlü çalışır ve kanın karıncıklardan kulakçıklara geçmesini engeller. Kalp dıştan içe doğru üç tabakadan oluşur. 1- Perikard: İki katlı kalp zarı ile çevrilmiştir. 2- Miyokard: Kalp kasının bulunduğu tabakadır. Miyokardtaki kas hücreleri aorttan ayrılan koroner damar ile beslenir. 3- Endokard: Tek sıralı epitel hücrelerinden oluşur Kalbin çalışması kalp kasının kasılıp (sistol), gevşemesi (diastol) ile olur. İlk uyartı sağ kulakçığın üst arka duvarında yer alan sinoatrial düğümün (SA) otonom sistem tarafından uyarılmasıyla oluşur ve kulakçıklar kasılır. SA uyarısı ile atrioventriküler düğüm (AV) karıncıklardaki arasında dağılmış olan his demetlerini uyararak, karıncıkların kasılmasını sağlar. Kalbin çalışması beyne bağlı olmadığı için sinirler kesilse bile kalp atışı devam eder. Kulakçıklar kasılırken karıncıklar gevşer. Kasılma sırasında kalp kan ile dolar

10. Kalp Atış Hızına Etki Eden Faktörler 1- Sinirler: Otonom sisteme ait sempatik sinirler kalp atışını hızlandırır, parasempatik sinirler ise azaltır. 2- Hormonlar: Vagus siniri salgısı asetilkolin yavaşlatıcı, böbrek üstü bezi salgısı adrenalin ve tiroit bezi salgısı tiroksin ise kalp atışını hızlandırıcı etki yapar. 3- Sıcaklık: Yüksek sıcaklık SA düğümünü uyararak kalp atışını hızlandırır. 4- O2 ve CO2 konsantrasyonu: O2 azalması, CO2 artışı hızlandırıcı etki yapar. 5- Kimyasal maddeler: Kafein, tein, Ca, K gibi maddeler kalp atışını hızlandırır. Tansiyon: Kanın atardamar çeperine yaptığı basınçtır. Nabız: Kalpten hızla pompalanan kan, atardamar içine girince esnek olan atardamar çeperini iterek genişletir. Bu genişlemenin atardamara vurma şeklinde duyulmasına nabız denir. DAMARLAR Damarlar üçe ayrılır: Atardamar: Kanı kalpten diğer organlara taşıyan damarlardır. Üç tabakadan oluşurlar. En dışta elastik lifler bulunur, elastik lifler atardamara esneklik sağlar. Orta tabaka düz kastan oluşur. En iç tabaka ise tek sıralı yassı epitelden oluşur. Aort atardamarı temiz kan, akciğer atardamarı ise kirli kan taşır. Toplardamar: Kanı kalbe getiren damarlardır. Üç tabakadan oluşur, elastik lifler çok azdır. Akciğer toplardamarı temiz, alt ve üst ana toplardamarlar ise kirli kan taşır. Kılcal Damar: Atardamar ve toplardamar arasındaki tek sıralı epitel dokudan oluşan damarlardır. Kan ile doku hücreleri arasındaki madde alışverişini sağlarlar Kanın Damarda Hareketini Sağlayan Etkenler Kan, atardamarda kan basıncı nedeniyle hızlı hareket eder. Toplardamarlarda kan basıncı yeterli olmadığından aşağıdaki olaylar kanın kalbe taşınmasına yardımcı olur. -         Karıncıkların kasılması ile oluşan kan basıncı -         Toplardamar civarındaki iskelet kasları -         Damar duvarındaki kaslar -         Kapakçıkların kanın geri dönüşümünü engellemesi -         Yerçekimi etkisi -         Göğüs bölgesi basıncının azalması -         Düzenli egzersiz Kan vücutta iki ayrı sistem olarak dolaşır

11. Küçük Kan Dolaşımı: Kalp ile akciğer arasında olan kan dolaşımıdır. Sağ karıncıktaki kirli kan akciğer atardamarı ile akciğere giderek temizlenir. Temizlenen kan akciğer toplardamarı ile sol kulakçığa gelir. Büyük Kan Dolaşımı: Kalp ile vücut arasında olan kan dolaşımıdır. Sol karıncıktan aort atardamarıyla çıkan temiz kan tüm vücuda yayılır, kirlenerek alt ve üst ana toplardamarlar ile sağ kulakçığa geri döner Vücutta her organ bir atardamar ile kalpten kan alıp, bir toplardamar ile kanı kalbe gönderirken karaciğer iki yerden kan alır. Birincisi karaciğer atardamarı ile kalpten, ikincisi kapı toplardamarı ile bağırsak ve dalaktan alır Kan Basıncına Etki Eden Faktörler -         Kalp atış hızı -         Damarların kalbe olan uzaklıkları -         Kan damarlarının tipi ve büyüklüğü Atardamardaki kan basıncı  Kılcaldamardaki kan basıncı  Toplardamardaki kan basıncı Toplardamar çapı  Atardamar çapı  Kılcaldamar çapı

12. KANIN YAPISI Kan, plazma ile kan hücrelerinden oluşur. Plazma: Plazmada %90 su, %8 kan proteinleri bulunur. Aminoasit, yağ, antikor, hormon, vitamin, madensel tuzlar, üre, glikoz, enzim, CO2 ve erimiş gazlar plazmanın %2`lik bölümünü oluşturur. Plazmada sindirim enzimleri yoktur. Kan Hücreleri: Üç çeşit kan hücresi vardır. 1- Alyuvarlar(Eritrositler): Hemoglobin taşıdığından kana kırmızı rengini verir. O2, CO2 vebesin taşınmasında görev yaparlar. Çekirdeksizdirler ve pasif hareket ederler, bölünmezler. Kırmızı kemik iliğinde üretilirler 2- Akyuvarlar(Lökositler):Hemoglobin taşımadıklarından dolayı renksizdirler. Vücudu hastalık yapıcı mikro organizmalara karşı korumak için antikor ve antitoksin üretirler. Çekirdekli ve aktif hareketlidirler. 3- Kan pulcukları(Trombositler): Büyük kan hücrelerinin (megakaryosit) parçalanmasıyla oluşurlar. Renksiz ve çekirdeksizdirler. Yapılarındaki trombokinaz enzimi ile kanın pıhtılaşmasında görev yaparlar. Serum: Kanın pıhtılaşmasından sonra hücrelerinden ayrılmış açık sarı renkli sıvı kısmıdır. Serumda fibrinojen yoktur. Fakat antrikor vardır Kılcal Damarlardaki Madde Alışverişi Starling Hipotezi: Kılcal damar boyunca protein osmotik basıncı sabittir. Kılcalların atardamar ucunda kan basıncı osmotik basınçtan daha yüksek olduğundan su ve çözünmüş maddeler kılcal damarlardan doku sıvısına difizyonla geçer. Kılcalların toplardamar ucunda ise osmotik basınç kan basıncından büyük olduğundan su ve çözünmüş maddeler doku sıvısından kılcal damarlara geçer.

13. LENF SİSTEMİ Lenf (Akkan): Lenf damarları ile taşınan ve içinde akyuvar bulunan doku sıvısıdır. Doku Sıvısı: Kan plazmasının doku hücreleri arasındaki boşluklara sızması ile oluşan, kan ile vücut hücreleri arasındaki madde alışverişini sağlayan sıvıdır. Lenf sistemi; lenf sıvısı, lenf damarları ve lenf düğümlerinden oluşur. Atardamar taşımaz.