Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW

1. Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11)

2. Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) • Przykład: „Potrzeby prokreacyjne oraz preferowany i realizowany model rodziny (CBOS, 2006) • miłość i rodzina; • potrzeby prokreacyjne Polaków; • preferowane i realizowane modele małżeństwa. • społeczne przemiany instytucji rodziny (kierunki): • od kolektywnej do indywidualistycznej; • od społecznej (gospodarczej) do intymnej (emocjonalnej, rodzina jako podstawowa „przestrzeń intymności”; • „spustoszenie” (dezorganizacja) rodziny a zmiany społeczne: porównanie z historią, wchodzenie w następne związki („wielorodziny”), dysfunkcje rodziny (przemoc w rodzinie i seksualne wykorzystywanie dzieci); • współcześnie przykłada się większą wagę rodziny dla jednostki, a nie dla społeczeństwa.    

3. Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 2. Pokrewieństwo i system pokrewieństwa w społeczeństwie: • rozumienie, zasady ustalania oraz funkcje pokrewieństwa; • najbardziej „pierwotna” struktura społeczna i powszechnik kulturowy; • łączy jednostki uznające więzi genealogiczne; • definiuje miejsce, prawa i obowiązki jednostki w zbiorowości. • pokrewieństwo a klasyczne rozumienie rodziny: • trwała grupa społeczna złożona z osób powiązanych między sobą przez wspólnych przodków, małżeństwo lub adopcję. 3. Rodzina w perspektywie socjologicznej – może być rozumiana jako: • mała grupa społeczna (małżeństwo, więzi pokrewieństwa); • grupa pierwotna (intymność i socjalizacja); • uniwersalna instytucja społeczna (utrwalona w tradycji wszystkich kultur).

4. Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 4. Płaszczyzny analizy rodziny: • rodzina jako proces: • demograficzny (patrzymy na rodzinę poprzez następstwo pokoleń); • rodowy (zachowanie tradycji, pamięć rodzinna); • „codzienności” (życie codzienne, podział obowiązków itp.). • rodzina jako podstawowy mechanizm reprodukcji biologicznej, ekonomicznej i społecznej; • rodzina jako gospodarstwo domowe (podział obowiązków, rodzina jako wielofunkcyjne „przedsiębiorstwo” i „pole negocjacji” ); • rodzina jako „jednostka polityczna”: • wspólne podejmowanie decyzji i troska o „interes zbiorowy” (o wizerunek rodziny, „co ludzie powiedzą?”).

5. Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 5. Rodzina a małżeństwo (cechy i typologie): • forma zawarcia małżeństwa : • porozumienie się partnerów; • umowa rodzin; • małżeństwo-dar; • lewirat i sorrorat. • liczba partnerów w małżeństwie: • monogamiczne i poligamiczne (poligynia/poliandria); • dziedziczenie w małżeństwie (rodzinie) : • uni- i bi- oraz patry- i matry- linearne. • miejsce zamieszkania: • matry-, patry- i neo-lokalne. • dobór małżeński: endogamiczne i egzogamiczne.

6. Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 6. Typy rodzin ze względu na kryterium: • wielkości (liczebności członków): • nuklearna, rozszerzona, wielka i ród. • rodzaj małżeństwa: • monogamiczne i poligamiczne. • pokrewieństwo: • matrylinearne i patrylinearne. • stosunki władzy: • matriarchat i patriarchat. • kwestia – „rodzina tradycyjna” w społeczeństwie i historii.

7. Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 7. Funkcje rodziny: • regulacja zachowań seksualnych; • prokreacyjna (biologiczne odtwarzanie populacji); • wychowawcza (socjalizacyjna); • opiekuńcza (bezpieczeństwo), zapewnienie materialnych środków do życia; • ochrona i wsparcie emocjonalne; • usytuowanie w społeczeństwie (na hierarchii stratyfikacji) i określanie społecznej (kulturowej) tożsamości; • integracyjno-kontrolna; • rekreacyjno-towarzyska.

8. Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 8. Geneza i ewolucja rodziny: • początek „rodziny”: • promiskuityzm a seryjna monogamia. ·rodzina w społeczeństwie „prostym”: • pokrewieństwo jako podstawowa struktura społeczna; • „niesamodzielność” rodziny w społeczeństwie. • rodzina tradycyjna („domostwo”): • małżeństwo jako związek rodzin (ród, dom, „rasa”); • powinność grupowa i wspólnota potrzeb; • rodzina a ziemia (posiadanie, własność) i stan społeczny.

9. Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) • rodzina w społeczeństwie przemysłowym: • małżeństwo jako osobisty wybór; • rodzina mała i możliwość planowania rodziny; • konieczność pracy najemnej (logika rynku i państwa). ·rodzina współczesna: • atomizacja (indywidualizacja) rodziny („kryzys rodziny”): związki nieformalne, małe rodziny, rozwody; • izolacja rodziny i dominacja czynnika pracy; • reprodukcja biologiczna jako przedmiot indywidualnej decyzji; • mała liczba dzieci i mniej czasu na ich wychowanie (dzieci „wysokiej jakości”); • rodzina jako związek oparty na zaufaniu (potrzeba intymności – „głód miłości”).

10. Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 9. Przyszłość rodziny – formy: • konkubinat (kohabitacja); • rodzina „dwustopniowa”: małżeństwo „intymne” i małżeństwo rodzinne; • „kółko przyjacielskie” (”friends”); • kultura „singli” - ludzie samotni (z wyboru); • rodziny niepełne: samotni rodzice: samotne matki i samotni ojcowie; • „rodzina – układanka” (patchwork family), wielorodziny; • DINKS; • rodzina homoseksualna (związki partnerskie); • rodzina zastępcza; • rodzina przybrana.

11. Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 10. Tworzenie rodziny a teoria racjonalnego wyboru: • rodzinę budują jednostki, które nie muszą mieć identycznych interesów i potrzeb, ich zasoby są ograniczone, a do dodatkowo wszystko kosztuje; • główne dylematy rodziny: • czy zakładać rodzinę? • czy mieć dzieci? • moment urodzenia pierwszego dziecka; • liczba dzieci; • odstęp czasowy między urodzeniem dzieci. • wyzwanie dla współczesnej rodziny: pogodzenie liczby dzieci z ich „jakością”?

12. Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) 11. Rodzina w społeczeństwie polskim: • rodzina w systemie wartości społeczeństwa polskiego; • „rodzina socjalistyczna”; • okres stanu wojennego; • rodzina w Polsce po 1989 roku: • wzrost kosztów posiadania dzieci; • znaczenie pracy i wykształcenia; • słabnie skłonność do zawierania małżeństwa i posiadania większej liczby dzieci; • rozwody. • dobór małżeński w Polsce -

13. Pokrewieństwo i rodzina w perspektywie socjologicznej (WDS 2008/2009 nr 11) cdn. 11 - dobór małżeński w Polsce: • ewolucja kryteriów społecznych doboru małżeńskiego w Polsce; • społeczno-demograficzne kryteria doboru małżeńskiego: • stan cywilny: dominują małżeństwa kawalerów z pannami (rośnie kategorii małżeństw powtórnych, zawierają je 2 razy częściej mieszkańcy miast niż wsi, głównie osoby rozwiedzione); • wiek: duża homogenia wiekowa - normą jest kojarzenie par w podobnym wieku (podobny wiek to różnica 3 lat między małżonkami, ew. mąż starszy o 5 lat; ¾ małżeństw to mężczyzna w wieku 21-29 lat i kobieta w wieku 18-29 lat); • poziom wykształcenia: tendencja do „jedności środowiskowej” (w co drugim małżeństwie członkowie mają ten sam poziom wykształcenia); • cechy terytorialne: dobór następuje zazwyczaj w ramach społeczności lokalnej, dominującą formą zamieszkania po ślubie jest dom rodziców jednego z współmałżonków, rośnie znaczenie Internetu (kryterium terytorialne przestaje być barierą).