KONSPEKT WYKŁADU

1. „Pominięcie prawodawcze” w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnegodr Piotr RadziewiczZakład Prawa Konstytucyjnego i Badań Europejskich INP PAN Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2. KONSPEKT WYKŁADU • Pojęcie pominięcia prawodawczego • Podstawy dogmatyczne • Funkcje i użycia pojęcia • Konsekwencje orzecznicze • Wpływ na legislację Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3. POJĘCIE — UWAGI OGÓLNE • Pominięcie prawodawcze jest: • przykładem braku normatywnego w treści aktu prawnego, • instytucją prawną swoistą dla orzecznictwa TK, • instytucją prawną wypracowaną na wewnętrzne potrzeby procedur kontroli konstytucyjności prawa. • Pojęcia tożsame merytorycznie: „pominięcie legislacyjne”, „pominięcie ustawodawcze” (kiedy przedmiotem badania jest ustawa), „luka tetyczna”, „luka prawna”, „luka konstrukcyjna”, „zaniechanie względne”, „unormowanie niepełne”, „unormowanie fragmentaryczne”, „regulacja o niepełnym zakresie”. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

4. ISTOTA POJĘCIA • Kontrola pominięć prawodawczych jest dokonywana przez TK w zwykłym trybie badania hierarchicznej zgodności norm prawnych. • Cechą charakterystyczna pominięć jest specyficznie ujęty przedmiot kontroli. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

5. DEFINICJA — KONTROLA UNORMOWANIA NIEPEŁNEGO • „W aktualnym stanie prawnym Trybunał Konstytucyjny nie ma kompetencji do orzekania o zaniechaniach ustawodawcy polegających na nie wydaniu aktu ustawodawczego, choćby obowiązek jego wydania wynikał z norm konstytucyjnych. W przypadku natomiast aktu ustawodawczego wydanego i obowiązującego Trybunał Konstytucyjny ma kompetencję do oceny jego konstytucyjności również z tego punktu widzenia, czy w jego przepisach nie brakuje unormowań, bez których, ze względu na naturę objętej aktem regulacji, może on budzić wątpliwości natury konstytucyjnej. Zarzut niekonstytucyjności może więc dotyczyć zarówno tego, co ustawodawca w danym akcie unormował, jak i tego, co w akcie tym pominął, choć postępując zgodnie z konstytucją powinien był unormować” (sygn. K 25/95). Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

6. DEFINICJA — ZWIĄZEK TREŚCIOWY • „[…] linia demarkacyjna oddzielająca sytuacje «zaniechania ustawodawczego» oraz «regulacji fragmentarycznej i niepełnej» związana jest z odpowiedzią na pytanie, czy istotnie w danej sytuacji zachodzi jakościowa tożsamość (albo przynajmniej daleko idące podobieństwo) materii unormowanych w danym przepisie i tych pozostawionych poza jego zakresem. Podkreślić przy tym warto pożądaną ostrożność w dokonywaniu tego rodzaju oceny. Zbyt pochopne «upodobnienie» materii nieunormowanych z tymi, które znalazły swoją wyraźną podstawę w treści badanego przepisu, grozi bowiem każdorazowo postawieniem zarzutu o wykraczanie przez Trybunał Konstytucyjny poza sferę kontroli prawa i uzurpowanie sobie uprawnień o charakterze prawotwórczym” (sygn. K 24/07). Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

7. USTALENIA DEFINICYJNE — PODSUMOWANIE (1/3) • TK rozróżnia akt normatywny, który nie został wydany, mimo że obowiązuje wiążąca prawodawcę norma prawna obligująca go do jego wydania w celu uregulowania danej dziedziny życia społecznego (nieobjęte kognicją TK zaniechanie prawodawcze), i akt normatywny wydany, ale o treści ukształtowanej nieprawidłowo z punktu widzenia standardów konstytucyjnych (objęte kognicją TK pominięcie prawodawcze). Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

8. USTALENIA DEFINICYJNE — PODSUMOWANIE (2/3) • Pominięciami prawodawczymi niespornie są m.in. luki konstrukcyjne w przepisach, braki normatywne uniemożliwiające „funkcjonowanie mechanizmów prawnych” (pominięcie niezbędnych norm konstrukcyjnych lub gwarancyjnych) oraz dyskryminujące zróżnicowania sytuacji lub podmiotów podobnych. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

9. USTALENIA DEFINICYJNE — PODSUMOWANIE (3/3) • Pominięcie prawodawcze jest zagadnieniem odnoszącym się, po pierwsze, do treści kontrolowanego prawa (meritum regulacji), po drugie zaś — ma status problemu konstytucyjnego, a więc jest istotne z punktu widzenia norm ustawy zasadniczej. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

10. USTALENIA DEFINICYJNE — WYPOWIEDZI WYPADKOWE • Pominięć prawodawczych: • nie można utożsamiać ogólnie z lukami prawnymi (bez dalszego przybliżenia), • nie można usunąć za pomocą wykładni prawa (w tym wykładni w zgodzie z Konstytucją), • nie można utożsamiać z „niespójnościami poziomymi”, • nie można utożsamiać z pojęciami i zwrotami niedookreślonymi. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

11. WZORCE KONTROLI: • normy konstytucyjne dotyczące równego traktowania i zakazu dyskryminacji, • inne normy konstytucyjne dotyczące praw i wolności jednostki, • normy konstytucyjne dotyczące ustroju państwa, • normy konstytucyjne dotyczące formalnych aspektów państwa prawa, w tym prawidłowej legislacji. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

12. PODSTAWY DOGMATYCZNE • Art. 188 Konstytucji • Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach: • zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, • zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, • zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, • zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, • skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

13. FUNKCJE POJĘCIA • Pominięcie prawodawcze służy TK do: • ustalenia kognicji (funkcja ustrojowa), • oceny dopuszczalności rozstrzygania sprawy co do meritum (funkcja procesowa), • wyznaczenia przedmiotu kontroli (funkcja procesowa i materialnoprawna), • wyznaczenia przedmiotu derogacji normy prawnej (funkcja matrialnoprawna). Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

14. UŻYCIA POJĘCIA • Pominięcie prawodawcze jest stosowane: • we wszystkich trybach kontroli, • co do zasady na wniosek, jeśli chodzi o zagadnienia przedmiotu kontroli i zakres derogacji, • z urzędu, jeśli chodzi o wyznaczenie kognicji TK w sprawie. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

15. KONSEKWENCJE ORZECZNICZE — WYROKI ZAKRESOWE • Orzeczenia TK stwierdzające pominięcia prawodawcze mają charakter wyroków zakresowych, zawierających którąś z formuł: „w zakresie, w jakim pomija”, „w zakresie, w jakim pozbawia”, „w zakresie, w jakim nie określa”, „w zakresie, w jakim wyłącza”, „w zakresie, w jakim nie przyznaje” itd. W warstwie merytorycznej ujmują „pominięcie” pozytywnie albo negatywnie — zależnie od kontekstu przedmiotu niezgodności. • Zakres pominięcia może zostać wyodrębniony według różnego kryterium: podmiotowego, przedmiotowego, czasowego — zależnie od okoliczności sprawy. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

16. KONSEKWENCJE ORZECZNICZE — WYROKI ZOBOWIĄZUJĄCE • Zdaniem TK, wyrok stwierdzający pominięcie prawodawcze nie wywołuje skutków uchylających (mimo stwierdzenia niezgodności normy prawnej), tylko jest swego rodzaju „apelem” do ustawodawcy, aby ten odpowiednio dostosował wadliwe prawo do wymogów konstytucyjnych. Jednocześnie nie ma waloru prawotwórczego, czyli nie uzupełnia (w miejsce prawodawcy) niekonstytucyjnego „pominięcia”. W piśmiennictwie prawniczym takie wyroki określa się niekiedy mianem „zobowiązujących” (w przeciwieństwie do wyroków „rozporządzających” TK, które wywołują bezpośredni skutek derogacyjny — zmieniają stan prawny). Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

17. KONSEKWENCJE ORZECZENIE — WYROKI ROZPORZĄDZAJĄCE • W orzecznictwie jest obecne także drugie stanowisko, które traktuje wyroki „z pominięciem” tak samo jak inne rozstrzygnięcia TK o niezgodności, czyli ze skutkiem derogacyjnym (TK najczęściej w ogóle nie wypowiada się o skutkach stwierdzenia „pominięcia” w uzasadnieniu orzeczeń). Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

18. Dziękuję za uwagę Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego