ERZURUM İLİ 7-11 YAŞ OKUL ÇOCUKLARINDA OBEZİTENİN ÖNLENMESİ

1. ERZURUM İLİ 7-11 YAŞ OKUL ÇOCUKLARINDA OBEZİTENİN ÖNLENMESİ VEHBİ KOÇ VAKFI Hemşirelik Araştırmaları Fonu

2. Serhat VANÇELİK*, Cumhur Hakkı ÇANKAYA**, Meltem SERTTAŞ**, Kübra TUNÇEL**, Şule AYKAN***, Osman Nuri BÖLÜKBAŞI**, Hikmet YAVİLİOĞLU*, Duygu ARIKAN****, Sibel KÜÇÜKOĞLU****, Fatma TÜFEKÇİ****, Hava ÖZKAN****, Mevra AYDIN****, Gülbeyaz BARAN**** • Erzurum İl Sağlık Müdürlüğü* • Erzurum Halk Sağlığı Müdürlüğü** • Ankara Gölbaşı Devlet Hastanesi*** • Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi****

3. GİRİŞ • Obezite vücutta aşırı yağ depolanması ile ortaya çıkan, fiziksel ve ruhsal sorunlara neden olabilen bir enerji metabolizması bozukluğudur.

4. AMAÇ • Araştırmanın amacı 7–11 yaş okul çocuklarında obezitenin önlenmesidir.

5. YÖNTEM • Araştırma, kontrol grupsuz ön test son test yarı deneme modeli olarak Nisan 2011- Nisan 2012 tarihleri arasında yapılmıştır.

6. Gereç-Yöntem EVREN: • Erzurum il sınırlarındaki ilköğretim okullarında öğrenim gören 7–11 yaş grubu çocuklar oluşturmaktadır.

7. Örneklem Evrendeki birey sayısının (85019) ve olayın görülüş sıklığının (%20) bilindiği durumlarda kullanılan formülle (n=N.t².pq/d²(N-1)+t².pq) hesaplanan örneklem büyüklüğü 1513 öğrenci (7-11 yaş) olarak saptanmıştır.

8. Okulların bulunduğu çevre sosyo-ekonomik düzeylere göre değerlendirilerek yüksek, orta, düşük olarak gruplandırılmıştır. Her gruptan birer okul kura ile tespit edilmiştir.

9. Tüm hedeflenen öğrencilere planlanan uygulamalar yapılmıştır. Kilo ve boyları ölçülmüştür. Ancak çalışmanın sonunda anketleri geri getirmeme nedeniyle toplam 1384 öğrenci ile istatistiki çalışma yapılabilmiştir.

10. İzin • Araştırma için kurum ve bireylerden sözlü ve yazılı onam alındı. • Etik kurul onayı alındı.

11. Veri toplama aracı • Araştırmada veriler anket formu kullanılarak toplanmıştır. Ön test ve son testte araştırmacılar tarafından öğrencilerin boy ve kiloları ölçülüp, bu ölçümlerle  BKİ persentil (ağırlık (kg)/boy (m)²) değerleri hesaplanmıştır.

13. BKİ değerleri ülkemizde kullanılan Neyzi ve arkadaşları (2008) tarafından oluşturulan, ulusal standartlar ile değerlendirilmiş ve Tablo 1’e göre sınıflandırılmıştır. Persentil değerleri saptanırken, çocukların yaşları ve cinsiyetleri dikkate alınmış ve buna göre değerlendirme yapılmıştır.

14. Tablo 1 Vücut Kitle İndeksi Persentil Değerlerinin Derecelendirilmesi • <5. Çok zayıf • ≥5 - <15. Zayıf • ≥15 - <85. Normal • ≥85 - <95. FazlaKilolu • ≥95. Şişman

15. ARAŞTIRMANIN UYGULANMASI • 1. Aşama: Ön test uygulanması yapılmıştır. Çocuğun boyu ve kilosu ölçülmüştür. Anketler velilere gönderilmiştir.

16. 2.Aşama: Eğitici Ekibin Eğitimi • İlköğretim okullarındaki psikolojik danışmanlık rehberlik ve öğretmenlerinden (90 kişi), • Toplum sağlığı merkezlerinde çalışan sağlık personellerinden (40 kişi) • oluşan yeterli ve dengeli beslenme eğitici ekibi belirlenmiştir ve eğitimler verilmiştir (3 seansta).

17. Rehberlik Öğretmenlerine ve Sağlık Personeline Yapılan Eğitim

18. Rehberlik Öğretmenlerine ve Sağlık Personeline Yapılan Eğitim

19. EĞİTİCİ EKİBİN EĞİTİM YAPTIĞI GRUP • Eğitici ekibin aldıkları eğitimi yaygınlaştırmaları, Eğitici ekipteki temsilcilerin, kendi ilçelerindeki diğer psikolojik danışmanlık ve rehberlik öğretmenlerine ve sınıf öğretmenlerine eğitim vermesi, ilköğretim öğrencilerine eğitimlerin verilmesi, veli toplantılarında eğitici sağlık personeli tarafından, ailelere eğitimlerin verilmesi sağlanmıştır.

20. Eğitici ekibe verilen materyaller • Tüm eğitici ekibe • Sunumlar, • Afişler, broşürler, • Egzersiz videosu • Çizgi filmden (passak ve yunak-beslenme ve hijyen konusu) oluşan eğitim seti dağıtılmıştır.

21. Eğitici Ekibe Verilen Materyaller • Sunular • Öğrenci, • Veliler, • Öğretmenler için ayrı ayrı hazırlanmıştır.

22. Eğitici Ekibin Eğitim Verdiği Kişi Sayısı • Sağlık personeli ve psikolojik danışmanlık ve rehberlik öğretmenlerinden gelen eğitim raporları incelendiğinde; • Toplam 952 rehber ve sınıf öğretmenine, 11810 öğrenciye eğitici ekip tarafından eğitim verildiği tespit edilmiştir.

23. III. Aşama (Uygulamalı eğitim)-a. Tiyatro gösterisi • Proje kapsamında bir senaryo hazırlattırılmış sağlıklı beslenmenin önemini ve obeziteden korunmayı anlatan “Beyaz Kız ile Cızbız” çocuk tiyatro oyunu sahnelenmiştir. • 12 kez gösterilen oyunu toplam 2938 öğrenci izlemiştir.

24. Tiyatro Senaryosu proje için yazıldı.

25. Tiyatro Oyuncuları Gençlik Merkezi Tiyatro Grubundan oluşturulmuştur

27. Tiyatroya gelen çocuklara hareketli yaşam ve sağlıklı beslenme konulu baskı balon ve süt dağıtılmıştır.

29. Büyükşehir Belediyesi Ulaşım Daire Başkanlığı desteği ile çocuklar öğretmenleriyle birlikte tiyatro öncesi okuldan alınarak, tiyatro bitiminde okula geri transferleri sağlanmıştır.

30. b. Sağlıklı beslenme alışkanlığını kazandırmak amacıyla, belirlenen 2000 ilköğretim öğrencisine proje ekibi tarafından eğitim verilmesi;

31. Tüm proje okullarında yeterli ve dengeli beslenme ve şişmanlık konusunda proje ekibi tarafından eğitim verilmiş, egzersiz (video eşliğinde) yaptırılmıştır. • http://www.beslenme.gov.tr/index.php?lang=tr&page=320&vidCat=1&vidID=1

32. Eğitimlerin sonunda öğrencilerin konu ile ilgili soruları cevaplandırılmıştır. • Ayrıca öğrencilere 16 dk süren İl Sağlık Müdürlüğünün eğitim materyali olarak gösterilen Passak ile Yunak isimli “Beslenme ve hijyen” konusunu içeren çizgi film izletilmiştir.

33. Öğrencilere kahvaltı (sandviç, meyve, süt) paketlerinin dağıtılması, faydalarının anlatılması • Toplam 2950 öğrenciye kahvaltı dağıtılmıştır. Çocuklara kahvaltıda; • Süt, • Meyve, • Haşlanmış yumurta, • Peynirli sandviç dağıtılmıştır.

37. Ayrıca proje için hazırlanan Sağlıklı ve Güzel Bir Dünya İçin Sağlıklı Nesiller “Ben Bunları Yapabilirim” Boyama Kitabı ve İl Sağlık Müdürlüğü tarafından bastırılan eğitim broşürleri (okul çocuklarında beslenme, fiziksel aktivite, şişmanlık, sütün önemi, kahvaltının önemi) afişler, kitap ayraçları dağıtılmıştır.

38. Kitaptaki hikaye proje için özel olarak yazılmıştır.

39. III. Aşama (Son-Test) • Boy ve kilo ölçümü

40. Verilerin Değerlendirilmesi • Verilerin değerlendirilmesinde yüzdelik, aritmetik ortalama, standart sapma ve Ki-kare testleri kullanılmıştır.

41. Bulgular • Fazla kilolu olma yüzdesi erkek öğrencilerde fazla iken, obezite yüzdesi kız öğrencilerde daha fazla görülmüştür. Ancak istatistiksel olarak anlamlı bir fark görülmemiştir (p>0.05).

42. Çocuğun anne ve baba yaşının, yaşanılan yer, aile tipinin çocuğun persentil değeri üzerine etkisi olmadığı (p>0.05). • Annenin ve babanın eğitim durumunun, annenin ve babanın mesleğinin, ailenin sosyoekonomik durumunun ve sosyal güvencesinin çocuğun persentil değeri üzerine etkisi olduğu saptanmıştır (p<0.05).

43. Tablo Çocukların Eğitim, Uygulama Öncesi ve Sonrasında Persentil Değerlerinin Dağılımı

44. Çalışma kapsamına alınan 7-11 yaş grubu çocuklarda fazlakilolu (BKİ:≥85-<95) çocuk oranı eğitim öncesinde % 9.6, eğitim sonrası%7.6 olduğu belirlenmiştir. Eğitim öncesinde persentil değerine göre Erzurum’da 7-11 yaş grubu çocuklarda obez (BKİ:≥95) oranı % 6.0, eğitim sonrası ise %4.5 bulunmuştur. Eğitim ve uygulamaların BKİ üzerine etkisine bakıldığında yüzde olarak düşüş görülmüş ve istatistiksel olarak anlamlı saptanmıştır (p<0.05).

45. Sonuç • Erzurum ilinde araştırma kapsamına alınan ilköğretim birinci kademe öğrencilerinin persentil değerleri hesaplanmıştır. Çıkan sonuçlar okullara listeler halinde gönderilmiştir. (Zayıf, Kilolu, Obez) Kilolu çocuklar aktivitelere yönlendirilmiştir. Obez çocukların Çocuk Endokrinoloji Kliniğine başvurması istenmiştir.

46. TEŞEKKÜRLER