Təsnifatda yeri :

1. Buğdayarpaqlarınınseptoriozu- Septoriatritici • Berk. M.A.Curtis Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Anamorfic fungi şöbəsi,Ceolomycetessinfi, Sphaeropsidalessırası, Sphaeropsidaceaefəsiləsi, Septoriacinsi Müasiradı: SeptoriacurtisianaSacc., S.graminumDesm., SphaerellagraminicolaFuckel. Biolojiqrupu: Hemibiotrof

3. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Xəstəliktörədicibütünvegetasiyamüddətindəəsasənyarpaqları (nadirhallardayarpaqqınlarıvəgövdə) yoluxur. Yarpağınhərikitərəfindələkələrxətli, sarıtəhər-qəhvəyi, pasabənzər-qonurvəyaşıltəhərqonurolmaqla, mərkəzdəbəzənağaran, haşiyəsizvəyasarı, tünd-məxmərihaşiyəli, ölçüləri 5-10x 2-5 mm-dir. Bəzənləkələrqovuşurlar. Ləkəninmərkəzindəkiçik, şarşəkilli, tünd-qonurpiknidlərəmələgəlirlər. Yayılması. Septoriozuntörədicisihəryerdəgenişyayılmışdır, lakinRusiyanıncənubəyalətlərində,Ukraynanıncənub-şərqində, Moldovadadominantlıqedir. Ölkəmizindəbuğdaəkinlərindəbuxəstəliyərastgəlinir. Ekologiyası. Piknosporlaryağışdamcılarıvəhavaaxınıiləya-yılır. Onlardamcısumühitindəoptimaltemperatur 20-220Colmaqlaintensivcücərirlər. Xəstəliyininkubasiyamüddəti 6-9 gündür. Vegetasiyamüddətindətörədicibir-neçəinkubasiyaverir. Xəstəliktez-tezyağışyağanbölgələrdədahaintensivinkişafedir.

4. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Xəstəlikgenişyayılmışvəzərərlidir. Buğdabitkiləriseptoriozlayoluxanzamanassimilyasiyasəthiaşağıdüşür, sünbüllərinkişafdanqalırlar. B.A.Saninin(2000) məlumatlarına əsasən xəstəlik mülayim inkişaf edən zaman məhsul itkisi 10-15%, epifitotiyada 30-35%-ə çatır. Mübarizətədbirləri. Səpininoptimalmüddətlərdəaparılması, balanslaşdırılmışgübrənormaları, davamlısortlardanistifadəməsləhətgörülür. Xəstəliyinyayılmasıvəinkişafınəzərəalınaraqtələbolunduqdavegetasiyadövrüfungisidlərintətbiqisəmərəlinəticələrverir. 2008-ciildənbaşlayaraqdünyanınbaşlıcataxılçılıqölkələrindəvegetasiyadövrüseptoriozxəstəliyinəqarşıfolukurBTpreparatı 1 l/haməsariflətətbiqolunur. Septoriozaqarşıhələlikölkəmizdəxüsusimübarizətədbirləriaparılmır.

5. Buğdanınaskoxitozu - Ascochytahordei Hara Təsnifatdayeri: Fungi vəyaMycotaaləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Coelomycetessinfi, Sphaeropsidalessırası, Sphaeropsidaceaefəsiləsi, Ascochytacinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

6. Buğdasünbüllərininfuzariozu- Fusarium spp.- FusariumgraminearumSchwabe, F. avenaceum Təsnifatdayeri: FungivəyaMycotaaləmi, Anamorficfungişöbəsi, Hyphomycetessinfi, Hyphomycetalessırası, Dematiaceaefəsiləsi, Fusariumcinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

7. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Fusariumcinsinədaxilolannövlərümumitaksonomikxarakteristikayamalikdirlər. Aydıngörünənəyrimikrokonidilər (20-70 mkmölçülü) vəmakrokonidilərmüxtəlifsaydaarakəsməlidirlər. Bəzinövlər 10 mkmölçüyəqədərmikrokonidilər, 20 mkm-əqədərdiametrlixla-midosporlarverirlər. Onlarqalınörtüklüdürlər. Morfolojiəlamətlərinkompleksinövlərinidentifikasiyasındaəsaskimigötürülür. Bütünsünbülverəndənlilərsünbülfuzariozuiləsirayətlənirlər. Yoluxmadan 7-10 günsonrasirayətlənmişsünbüllərdənarıncı-çəhrayırənglikonidilərkütləviformalaşırlar. Yayılması. Son 10-15 illikmüddətdədənlilərinsünbüllərininfuzariozugenişyayılmışdır. Xəstəlikbuğdabecərilənregionlarınəksəriyyətindəmüşahidəedilir. ƏdəbiyyatməlumatlarınagörəpatogenmüntəzəmolaraqŞimaliQafqazda, UzaqŞərqdə, Ukray-nanıncənubqərbindəvəs. ölkələrdəbuğdabitkisinəəsaslızərərvurabilir. Bitkininsünbülbağlamafazasındahavaşəraitiistivərütubətliolduqdaxəstəliyinyayılmasıdahadasürətlənir.

8. Ekologiyası. Xəstəliktörədiciləriolangöbələklərhavanıngündəlikortatemperaturu 20-240Colduqdavə 80-90%-əyaxınnisbirütubətdəoptimalinkişafedirlər. Havasıquraqkeçənrayonlarüçüniqtisadivəfitopatolojimaraqkəsbetmir. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Fusariumnövləridənliləriyoluxaraqinfeksiyanıninkişafetdiyizaman 20-50%-əqədərməhsulitkisinəsəbəbolabilir. 1000 ədəddəninkütləsi 15-20% aşağıdüşür. Mübarizətədbirləri. Növbəliəkindədənlitaxıllarınvəqarğıdalınınfasilələrlə (1 ildənazolmayaraq) yerləşdirilməsi, rayonlaşdırılmışsort-larlasəpinaparılması, xəstəliyəqarşıtolerantsortlardanistifadəedil-məsi, cürümələrinqarşısınıalmaqüçüntoxummaterialınındərman-lanması, vegetasiyadövrüfungisidlərintətbiqivəs. məsləhətgörüləntədbirlərkompleksinədaxildir. BuğdaəkinlərinifuzariozdankompleksqorumaqüçünəkinlərinfolikurBTpreparatıilə 1 l/haməsarifləçilənməsiönəmlidir. Çiləməbuğdanınçiçəkləmədövrüişçiməhlulunməsarifi 400-500 l/haolmaqlaaparılır. Buxəstəlikləbağlımübarizədəvinner, ferazim, straykfungisidləridəyüksəkbiolojisəmərəlikləfərqlənirlər.

9. Buğdanınpitiozkökçürüməsi - PythiumaristosporumVanterp.,P.arrhenomanesDrechsler, P.graminicolaSubraman., P.ultimumTrow. Təsnifatdayeri: Chromistaaləmi, Oomycotaşöbəsi, Oomycetessinfi, Pythialessırası, Pythiaceaefəsiləsi, Pythiumcinsi Biolojiqrupu: Saprotrof

10. 1.4 Buğda bitkisinin bakteriya mənşəli xəstəlikləri və • onlarla mübarizə • Buğdanınqaraləkəlibakteriozu- Xanthomonas • campestrispv. undulosa Young et al Təsnifatdayeri: Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, Pseudomonaceaefəsiləsi, Xanthomonascinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

11. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Qaraləkəlikbakteriozuyarpaq, gövdə, sünbüllərdəzühuredir. Yarpaqlardaəvvəlcəkiçiksululəkələrformalaşır, tədricənləkələririlir, qəhvəyiləşir, həttaqararəngalır. Gövdələryoluxanzamanbuğumunaltındaqəhvəyivəyaqarazolaqlarəmələgəlir, sünbülünaltındasamanqonurlaşır. Xəstəliyinxarakterikəlamətixüsusilətəpəhissədəsünbülpulcuqlarınınqaralmasıdır. Miloxlarınadirhallardaqaralırlar. Xəstəlikgüclüinkişafedənzamanbütünsünbülqonurlaşır, bunagörədəxəstəliyiçoxzamanbuğdanınqarabakteriozuadlandırırlar. Yayılması. Buğdabecərilənbirçoxölkələrdəyayılmasıhaqqındaməlumatlarmövcuddur. QaraləkəlibakteriozxəstəliyinəAzərbaycandaçoxazhallarda (SeyidovM., AğayevC., 2005) dağətəyivədağlıqbölgələrdə (Şəki-Zaqatala, Quba-Qusar, Şamaxı) təsadüfolunur.

12. Ekologiyası. Xəstəliktörədənbakteriyahərəkətli, kiçik, Qrammənfivəbirpolyarqamçılıdır. Bakteriyanınoptimalinkişafı 25-300Ctemperaturdabaşverirvə 500C-dəonlarməhvolurlar. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Qaraləkəlikbakteriozununzərərliliyicücərtilərinseyrəlməsi, yarpaqlarınassimilyasiyasəthininaşağıdüşməsi, bitkilərintənəffüsününgüclənməsiiləsəciyyəedilir. Xəstəlikgüclüinkişafetdiyiillərdəməhsulitkisi 60%-əqədərolabilir. Mübarizətədbirləri. Alaqotlarıvəbakteriyanındaşıyıcılarıolanhəşəratlarlamübarizəelmiəsaslarlaaparılmalı, aqrotexnikitədbirlərkompleksinə əməledilməlidir. Toxumlarınsəpinqabağıdərman-lanmasıməsləhətgörülür.

13. Buğdanınbazalbakteriozu- Pseudomonas syringaepv. atrofaciens Young et. al. Təsnifatdayeri: Qrammənfiaerobçubuqlarvəkokklarbölməsi, Pseudomonaceaefəsiləsi, Pseudomonas cinsi Biolojiqrupu: Hemibiotrof

14. Patogeninmorfologiyavəbiologiyası. Buğdadanbaşqadigərdənliləridəyoluxabilir. Yarpaq, sünbülvədənləryoluxurlar. Yarpaqlardaəvvəlcəsulu, sonraqəhvəyiləkələrəmələgəlir. Sünbülpulcuqlarıəsasındaqonurlaşır. Dənyoluxanzamanrüşeymhissəsiqaralır. Xəstəlikgüclüinikşafedənzamangövdələrdəcırtdanlılıq, örtücüyarpaqlardaquruçürüməvəsünbülpulcuqlarınıntamamiləqaralmasımüşahidəolunur. Yayılması. Xəstəlikbirçoxtaxılçılıqregionlarındayayılmışdır. Ekologiyası. XəstəliyitörədənPseudomonas syringaepv. atrofaciensbakteriyasıhərəkətli, polimorf, Qrammənfipolyarqam-çılıdır (lofotrix). Bakteriya 2-370Ctemperaturdacücərir (25-300Coptimal), 480Ctemperaturdaisə 10 dəqiqəmüddətindəməhvolur. Təsərrüfatəhəmiyyəti. Yaydövrüaşağıtemperaturvəyüksəkrütubətzərərliliyitəminedir. Onungüclüinkişafızamanıbuğdabitkisivaxtındanəvvəlyarpaqlarınınbirhissəsiniitirir, dənlərcılızolur, onlarıncücərməsiazalır. Mübarizətədbirləri. Qaraləkəlikdəolduğukimidir.

15. 1.5 Saxlama zamanı buğda dənlərinin xəstəlikləri, onların • qarşısının alınma yolları • Buğda dənlərinin kiflənməsi - Aspergillus Link spp., Penicillium Link. spp., Trichothecium roseum (Pers.), Mucor mucedo Fresen., Rhizopus nigricans Ehrenb. Təsnifatda yeri: Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Hyphomycetes sinfi, Hyphomycetales sırası, Moniliaceae fəsiləsi, cinslər: Aspergillus, Penicillum, Trichothecium Fungi vəyaMycotaaləmi, Zygomycotaşöbəsi, Zygomycetessinfi, Mucoralessırası, Mucoraceaefəsiləsi, cinslər: Mucor, Rhizopus. Biolojiqrupu: Saprotrof

17. Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm