Cywilnoprawna odpowiedzialność pracodawcy za wypadek przy pracy w praktyce orzeczniczej

1. Cywilnoprawna odpowiedzialność pracodawcy za wypadek przy pracy w praktyce orzeczniczej • Dr Michał Raczkowski • BSA SN, WPiA UW

2. Odpowiedzialność pracodawcy jako odpowiedzialność „uzupełniająca” Podmiot odpowiedzialny w zatrudnieniu tymczasowym Podstawy odpowiedzialności Przesłanki odpowiedzialności Wyłączenia odpowiedzialności Świadczenia Przedawnienie Zagadnienia

3. Odpowiedzialność pracodawcy jako „uzupełniająca”

4. Roszczenie o zadośćuczynienie zgłoszone w postępowaniu dotyczącym rozwiązania stosunku pracy Wyrok z dnia 07.04.2010 r., I PK 244/10

5. Brak reguł rozstrzygania zbiegu Brak możliwości stosowania ściśle cywilnoprawnych możliwości udziału ubezpieczyciela Brak możliwości „wymuszenia” na pracowniku uzyskania odszkodowania z ubezpieczenia społecznego W świetle Kodeksu cywilnego – odpowiedzialność in solidum W świetle Kodeksu cywilnego odpowiedzialność deliktowa ma charakter samodzielny (stosowanie na zasadzie art. 300 k.p. budzi wątpliwości) „Zbieg” k.c. + k.p. i ub. społ.

6. Art. 196. (1) Osoby, uprawnione do świadczeń w myśl niniejszej ustawy, mogą dochodzić od pracodawcy wynagrodzenia szkód, wywołanych chorobą, niezdolnością do zarobkowania lub śmiercią tylko wówczas, gdy choroba, niezdolność do zarobkowania lub śmierć została spowodowana przez pracodawcę lub jego zastępcę rozmyślnie lub przez zaniedbanie swych obowiązków, wynikających z przepisów o ochronie życiu i zdrowia pracownika. (2) W takim przypadku wynagrodzenie szkód ogranicza się do kwoty, o którą wynagrodzenie, należne w myśl ogólnych przepisów prawa, przewyższa świadczenia, należne z tytułu ubezpieczenia. Niemal identycznie art. 24 dekretu z 25.06.1954 o p.z.e. prac. i ich rodzin. USTAWAz dnia 28 marca 1933 r.o ubezpieczeniu społecznem.

7. Odpowiedzialność pracodawcy z art. 196 ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym (Dz. U. nr 51 poz. 396) obejmuje również nawiązkę za ból. §. 1325 ABGB [W szczególności: 1) przy uszkodzeniach na ciele;] Kto kogo uszkodzi na ciele, ten koszta leczenia ponosić; stracony już a nawet i przyszły zarobek, jeżeliby uszkodzony stał się niezdatnym nadal do zarabiania, onemuż wynagrodzić i prócz tego na żądanie uszkodzonego, stósowną nawiązkę zapłacić mu powinien. §. 1326.  Jeżeli osoba skrzywdzona przez złe z nią obejście oszpeconą została, natenczas, jeżeli do tego jeszcze jest płci żeńskiej, na okoliczność tę wzgląd mianym być powinien o tyle, o ile oszpecenie może być przeszkodą do dalszego jej powodzenia. Orzeczenie SNz dnia 7 stycznia 1938 r., sygn. II C 1292/37

8. 1. Roszczenie o zadośćuczynienie za krzywdę moralną zgłoszone przeciwko pracodawcy może być zasądzone jedynie w przypadku, gdy istnieją zasadnicze przesłanki odpowiedzialności pracodawcy przewidziane w art. 196 ust. (1) ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym, tj. gdy zostanie stwierdzone, że chorobę, niezdolność do pracy lub śmierć pracownika spowodował pracodawca albo jego zastępca rozmyślnie lub przez zaniedbanie obowiązków wynikających z przepisów o ochronie życia i zdrowia pracownika. Orzeczenie SNz dnia 7 lutego 1953 r., sygn. I C 60/53

9. Ustawa z dnia 23 stycznia 1968 r. o świadczeniach pieniężnych przysługujących w razie wypadków przy pracy. Art. 22. Świadczenia przewidziane w niniejszej ustawie i ustalane w trybie w niej określonym stanowią w stosunku do uspołecznionego zakładu pracy wynagrodzenie wszelkich szkód wynikłych dla pracownika lub jego rodziny na skutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, o której mowa w art. 21. • Ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. • o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych • Art. 40. Świadczenia określone w ustawie stanowią zaspokojenie wszelkich roszczeń z tytułu uszczerbku na zdrowiu albo z tytułu śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej w stosunku do zakładów pracy wymienionych w art. 32 ust. 2 oraz w stosunku do instytucji i jednostek wymienionych w art. 33. Ustawy wypadkowe

10. Uchylono art. 40 w ustawie z 1975 r. Osoby poszkodowane przed 1 stycznia 1990 r. mogą dochodzić po tym dniu roszczeń uzupełniających Uchwała z dn. 14.12.1990 r., III PZP 20/90

11. Art. 11. 1. Ubezpieczonemu, który wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie. Art. 12. 1. Jednorazowe odszkodowanie przysługuje w wysokości 20 % przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Ustawa z 30.10.2002

12. § 1.Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy lub zachorował na chorobę zawodową określoną w wykazie, o którym mowa w art. 237 § 1 pkt 3, przysługują świadczenia z ubezpieczenia społecznego, określone w odrębnych przepisach. § 2. Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje od pracodawcy odszkodowanie za utratę lub uszkodzenie w związku z wypadkiem przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy, z wyjątkiem utraty lub uszkodzenia pojazdów samochodowych oraz wartości pieniężnych. Art. 2371 k.p.

13. Generalnie dopuszczona w judykaturze i piśmiennictwie, Odmiennego zdania: M. Gersdorf, Odpowiedzialność cywilnoprawna za wypadki przy pracy, PiZS 6/2003, str. 6 Ślebzak K., Uzupełniająca odpowiedzialność pracodawcy z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (w:) red. Z. Góral, Studia z prawa pracy. Księga pamiątkowa ku czci docenta J. Logi, Łódź 2007 Dopuszczalność dochodzenia odszkodowania uzupełniającego

14. Zryczałtowane, niezależne od indywidualnie (cywilistycznie) pojmowanego rozmiaru szkody Łączy cechy odszkodowania i zadośćuczynienia? Charakter prawny jednorazowego odszkodowania

15. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 października 2003 r. I CK 410/02 Jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy (wypadku w drodze do i z pracy) wypłacone przez pracodawcę nie podlega odliczeniu od zadośćuczynienia pieniężnego przysługującemu poszkodowanemu na podstawie art. 445 § 1 k.c.; odszkodowanie to powinno natomiast być wzięte pod uwagę przy określaniu wysokości zadośćuczynienia, co nie jest jednoznaczne z mechanicznym zmniejszeniem sumy zadośćuczynienia o kwotę tego odszkodowania. Odszkodowanie z ubezpieczenia społecznego a odszkodowanie (zadośćuczynienie) cywilne

16. Podmiot odpowiedzialny w zatrudnieniu tymczasowym • Pracodawca użytkownik? • Agencja pracy tymczasowej?

17. Art. 5 • W zakresie nieuregulowanym odmiennie przepisami ustawy i przepisami odrębnymi do agencji pracy tymczasowej, pracownika tymczasowego i pracodawcy użytkownika stosuje się przepisy prawa pracy dotyczące odpowiednio pracodawcy i pracownika • Art 14 • 1. Pracodawca użytkownik wykonuje obowiązki i korzysta z praw przysługujących pracodawcy, w zakresie niezbędnym do organizowania pracy z udziałem pracownika tymczasowego. • 2. Pracodawca użytkownik: • 1) jest obowiązany zapewnić pracownikowi tymczasowemu bezpieczne i higieniczne warunki pracy w miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy tymczasowej; • Art 16 i 19 (z regresem) • Odpowiedzialność za dyskryminację -agencja • Za szkody wyrządzone przez pracownika - agencja użytkownikowi Ustawa o zatrudnianiu pracownikow tymczasowych

18. Zasada winy (art. 415 k.c.) Zasada ryzyka (art. 435 k.c.) czy Za niewykonanie/nienależyte wykonanie zobowiązania (art. 471 k.c. i nast.)? Podstawy odpowiedzialności

19. Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Art. 471 k.c. – dowód braku winy

20. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2010 r., I PK 95/10 Niepoinformowanie o ryzyku zawodowym, co doprowadziło do zarażenia pracownika prątkami gruźlicy i naraziło go na cierpienia związane z zagrożeniem zdrowia oraz na niekorzystne przeżycia psychiczne, rodzi odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie art. 445 k.c. Informacja o ryzyku zawodowym

21. Wyrok SN z dn. 12.07.1977 r., IV CR 216/77 (Kino nie jest wprawiane w ruch siłami przyrody) Stopień zagrożenia ze strony urządzeń, Stopień komplikacji przy przetwarzaniu energii elementarnej na pracę oraz Ogólny poziom techniki Przedsiębiorstwo, wprawiane w ruch siłami przyrody

22. Problem dopuszczalności stosowania względem pracodawcy „podwójnej” odpowiedzialności na zasadzie ryzyka: odpowiedzialność w ramach ubezpieczenia społecznego + odpowiedzialność na zasadzie art. 435 k.c. w ubezpieczeniach komunikacyjnych, art. 436 par. 2 k.c., ubezpieczeniu obowiązkowemu towarzyszy wina „Podwójna” odpowiedzialność na zasadzie ryzyka

23. Zagadnienie wyłącznej winy poszkodowanego • Wyr. SN z dn. 18 maja 2012 r., III PK 78/11 • Pracownik nie zawiadomił o niesprawnosci maszyny (celowo przerobiona - zwarcie) • Związek przyczynowy • Rola prawa do powstrzymania sie od pracy niebezpiecznej (art. 210 k.p.)

24. Kierowca wbrew zakazowi wchodzi na przyczepę w celu dopilnowania rozladunku • Opiera sie o część przyczepy, która sie urywa i spada (razem z kierowcą) • Czy mamy do czynienia z wyłączną winą poszkodowanego? Wyr. z dn.01.04.2011, II PK 233/10

25. Deliktowa Kontraktowa Rola norm bhp – normy bezwzględne czy kształtujące treść stosunku pracy (art. 56 k.c. w zw. z art. 300 k.p.), a zatem względne? Bezprawność działania pracodawcy

26. Odszkodowanie za szkodę majątkową-koszty naprawy zdrowia Zadośćuczynienie Renta uzupełniająca utracone zarobki Formy naprawienia szkody

27. Koszty środków medycznych, dojazdów, rehabilitacji Problem niemożności szybkiego uzyskania świadczeń z powszechnej opieki zdrowotnej Zwiększone koszty odżywiania – damnum nie wliczane do zadośćuczynienia (wyr. SN z dn. 19.09.1967, I PR 285/67) Strata rzeczywista

28. Wyrok SN z dn. 14.04.67, I PR 100/67 Obowiązek wyłożenia przez zobowiązanego z góry niezbędnej kwoty nie jest uwarunkowany wykazaniem przez poszkodowanego, że istotnie już taki wydatek poniósł w związku z czym nie może być mu przeciwstawiony zarzut przedwczesności żądania, mający wynikać z faktu niepoczynienia takiego wydatku lub starań o przydział bezpłatny takiego urządzenia. Pokrycie z góry kosztów leczenia

29. Wysokość zadośćuczynienia (art. 445 § 1 k.c.) uzależniona jest od nasilenia cierpień, długotrwałości choroby, rozmiaru kalectwa oraz trwałości następstw zdarzenia, przy uwzględnieniu również okoliczności dotyczących życia osobistego poszkodowanego. Kwestionowanie wysokości zadośćuczynienia w skardze kasacyjnej możliwe jest wówczas, gdy nastąpiło oczywiste naruszenie ogólnych kryteriów jej ustalania. (choroba zawodowa pielęgniarki – wzw c) Wyrok z 5.12.2006, II PK 102/06

30. Korzyści, jakie poszkodowany by uzyskał gdyby mu szkody nie wyrzadzono Porównanie stanu obecnego z hipotetycznym Służy do tego np. pozycja innych pracownikow Istotne sa osoby o takich samych kwalifikacjach (II PR 177/68) Uwzględniane sa warunki płacowe, wynikające ze zmian regulacji, zakładanych awansów Ewentualne zmiany stanu zatrudnienia mogą być brane pod uwagę Wartość szkody lucrum cessans

31. Nie jest dozwolone naprawianie szkody przyszłej damnum emergens lub lucrum cessans w znaczeniu przekraczającej datę wyroku, którą powód może ponieść Nie jest naprawieniem szkody przyszłej zasądzenie renty Problem szkody przyszłej

32. Kazus boreliozy – wyroki z dnia 27 stycznia 2011 r., I PK 175/10 i z dnia 7 czerwca 2011 r., II PK 324/10 Badania lekarskie Szkolenie bhp Środki ochrony indywidualnej, odzież, obuwie robocze Asekuracja przy pracach niebezpiecznych (art. 225 k.p.) Wina pracodawcy

33. Wyr. SN z dn. 17.11.67, I PR 356/67 Pewne błędy w diagnozie lekarskiej zwłaszcza wywołane ostrożnością lekarza, jak również zastosowanie leczenia, które następnie okazuje się błędne, są zawsze możliwe i nie mogą być uważane za nieadekwatne następstwa spowodowania uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia. Związek przyczynowy

34. Przypadek „worek ziemniaków” Pracodawca może odpowiadać tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, które można przypisać jemu samemu, a nie osobom trzecim, za które nie odpowiada (kierownictwo supermarketu nie odpowiada za zachowanie klientów). Wyrok SN z dn. 07.01.2010 r., II PK 132/09

35. Renta wypadkowa i jej zmiany

36. Wyrok SN z dn. 15.02.67, I PR 21/67 Pracownik, który uległ wypadkowi w czasie pracy, pracowałby - gdyby nie wypadek - tak długo, jak długo pozwalałyby mu zachowane siły i ogólny stan zdrowia Jeśli pojawiają się dodatkowe okoliczności, które pozwalałybyby na określenie daty – podlegają uwzględnieniu Zakres czasowy obowiązku rentowego

37. Wyr. SN z dnia 26 lipca 2012 r., I PK 18/12 - uwzględnienie "dochodów" z podróży służbowych w rencie dla członka rodziny (446) - w rencie (444) nie (wyr. SN z dnia 7 czerwca 1974 r., I CR 423/74) Ustalenie wysokości renty

38. Wyr. SN z 9 .07.2008 r., • I PK 12/08 • Pracodawca nie koze ponosić odpowiedzialności za niemożność realizacji pozostałej poszkodowanemu zdolności do pracy z przyczyn niepozostających w normalnym związku przyczynowym z objętym jego odpowiedzialnością zdarzeniem, które wywołało uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia. Wyr. SN z 27.01.2011 r., I PK 165/10 Faktyczna możliwość znalezienia pracy też ma znaczenie, jej brak nie uzasadnia obniżenia renty Obowiązek rentowy

39. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 2011 r., I PK 165/10 2. W art. 907 § 2 k.c. akcentuje się słowo "zmiany" sugerujące, że sąd będzie mógł kształtować "na nowo" treść obowiązku pozwanego wobec powoda. Jednak istota wydanego na tej podstawie orzeczenia sprowadza się do potwierdzenia przez organ wymiaru sprawiedliwości, że stosunki w chwili orzekania uzasadniają obowiązek łożenia innej niż dotychczas kwoty, a potwierdzenie to znajdujące się w sferze motywacyjnej wyroku stanowi podstawę zasądzenia nowego świadczenia o innej niż dotychczas wysokości. Jest to orzeczenie o takim samym charakterze jak pierwsze - zasądzające rentę, z tą różnicą, że odpowiada układowi stosunków (z reguły faktycznych) w chwili. Jednak owo odmienne, nowe, rozstrzygnięcie musi zostać uzasadnione przez sąd porównaniem zmienionych stosunków usprawiedliwiających odmienny sposób liczenia świadczenia. Podstawą modyfikacji wysokości renty, wynikającej z ustawy może być bowiem tylko zmiana stosunków. W razie wystąpienia różnorodnych zjawisk w stosunkach ekonomicznych lub osobistych poszkodowanego, wpływających na ocenę wysokości szkody wyrównywanej rentą należy dokonać ich porównania i dostosować treść orzeczenia do jego wyniku. 3. Rozpoznając sprawę o podwyższenie renty wyrównawczej, o której mowa w art. 444 § 2 k.c. przyznanej z uwagi na ograniczenie zdolności do pracy, trzeba wykazać, biorąc pod uwagę hipotezę art. 907 § 2 k.c., na czym konkretnie polegają zmiany stosunków (zmiana możliwości zarobkowych poszkodowanego i zmiana wynagrodzenia na stanowisku, które piastował przed wypadkiem) i w jaki sposób konkretnie owe modyfikacje wpływają na wysokość świadczenia. Zmiana renty wypadkowej

40. W stosunkach między osobami fizycznymi zakres obowiązku naprawienia szkody może być stosownie do okoliczności ograniczony, jeżeli ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego (art. 440 k.c.) Ius moderandi

41. Wykluczone w przypadku winy umyślnej/rażącego niedbalstwa (wyr. SN z dn. 18.12.1968 r., II CR 409/68) – casus windy Obejmuje kwotę główną, ale także świadczenia dodatkowe, np. odsetki Jest dopuszczalne także w przypadku odpowiedzialności solidarnej osoby fizycznej z jednostką organizacyjną (wyr. SN z dn. 26.01.2011 r., IV CSK 308/10) Ius moderandi

42. Odnosi sie tak do odszkodowania jak i innych świadczeń (zadośćuczynienia i renty) Dotyczy ustalania odszkodowania a nie rozmiarów szkody Nie obejmuje przypadków wyłącznej winy Jest bezpieczniejsze ozreczniczo? Przyczynienie

43. Problem ustalenia początku biegu przedawnienia Przedawnienie

44. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 1999 r., II UKN 579/98 Datę, od której rozpoczyna się bieg przedawnienia, stanowi data, kiedy poszkodowany w oparciu o miarodajne i autorytatywne orzeczenie kompetentnej placówki medycznej dowiaduje się o swojej chorobie, jej stopniu zaawansowania, powiązaniu z warunkami pracy, a w konsekwencji o osobie zobowiązanej do naprawienia szkody. Odnosi się to w szczególności do uszczerbku na zdrowiu spowodowanego innymi przyczynami niż doznanie ewidentnego kalectwa (np. utrata kończyny). Przedawnienie – początek – wypadek przy pracy

45. Wyr. SA w Poznaniu z 27.09.2102, III APa 16/12 Wiedza o schorzeniu umożliwiająca sformułowanie powództwa odpowiadającego wymaganiu wynikającemu z art. 187 k.p.c. - Moment przyznania renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy 20 września 2005 – wypadek do 18 grudnia 2005 r. – nieprzerwana hospitalizacja, po jej zakończeniu jeszcze kilkukrotne okresy leczenia szpitalnego 13 marca 2006 r. – lekarz orzecznik stwierdza 100% uszczerbek na zdrowiu 14 marca 2007 r. – przyznanie renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy Przedawnienie

46. II PR 176/68 – utrata w całości lub części zdolności do pracy – stwierdzenie choroby zawodowej w postępowaniu przed PIS Bieg przedawnienia przy chorobie zawodowej

47. Wyrok z dnia 2 października 2008 r., I PK 57/08 • Odpowiedzialność pracodawcy wobec pracownika z tytułu czynów niedozwolonych, a w szczególności z tytułu rozstroju zdrowia, nie ogranicza się jedynie do charakteru uzupełniającego wobec odpowiedzialności organu rentowego za wywołanie choroby zawodowej. Choroba parazawodowa (435)