İşletme Yönetimi ve Organizasyonda Temel Kavramlar

1. İşletme Yönetimi ve Organizasyonda Temel Kavramlar Yrd. Doç. Dr. Özgür KÖKALAN

2. İşletmenin Tanımı • İşletme, insan ihtiyaçlarını direkt ya da en-direkt olarak karşılamak üzere üretim faktörlerinin birleştirerek mal veya hizmet üreten birimlerdir. • İşletme pek çok kitapta «kar arayan örgütler» olarak tanımlanmaktadır.

3. İşletme - Teşebbüs « Her teşebbüs bir işletmedir fakat her işletme bir teşebbüs değildir» Neden?

4. İşletme; insan ihtiyaçlarını doğrudan veya dolaylı olarak karşılamak amacı ile işleyen veya işletilen her iktisadi birime… • Teşebbüs; başkalarının ihtiyacını sürekli olarak karşılamak üzere, pazarı olan pazarda fiyatı oluşan iktisadi mal ve hizmetleri üretmek ve sahibine kar sağlamak amacı güden birime…

5. Tüm tanımlamalar ışığında, « İşletme, belli bir ortamda, dış çevreden aldığı girdileri (input) belirli bilgi, teknoloji, ve süreçleri kullanarak, müşterisi olan insanlar için değer ifade eden, pazarı olan mal ve hizmetlere (output) dönüştüren ve bunları pazarda oluşan fiyat üzerinden satan ve bütün bunları yaparken faaliyette bulunduğu ortamı oluşturan çevre unsurlarına zarar vermeyen, ayrı bir kişiliği ve kendine has kültürü olan, değişen koşullara uyum göstererek yaşamını sürdüren bir sistem, bir sosyal canlıdır»

6. Genel Olarak İşletmenin Görünümü İşletme TEDARİKÇİLER ÜRETİM SÜRECİ (DÖNÜŞÜM SÜRECİ) MÜŞTERİLER Girdiler Çıktılar

7. İşletmeler maliyeti olan kaynakları kullanan, bu nedenle ekonomik ve verimli çalışmak zorunda olan birimlerdir. • İşletmeler girdilerini aldıkları çevre unsurları ile çıktılarını verdikleri müşteri çevresi arasında aracı durumdadır. • İşletmenin içinde bulunduğu ortam – çevre sürekli değiştiği için, işletme bu değişime uyum sağlamak zorundadır. • İşletmeler sadece input sağlayan çevre unsurları ve girdilerini verdikleri çevre unsurları ile değil, işletme faaliyetlerinden direkt veya endirekt etkilenecek tüm diğer dış çevre unsurları (paydaşlar) ile sosyal sorumluluk anlayışı içinde uyumlu çalışmak zorundadır. • İşletmeler toplumun refah düzeyini yükseltecek malları veya hizmetleri üreten birimlerdir. • İşletmeler istihdam sağlayan birimlerdir.

8. Rekabet ortamında işletmeler yeniliklerin, araştırma ve geliştirmelerin gerçekleştirildiği yerlerdir., • İşletmeler ülke ekonomisinin hücreleridir. İşletmeler yapı ve işleyiş olarak ne kadar sağlıklı ise, ülke ekonomisi de o derece sağlıklı olacaktır. • İşletmeler üretim faktörleri sahiplerine, faktör bedellerini ödeyen birimlerdir. Bu çerçevede toprak sahiplerine rant geliri, emek sahibinin ücret geliri, sermaye sahibinin faiz geliri, ve müteşebbisin kar gelirini sağlayan birimlerdir. • Ülkelerin tarım toplumundan sanayi toplumuna, sanayi toplumundan hizmet sektörlerinin ağırlıklı olduğu bilgi toplumu aşamalarına geçmesine sağlayan birimlerdir. • Sosyal sorumluluk ve etik değerlerin uygulanmasının net olarak görüldüğü birimler işletmedir.

9. Türk Tipi Yönetici • Bireysel popülariteyi, grup popülaritesinin önünde tutarlar. • "Ben, ben, yine ben" kavramı ön plandadır. • "Bilmiyorum, yeterli bilgi sahibi değilim", demeye utanırlar. • Babacandırlar, çalışanlara kol kanat germeyi severler. • Her zaman kendilerine danışılmasını beklerler. • Bilgili ve yetişmiş astları kendilerine rakip gördüklerinden, kısa zamanda onlardan kurtulmak isterler.

10. Çalışanlardan mesai dışında da gerekli saygıyı görmek isterler. • Dokunmayı severler, özellikle sevdikleri astlarıyla konuşurken, ellerini onların omzuna koymayı severler. • Geleneklere bağlıdırlar, değişime normalden çok direnç gösterirler. • Sahip oldukları makamı tüm ailesi ile paylaşırlar, ailedeki herkes kendilerini patron zanneder. • Duygusaldırlar, özellikle aileden gelenlerin bilgi, yetenek ve becerilerini rasyonel analiz edemezler ve onları hak etmedikleri makamlara getirirler. • Emir verdiklerinde emri yorumlayan ve sorgulayan astları sevmezler. • İltifatları ve pohpohlanmayı severler

11. Duygusaldırlar, iyi gördüklerini iyi görürler, kötü gördüklerini kötü görürler. • Sağlıklarına dikkat etmezler ve dikkat etmeyi, kendilerine yediremezler. • Astlara güvenmezler, detaylarıyla uğraşırlar. • Çok iyi adam kullanırlar. • Yetki devretmeyi güç kaybetmek olarak algılarlar. • Herhangi bir katma değer yaratmadığını bilmelerine rağmen, iş yerinde vakit geçirmeyi severler. • İşteki problemlerini eve taşırlar. • Sorumluluk almayı isterler, kendilerini güç kazanmış olarak nitelerler. • Zamanı etkin kullanamazlar.

12. Toplantı yaparken gündemi muhafaza edemezler, dedikodu yaparlar. • Astlarından olan memnuniyetsizlikleri onların yüzlerine söylemek yerine arkadan konuşmayı tercih ederler. • Aşağıdan gelecek olan tekliflere her zaman acık olduklarını ifade etmelerine rağmen, icraatta kapalıdırlar. • Kılık ve kıyafete önem verirler. • İşin mükemmelliğinden çok, mükemmel gözükmesine önem verirler. • Kendileri olmadığı zaman işin sekteye uğramasından büyük memnuniyet duyarlar.

13. Yerlerine adam yetiştirmeyi sevmezler. • Okumayı sevmezler, her şeyi tecrübeleri ile yapabileceklerini zannederler. • Her şeyi bilirler, astlarının da her şeyi bilmesini beklerler. • Makam ve terfi beklentileri maddi beklentilerin ötesinde bir öneme sahiptir. • Yönettikleri şirkete ve departmana sahiplenirler, her türlü problemi kendi kişisel imkânlarını kullanarak çözmeye hazırdırlar. • Çevresindeki meslektaşlarının olumsuzluklarından sürekli bahsederler, ama kendilerini kusursuz kabul ederler.

14. Yönetim • Sanatların en eskisi, bilimlerin en yenisi… • Management TheoryJungle… «Yönetim başkaları vasıtasıyla (başkaları ile) iş görmektir.» Yöneticinin işi programlanmamıştır.

15. Yönetimin Türleri • Üç tür yönetim mevcuttur: • Ailesel (patrimonial) yönetim, bir işletme yönetiminde, sahipliğin, temel politik karar organlarının ve hiyerarşik yapının önemli bir kısmının belli bir ailenin üyelerinden oluşması haline ailesel yönetim denir. • Siyasal yönetim, işletme sahipliğinin, temel politik karar organlarının ve önemli yönetim kademelerinin belirli siyasal eğilim ve ilişkilere sahip kişiler tarafından doldurulması durumu siyasal yönetim olarak adlandırılmaktadır. • Profesyonel yönetim, temel politik karar organlarının ve hiyerarşik yapıdaki diğer bütün kademelerin belirli bir aileye veya siyasal eğilime bağlılıktan çok uzmanlık ve yetenek esasına göre seçilen kişiler tarafından doldurulmasına profesyonel yönetim denir.

16. Yöneticinin Yetenekleri • Yöneticini üç tür yeteneği vardır: • Teknik yetenek; yöneticinin profesyonel uzmanlık alanını ifade etmektedir. • Beşeri yetenek; insan unsuru ile ilgilidir. • Kavramsal yetenek; yöneticinin organizasyonun tamamını bir bütün olarak görebilmesidir.

17. Yönetici ve Yöneticilik • Yöneticilik bir meslek, yönetici ise bu mesleği uygulayan kişidir. • Yöneticilik, yönetim alanında birikmiş bilgi birikimini kullanarak başkaları ile çalışarak ve bunlar vasıtasıyla iş görerek işletme birimlerini amaçlarına ulaştırma işidir, uğraşıdır. • Yönetici ise bu birikmiş bilgiye ek olarak kendi bireysel beceri ve yeteneklerini de kullanarak, yöneticilik işini fiilen yapan kişidir. • Yönetim bir labirenttir.

18. Uluslararası Çevre Yönetici çok çeşitli kaynaklardan gelen arzu, istek, baskı ve zorlamalar altında çalışan kişidir. Yerel Bölge Toplum

19. Yönetici Kavramına İkame Eden Kavramlar • Koçluk (Coaching); Öğrenicinin kontrollü bir şekilde öğrenmesi şeklidir. Aktif olan öğrenicidir, koç gözlemleyici, yorumcu ve geribildirim vericidir. • Mentor (Koruyucu); Eğitme, geliştirme, yetiştirme, çevreye uyumlu hale getirme, sosyalize etme, önünü açma, destekleme, belirli norm ve değer yargılarını kabul ettirme ve korumayı kapsamaktadır. Mentorlukta ana amaç rol model olmaktır. • Kolaylaştırıcı (Facilitator); Yöneticinin, çalışanların kariyerlerine ilişkin düşüncelerini, ilgi duydukları iş konularını ve hangi yeteneklerini arz edeceklerini netleştirmelerine yardımcı olmayı öngörmektedir.

20. Mümkün Kılıcı (Enabler); Yönetici çalışanların tüm yeteneklerini ortaya koymaları için uygun ortamı oluşturur. • Destekleyici (Sponsor); Yöneticilerin, başka yöneticileri ( genç ve tecrübesiz) daha fazla sorumluluk, yetki almaları, terfi etmeleri, güç kazanımları için desteklenmelerini ifade eder.

21. Organizasyon • Organizasyon denildiğinde bir «düzen», «düzenleme yapma», « düzene sokma» anlaşılır. Bu anlamda «organizasyon» önceden planlanan iş ilişkilerinden oluşan bir yapıyı, iskeleti, şemayı ifade eder. • Organizasyon işletme kavramı yerine de kullanılır. Bu anlamıyla organizasyon bir amaç doğrultusunda kurulan, kendine has kaynakları ve özellikleri olan, toplumu oluşturan kurumlar içinde yer alan bir birimi, bir «sosyal canlı»yı ifade eder.

22. Gareth Morgan’ın «Images of Organization» adlı kitabında organizasyon terimine yüklenebilecek çok çeşitli anlamların olduğu görülmektedir. Bunların bir kaçı şu şekilde sıralanabilir: • Organizasyonlar toplumsal yaşam içinde yer alan, toplumsal koşulların (yani dış çevrenin, ortamın etkisine açık ve değişen bu koşullara uyum sağlamak için kendi özelliklerini değiştirebilen «sosyal canlı» olarak tanımlanabilir. • Organizasyonlar , toplumun (bir araya gelen insanlar grubunun) kendi aralarındaki yetki ve güç ilişkilerini gösteren yapılardır. • Organizasyonlar girişimcilerin hayallerini gerçekleştirebilecekleri yapılardır.

23. Organizasyon yapısı bir araçtır. Yönetici diğer yönetim araçlarını (planlama vb.) nasıl kullanıyorsa, bu koordinasyon sağlayıcı aracı da öyle kullanabilecektir. • Drucker’ın belirttiği gibi nasıl iyi bir anayasaya sahip olmak iyi kanunlara, başarılı devlet yöneticilerine ve adil bir topluma sahip olmak için yetmezse, organizasyon yapısı da tek başına başarılı sonuç almaya yetmez. • Fakat organizasyon yapısının kötü olması, organizasyondaki kişiler ne kadar iyi olursa olsun başarılı sonuç almayı imkansız hale getirecektir. • Yapı organizasyonun temel amaçları doğrultusunda personelin birbirleri ile ilişki kurmasını sağlayan bir çerçevedir. İlişki kelime bu anlamda vurgulanmalıdır. Bu ilişki kavramı «davranış» kavramı ile değerlendirilmelidir.

24. Davranış • İşletmenin en temel kavramlarından biri, organizasyon yapısı içinde insanı ve insan davranışlarını esas alan «örgütsel davranış»tır. • Örgütsel davranış, organizasyon yapısı içinde, insan davranışlarını inceleyen, davranışları anlamaya ve açıklamaya çalışan akademik bir disiplindir. • Bu inceleme de amaç, insan davranışlarını anlamak, tahmin etmek ve kontrol etmektir. • Kontrol etmek, insan davranışlarını yönlendirmek anlamında kullanılmaktadır.

25. Örgütsel davranış iki grubu ayrılabilir: • Mikro örgütsel davranış, insanların tek başlarına, başkalarıyla bir araya gelerek oluşturdukları grupları ve grup içindeki davranışları ele alır. • Makro örgütsel davranış, organizasyonun tamamının nasıl davrandığı ve çevre koşullarına uyum için hangi stratejileri nasıl kullandığını inceler. • Yönetici örgüt içindeki insanlarla bir amaca ulaşır. Bu noktada insan davranışlarını anlamak oldukça önemlidir. • Örgütsel davranışın işletme bilimine en önemli katkısı, klasik iktisat teorisinin dayandığı «rasyonel insan» varsayımının her zaman geçerli olmadığını göstermesinden kaynaklanmaktadır.

26. Örgütsel davranış ile ilgili çalışmadan önce örgüt kapalı bir yapı olarak kabul edilirdi. Bu kapalı yapıda her şey belli ve resmi idi. Örgütsel davranış çalışmalarından sonra gayri resmi örgütsel yapılar fark edildi. Bu durum örgüte bakışta devrimsel bir değişime neden oldu. • Örgütsel davranış ile birlikte işletme bilimi, psikoloji, antropoloji, sosyoloji, tarih ve kültür gibi disiplinlerle çalışmaya ve çok disiplinli bir bilim haline gelmeye başladı.

27. Yönetim ve Organizasyon Geliştirme İle İlgili Kavramlar • İşletme kavramlarının bazıları kişilerin kafasında karışıklık yaratır. Bu kavramların doğru şekilde bilinmesi çok faydalıdır. • Karışıklık yaratan kavramların başında eğitim, yetiştirme ve geliştirme gelmektedir. • Eğitim; kapsamı en geniş olan kavramdır. İşletme içinde veya dışında, formal programlar yolu ile ya da kendi kendine veya tecrübe kazanma yolu ile bir kişinin bilgi, beceri ve yeteneklerinde değişiklik yapma faaliyeti olarak tanımlanır. • Eğitim bir değişim sürecidir. • Şekil, kapsam ve zaman boyutuna göre değişmektedir. Kısa süreli, uzun süreli eğitim vb.

28. Eğitimin ölçümlenmesi meselesi çok tartışmalıdır. • Bir görüş, her türlü eğitimin kişi de muhakkak bir değişime neden olacağını savunur. Değerlendirmenin eğitimi köstekleyen bir eğilim olduğunu belirtir. • Diğer bir görüş ise eğitim için şirketin kaynaklarının kullanıldığını ve bu kaynakların geri dönüşümünün muhakkak ölçümlenmesi gerektiğini belirtir.

29. Yetiştirme (Training) • Belirli kademelerdeki belirli işleri yapabilmek için gerekli olan bilgi, yetenek ve davranışların kazandırılması sürecidir. • İşletmelerde uygulanan programların çoğu aslında yetiştirme programlarıdır.

30. Geliştirme (Development) • Yetiştirme kavramı gibi belirli bir amacı gerçekleştirmek veya kısa vadeli olmak yerine, yönetici organizasyonda değişim yapacak bir eleman olarak ele alarak, onun organizasyonun iç yapı ve işleyişini, toplum içindeki yerini, kendi rolünü daha iyi görebilme ve yapabilmesi için yetiştirilmesi ve eğitilmesini ifade eder. • Geliştirme, yetiştirmeden daha geniş bir kavramdır. • Eğitim, yetiştirme ve geliştirmenin olabilmesi için öğrenmenin olması gereklidir. Öğrenme kişisel arzularla birebir ilgilidir. Öğrenme kişiseldir. Kişinin kendisinin yapabileceği bir iştir.

31. İşletmelerde verilen eğitimler çok farklı noktalarla, çok çeşitli şekilde sınıflandırılabilir. Ama genellikle eğitim programları bilgi, beceri ve yetenek gerekliliğine göre üç grupta incelenebilir: • Teknik beceri ve yetenek, • İnsan İlişkileri beceri ve yetenek, • Kavramsal beceri ve yetenek.

32. Üç Temel Geliştirme Kavramı • Yönetim Geliştirme ( Yönetici Geliştirme – Management Development) Hali hazırda yöneticilik görevi yapanlara kendi konuları ile ilgili yeni bilgi birikimini aktarmak veya ileride daha üst düzey yöneticilik görevlerini üstelenecek olanlara, karşılaşabilecekleri sorunları çözmede kullanacakları bilgi birikimlerini artırmak için düzenlenen eğitimlerdir. Nitelikli yönetici bulma sorunu nedeniyle şirketler gelecekteki büyüme stratejileri ile bağlantılı olarak Yönetici Geliştirme eğitimlerini yürütmektedir.

33. Örgüt Geliştirme ( Organization Development) • Örgüt geliştirme bir bütün olarak organizasyonun performansını geliştirmeyi amaçlamaktadır. • Tipik bir örgüt geliştirme programı genellikle şu aşamalardan oluşmaktadır: • Sorunların belirlenmesi, • Önceliklerin belirlenmesi • Bu sorunla ilgili bilgi ve veri toplanması ve paylaşılması • Ortak planlama yapılması • Alternatiflerin uygulanması • Sonuçların izlenmesi

34. Yönetici Geliştirme (Executive Development) • Profesyonel yöneticiye , yani birikmiş bilgi birikimini eğitim yolu ile öğrenerek bunu fiilen uygulayan kişiye, çalıştığı organizasyon yapısı içinde başarısını etkileyebilecek unsurları belirleyebilme, onları görebilme ve değerlendirebilme ve gerekli davranışı gösterebilme yeteneği kazandırmaktadır. • Tamamen kavramsal yeteneği geliştirmek için oluşturulmuştur. Kişisel olabilir.