Download
1 / 41
430 likes | 653 Views
مقدمه پسته يكي از گونه هاي دو پايه و خزان كننده از خانواده آناكاردياسه ميباشد كه در كشور ما ايران و تعداد ديگري از كشورهاي دنيا اهميت اقتصادي ويژه اي دارد. بر اساس آمارهاي موجود، سطح زير كشت باغات پسته كشور در حال حاضر بيش از 3 8 0 هزار هكتار و توليد ساليانه پسته بالغ بر 300 هزار تن ميباشد.
E N D
مقدمه پسته يكي از گونه هاي دو پايه و خزان كننده از خانواده آناكاردياسه ميباشد كه در كشور ما ايران و تعداد ديگري از كشورهاي دنيا اهميت اقتصادي ويژه اي دارد. بر اساس آمارهاي موجود، سطح زير كشت باغات پسته كشور در حال حاضر بيش از 380 هزار هكتار و توليد ساليانه پسته بالغ بر 300 هزار تن ميباشد. واضح است كه متوسط توليد پسته ايران از يك هكتار باغ پسته در مقايسه با كشورهاي رقيب مثل آمريكا و حتي تركيه بسيار پايين است. فاكتورهاي عمده اي كه توسعه پسته كاريها و توليد پسته را تحت تاثير قرار ميدهند و تحت عنوان عوامل محدود كننده افزايش توليد پسته مطرح ميباشند.
استفاده از پايه هاي نامناسب و غير يكنواخت، استفاده از ارقام نامناسب و كم محصول، روش تكثير بذري، تنوع ژنتيكي و تغييرات ژنتيكي زياد، مشكل تكثير غير جنسي پسته، مشكل توليد انبوه پايه و ارقام مناسب در روش سنّتي، مشكل بودن احداث باغات يكنواخت و پرمحصول در روش سنّتي، مشكل بودن تكثير مواد گياهي مقاوم به بيماريهاي خاكزي در روش سنّتي، فقدان ارقام تلقيح كننده مناسب و عدم رعايت نسبت درختان نر به ماده در باغ، سال آوري، ريزش جوانه ها، سقط جنين و پوكي، ناخنداني و زود خنداني، تغذيه نامناسب، كمبود و يا بيش بود عناصر، پايين بودن كميّت و كيفيّت آب آبياري و عدم مديريت صحيح آبياري، شرايط نامساعد محيطي (شوري، خشكي، سرما، گرما، نياز سرمايي)، آفات، بيماريها وآفلاتوكسين و فقدان يك برنامه اصلاحي منسجم و مداوم به منظور انتخاب، تکثير انبوه و معرفي پايه ها و ارقام برتر پسته با توجه به نيازها و شرايط موجود در مناطق مختلف پسته كاري كشور.
افزايش توليد پسته كشور به دو روش حفظ سطح زير كشت فعلي و تلاش براي افزايش عملكرد در واحد سطح و افزايش سطح زير كشت امكان پذير است. طبيعي است كه افزايش عملكرد در واحد سطح ساده تر، كم هزينه تر و منطقي تر بوده و استفاده بهينه از منابع موجود را بدنبال خواهد داشت. افزايش سطح زير كشت مشكلتر بوده و داراي هزينه سنگينتري است و محدوديت هاي منابع آب، خاك، نهاده هاي كشاورزي، سرمايه و مديريت صحيح و مؤثر جدي تر بوده و بعلاوه كاهش توام سطح زير كشت ديگر محصولات زراعي و باغي را نيز بدنبال خواهد داشت.
مهمترين اهداف اصلاحي در جهت افزايش عملكرد پسته كشور در واحد سطح عبارتند از: • معرفي و تكثير انبوه پايه ها و ارقام برتر، • انتخاب و تکثير پايه ها و ارقام مقاوم به آفات و امراض، سرما، خشكي، شوري، • انتخاب و تکثيرارقام ديرگل و زودرس، • ارتقاء كيفيت و ارزش غذائي پسته، • كاهش زود خنداني و كاهش امكان آلودگي پسته به آفلاتوكسين، • انتخاب و تکثيرپايه هاي پاكوتاهتر و فرم دهی به صورت تك تنه، • انتخاب و تکثيررقام با ريزش مناسب خوشه ها و يكنواختي رسيدگي، • حفظ خصوصيات برتر پايه ها و ارقام در نسلهاي بعدي تكثير به كمك روش تكثير غيرجنسي.
استفاده از تكنولوژي كشت بافت و ريزازديادي در انتخاب و تكثير انبوه پايه ها و ارقام برتر پسته • مزايا : • بدست آوردن گياهان سالم و يكنواخت از نظر ژنتيكي • تكثير سريع پايه‌ها و واريته‌هاي مرغوب و دلخواه در مدت زمان كوتاه • تكثير سريع واريته‌هاي جديد و ارقام نر پسته • احداث باغهاي يكنواخت و پرمحصول • توليد نهال پسته از ارقام پرمحصول و مناسب بدون نياز به پيوند • كوتاه كردن زمان رسيدن به باردهي
در حال حاضر عمده باغات موجود كشور از پايه‌هاي بذري و عمدتا غير مقاوم به تنشهايي مثل شوري ، خشكي و بيماريهاي خاكزي همچون پوسيدگي ريشه (گموز) و نماتود ميباشند كه ارقام تجاري يا محلي برروي آنها پيوند شده‌اند. اين مسئله به عنوان يكي از عوامل اصلي كم بودن متوسط عملكرد باغات پسته كشور در مقايسه با كشورهاي رقيب مي باشد. جايگزين كردن تدريجي پايه‌ها و ارقام مطلوب تكثير شده به كمك ريزازديادي در سطح پسته كاري‌هاي موجود و كشت های جديد بايستی بعنوان يكي از اهداف و اولويتهاي مهم براي ارتقاي كمي و كيفي پسته مد نظر قرار گيرد. در اين ارتباط مي‌توان طي يك برنامه 20 ساله نسبت به جايگزيني باغهاي پير و كم محصول با پايه‌ها و ارقام مرغوب و پرمحصول اقدام كرد.
براي اجراي برنامه جايگزين كردن تدريجي پايه‌ها و ارقام مطلوب تكثير شده به كمك ريزازديادي در سطح پسته كاري‌هاي موجود و باغات جديد حدود 150.000.000 اصله نهال سالم از پايه‌ها و ارقام برتر و نيز ارقام نر گرده‌دهنده پسته مورد نياز است. تنها افزايش 100 كيلو گرم در هكتار به متوسط عملكرد پسته كشور سالانه 38 هزار تن اضافه توليد و معادل 200 ميليون دلار ارزآوري را به همراه خواهد داشت.
اهميت پايه در پسته ميزان توليد پسته در واحد سطح و خصوصيات كمي و كيفي پسته به طور معني داري تحت تاثير پايه مورد استفاده قرار دارد. گزارش شده كه درجه خنداني، پوكي، بنيه، عملكرد و سال آوري تحت تاثير پايه قرار می گيرند. اختلاف قابل توجهي در جذب مواد غذايي از خاك در پايه هاي مختلف ديده شده است. مطالعات ديگر نشان داده كه رشد و نمو و خصوصيات كمي و كيفي پسته تحت تاثير نوع تلقيح كننده يا گرده دهنده قرار ميگيرد. قدرت رشد لوله گرده و توانائي آنها در باروري(fruit-set)متفاوت است.خصوصياتي مثل خنداني، زودخنداني و پوكي نيز ميتوانند تحت تاثير منبع گرده قرارگيرند. بنابراين لازم است توجه خاصي به پايه ها و نيز ارقام تلقيح كننده معطوف شود.
در پسته بعلت گرده افشاني آزاد توسط باد هيبريدهاي بين گونه اي در طبيعت بسهولت توليد ميشوند. در نتاج حاصله از بذور پسته، بسته به منبع گرده دريافت شده توسط هر يك از گلها تنوع ژنتيكي وسيعي مورد انتظار است. زماني كه ارقام تجارتي پسته روي پايه هاي حاصله از بذور (گونه هاي مختلف) پيوند ميشوند، اين تنوع ژنتيكي و هتروزيگوسيتي بين پايه هاي مورد استفاده گريز ناپذير خواهد بود. اثرات پايه در عين حال كه براي باغدار محسوس نيست ولي دراز مدت و تعيين كننده است. طولاني بودن دوره نونهالي و زمان لازم براي رسيدن به باردهي اقتصادي باعث ميشود كه تغيير و تعويض پايه پس از باروري تقريبا غير ممكن باشد. اين نكته در واقع بيانگر اهميت فوق العاده انتخاب و كاشت پايه مناسب در زمان احداث باغ نيز ميباشد.
به علت گستردگي تنوع ژنتيكي و وجود هتروزيگوسيتي زياد در پسته كه عمدتا از دو پايه بودن و گرده افشاني آزاد آن ناشي ميشود، پس از انتخاب پايه مناسب نميتوان با اطمينان از بذر آن براي تكثير استفاده كرد، چرا كه براي حفظ صفات مطلوب پايه فوق تنها بايستي از روش تكثير غير جنسي و كلون كردن آن استفاده كرد. كلون كردن به دو روش ريشه دار كردن قلمه و ريزازديادي عملي است. موفقيت روش ريشه داركردن قلمه ناچيز بوده و دارای محدوديت جدی است (محدوديت قلمه گيري از درخت مادري، محدوديت فصل رشد، توليد فقط يك نهال از هر قلمه). مزاياي خاص روش ريزازديادي: امكان بكارگيري آن در تمام فصول سال، سرعت و قدرت توليد تعداد زيادي نهال يكسان با گياه مادري در فضاي كم و زمان كوتاهتر.
پايه هاي برتر پسته كدامند؟ • پايه هاي برتر پسته منظور پايه هايي هستند كه بعلت دارا بودن خصوصيات ويژه، نظير مقاومت به بيماريهاي خاكزي، تنشهاي محيطي، سازگاري و اثرات مثبت بر عملكرد و كيفيت پسته هاي توليدي، استفاده از آنها در مقايسه با ديگر پايه هاي موجود داراي برتري بوده و بيشتر قابل توصيه ميباشد. اين پايه ها عبارتند از: • پايه هايي كه برتري آنها در تحقيقات به اثبات رسيده است. • پايه هايي كه طي ساليان دراز تحت شرايط موجود (با تنش هاي مختلف) سازگار و متحمل بوده و برتري آنها عملا تجربه شده است (مثلا تك درختاني در سطح باغات كه داراي شرايط ويژه اي مثل رشد خوب، سازگاري بالا به شرايط موجود و عملكرد فوق العاده ميباشند). • لاين هاي موجود به صورت درختان پسته خود ماده و خود نر كه صفات ويژه و برتري را بروز داده باشند.
مشكلات موجود در ريزازديادی پسته • آلودگي زياد در بافتهاي بالغ، روشهاي مؤثر ضد عفوني، مواد ضد عفوني كننده موجود • ترشح مواد فنلي از بافتهاي بالغ، مرگ ريزنمونه ها، نياز به واكشت مكرر • عدم واكنش ريزنمونه به محيط غذايي و هورموني و مرگ تدريجي ريزنمونه • مشكل فائق آمد بر نكرز نوك شاخه در مراحل شاخه زايي و ريشه دار كردن • موفقيت بسيار ناچيز در ازدياد به روش جنين زايي يا اندامزايي و بطور كلي باززايي گياه از ديگر بافتهاي پسته • مشكلات فرهنگي، استقبال بسيار ضعيف از تكثير به روش ريزازديادي و تداوم استفاده از روش تكثير بذري
ضدعفوني سطحي سرشاخه‌هاي بالغ پسته: قطعات حاوی جوانه‌های جانبی و انتهايی به طول 10-5 ميلي‌متر از شاخه‌های فوق بريده شده و به عنوان ريزنمونه ضدعفونی سطحی می شوند. برای اين منظور ابتدا ريزنمونه‌ها به مدت 45 ثانيه با الکل 70% همراه با تکان‌های مداوم تيمار شده و سپس ريزنمونه‌ها به مدت 15-10 دقيقه در مجلول 20% وايتکس قرار می گيرند. در انتها بافت‌های ضدعفونی شده 3 تا 5 دفعه و هر دفعه به مدت 5 دقيقه با آب مقطر استريل شستشو شدند. قبل از انتقال به محيط‌های کشت، ريزنمونه‌ها حداقل به مدت 45 دقيقه برای کاهش ترشح مواد فنلی در آب مقطر استريل غوطه‌ور باقي می مانند. پس از ضدعفونی سطحی ريزنمونه‌ها به مدت کوتاهی به داخل پتری ديش منتقل شده تا سطوح خارجی آنها کمی خشک شود سپس بطور عمودی داخل محيط‌های کشت قرار داده می شوند. زمانی که اين ريزنمونه‌ها به طول 5-3 سانتی‌متر رشد کردند از آنها ريزنمونه تهيه و برای آزمايشات شاخه‌افزايی استفاده می شود.
Modifications of culture medium (DKW and MS) with extra CaCl2 • From left to right: shoots grown on normal MS medium; MS with extra CaCl2; normal DKW medium; and DKW with extra CaCl2
كشت 8 ريزنمونه در شيشه‌بلند حاوي محيط كشت DKW و 2 ميلي‌گرم در ليتر BAP كشت 8 ريزنمونه در شيشه کوتاه حاوي محيط كشت DKW و 2 ميلي‌گرم در ليتر BAP
كاشت گياهچه‌هاي پايه بادامي‌زرند در خاك حاوي ماسه و رس با نسبت 1:1 كه پيش از انتقال استريل شده‌اند. قرار دادن سرپوش‌هاي پلاستيكي جهت حفظ رطوبت پس ازكاشت در داخل گلدان‌هاي حاوي خاك استريل. سازگار شدن گياهچه‌هاي پايه بادامي‌زرند يك ماه پس از انتقال به گلدان هوادهي گياهچه‌هاي پايه بادامي‌زرند پس از 2 هفته از انتقال به گلدان با ايجاد منفذ در راس سرپوش‌هاي پلاستيكي و برداشتن سرپوش‌ها.
انتقال گياهچه‌هاي پايه بادامي‌زرند به گلدان‌هاي پلاستيكي همراه با سيستم مه‌افشان جهت حفظ رطوبت. انتقال گياهچه‌هاي پايه بادامي‌زرند به گلدان‌هاي پلاستيكي همراه با سيستم مه‌افشان جهت حفظ رطوبت. پايه‌هاي پسته بادامي‌زرند دو ماه پس از انتقال به گلدان‌ها و سازگار شدن با شرايط طبيعي.
کشت بافت و تکثير درون شيشه‌ای زيتون زيتون يکی از گياهان مهم باغی کشور بوده و در برنامه تلاش برای رسيدن به خودکفايي روغن در کشور دارای اولويت خاصی می‌باشد. در حال حاضر سطح زير كشت زيتون در ايران 95هزار هكتار و ميزان توليد بالغ بر 40 هزار تن ميباشد و مقرر است تا پايان برنامه چهارم توسعه٬ سطح زير كشت باغهاي زيتون به 210 هزار هكتار افزايش يابد. براي رسيدن به‌اين هدف حداقل 54.000.000 اصله نهال سالم زيتون از ارقام مطلوب مورد نياز است. ازدياد زيتون بوسيله بذر، قلمه و خوابانيدن شاخه امكان پذير است ولی علاوه بر درصد جوانه‌زنی پايين بذور زيتون و دوره نونهالي طولاني (حدود 10 سال)٬ نهالهاي حاصل از بذر ضمن كند رشد بودن صفات گياه والدين را بطور كامل و يكنواخت بروز نمي‌دهند و تكثير بيشتر ارقام از طريق قلمه بسهولت امکان پذير نيست. علاوه بر اين بيماريهاي ويروسي در ژرم‌پلاسم بعضي از ارقام زيتون به‌طور نهفته موجود بوده ولي علائم ظاهري نشان نمي‌دهند. لذا تهيه نهالهاي سالم زيتون به آساني امكان پذير نمي‌باشد.
وجود اين مشكلات در تكثير جنسي و غيرجنسي زيتون و نيز برنامه وزارت جهاد كشاورزي در زمينه گسترش و احداث باغهاي زيتون از ارقام پرمحصول و بويژه ارقام روغني، ضرورت انجام تحقيقات در اين خصوص را مشخص مي‌سازد. درحال حاضر اصلي‌ترين منبع تامين قلمه و پيوندك براي تكثير٬ درختان قديمي موجود در باغاتي هستند كه طبق بررسي‌ها اكثرا آلوده به نماتد، ورتيسيليوم و ساير بيماريهاي خاكزي هستند. نماتد از عوامل بسيار مهم انتقال بيماريهاي ويروسي در زيتون است. اخيرا تحقيقات نشان داده‌است که احتمال آلودگي نهالهاي بذري به ويروس عاملبرگ پيچيدگي گيلاس بسيار بالاست اگرچه ممكن است علائم ظاهري بيماري مشاهده نگردد. به‌منظور جلوگيري از انتشار آلودگي، توجه به احداث باغهاي مادري سالم و نيز توليد نهال های سالم زيتون امري ضروری است.
اگرچه اكثر ارقام زيتون از طريق قلمه، پاجوش و پيوند قابل تكثير هستند ولي تهيه نهالهاي سالم زيتون به آساني و بدون استفاده از فن‌‌آوري كشت بافت امكان پذير نمي‌باشد. از طرفي سخت ريشه‌زا بودن برخي از ارقام تجارتي، درصد پايين جوانه‌زنی بذور، كند رشد بودن نهالهاي حاصل از بذر٬ عدم يكنواختي پايه‌هاي بذري، صرف مدت زمان طولاني براي توليد نهال پيوندي از جمله محدوديت‌هاي تکثير و توليد نهال زيتون در کشور است. كشت بافت و ريزازديادي روشی مطمئن براي توليد نهالهاي سالم و يكنواخت از پايه‌ها و ارقام برتر زيتون ميباشد. در حال حاضر تکثير انبوه نهال‌های سالم و عاری از بيماری ارقام مناسب و روغنی زيتون با هدف توسعه سطح زير کشت آنها از اهميت و توجيه اقتصادی بالايي برخوردار است.
تكثير زيتون از طريق روشهاي جنسي نظير كاشت بذر و روشهاي غير جنسي (قلمه‌هاي خشبي, نيمه خشبي, پاجوش, غده‌هاي موجود در طوقه و پيوند) امكان پذير است. هر يك از اين روش‌ها داراي مزايا و معايبي است٬ از جمله: بذر ارقام زيتون براحتي جوانه نمي‌‌زند ويا درصد جوانه زني آن پائين است. همچنين دانهال‌ها بدليل هتروزيگوت بودن غير يكنواخت بوده و از طرفي براي كوتاه كردن دوره نونهالي بايد پيوند شوند. استفاده از قلمه‌هاي نيمه‌خشبي مرسوم‌ترين روش تكثير زيتون ميباشد. اما قلمه نيمه‌خشبي برخي از ارقام زيتون بسيار سخت ريشه‌دار ميشوند. امروزه براي تكثير سريع و انبوه زيتون از طريق ريزازديادي تلاش‌هاي گسترده‌اي در حال انجام است.
