ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ

1. ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ özel eğitim semineri-istanbul2008

2. Özel eğitimde, genel eğitimde de kullanılan anlatım, soru-cevap, problem çözme, rol oynama vb. yöntemlerin yanında, aşağıda açıklamaları verilen yöntemler de kullanılmaktadır: özel eğitim semineri-istanbul2008

3. 1. Açık Anlatım Yöntemi             Açık anlatım yöntemi “tümden gelim ya da doğrudan öğretim” olarak da adlandırılmaktadır. Bu öğretim yöntemi, hem düzenli bir programı hem de araçların kullanımında sistematik olmayı gerektirmektedir. özel eğitim semineri-istanbul2008

4. 1. Açık Anlatım Yöntemi(devam)             Açık anlatım yönteminde ayırt edici öğrenme sürecinden yararlanılmaktadır. Bunun için öğretmen, öğreteceği kavramın ilişkili ve ilişkisiz niteliklerini belirler. Daha sonra kavramın  olumlu ve olumsuz örneklerini oluşturur. Kavramın ilişkili nitelikleri kavramı tanımlar ve onun benzer örneklerini oluşturur. İlişkisiz nitelikler ise kavramı tanımlamayan, ancak kavramın yapısında var olan niteliklerdir . özel eğitim semineri-istanbul2008

5. 2. Basamaklandırılmış Yöntem  Bu yöntemin öğretim süreci “yap”, “göster”, “söyle” ve “yaz” basamaklarına ilişkin etkinlikleri içermektedir. Yap, göster, söyle ve yaz basamaklarında öğretmenin gerçekleştirdiği hareketin her biri öğrenci tarafından bir karşı hareketi gerektirir. Öğrenciler, öğretmeni beceri yaparken görürler, beceriyi açıklamasını dinlerler. Daha sonra öğrenciler beceriyi kendileri yaparlar, gösterirler, ne yaptıklarını söylerler ve yazarlar. özel eğitim semineri-istanbul2008

6. Basamaklandırılmış yöntemle öğretim yapılırken öğrenciden; yaparak, göstererek, sözlü ve yazılı dil kullanarak bir tepkide bulunması beklenmektedir. Öğrenci, doğru tepki verdiğinde davranışı pekiştirilmekte, yanlış tepki verdiğinde öğretime geri dönülmektedir. (daha çok matematik işlem öğretiminde…..) özel eğitim semineri-istanbul2008

7. Basamaklandırılmış yönteme örnek özel eğitim semineri-istanbul2008

8. ÇIKTI TEK BASAMAKLI SAYILARLA TOPLAMA GİRDİ YAP-YAP Öğretmen birinci kümenin içineüç tane, ikinci kümenin içine iki tane nesne koyar(küp, boncuk).Daha sonra öğretmen öğrenciye iki kümenin içinde kaç tane nesne (küp, boncuk) olduğunu, nesneleri (küpleri)kullanarak cevap vermesini ister. YAP-GÖSTER Öğretmen birinci kümenin içine üç tane, ikinci kümenin içine iki tanegerçek nesne (küp, boncuk...)koyar. Öğretmen öğrenciye önündeki resimli kartlar arasından iki nesne kümesinin toplamını veren kartı göstermesini ister. BEŞ YAP-SÖYLE Öğretmen birinci kümenin içine üç tane, ikinci kümenin içine iki tanegerçek nesne (küp, boncuk...) koyar. Öğretmen öğrenciye her iki kümedeki nesnelerin (küp, boncuk...) toplamının ne kadar olduğunu söylemesini ister. YAP-YAZ Öğretmen birinci kümenin içine üç tane, ikinci kümenin içine iki tane nesne (küp, boncuk...) koyar. Öğretmen öğrenciye her iki kümedeki nesnelerin toplamını rakamları kullanarak yazmasını ister. 3 5 4 özel eğitim semineri-istanbul2008

9. ÇIKTI TEK BASAMAKLI SAYILARLA TOPLAMA GİRDİ GÖSTER-YAP Öğretmen öğrenciye toplamları beş olan iki nesne kümesinin resmini içeren kartı gösterir. Daha sonra öğretmen öğrenciden resimli kartta yer alan resim sayısı kadar gerçek nesne almasını ister . GÖSTER-GÖSTER Öğretmen öğrenciye toplamları beş olan iki nesne kümesinin (birisinde üç, diğerinde iki resim) resmini içeren kartı gösterir. Daha sonra öğretmen öğrenciye resimli kartlar içinden sunulan karttaki resimlerintoplamını veren kartı göstermesini ister. BEŞ GÖSTER-SÖYLE Öğretmen öğrenciye toplamları beş olan iki nesne kümesinin resmini içiren kartı gösterir. Daha sonra öğretmen öğrenciye resimli karttaki nesne resimlerinin toplamının ne kadar olduğunu söylemesini ister. GÖSTER-YAZ Öğretmen öğrenciye toplamları beş olan iki nesne kümesinin resmini içeren kartı gösterir. Daha sonra öğretmen öğrenciye resimdeki nesnelerin toplamının ne kadar olduğunu rakamla yazarak göstermesini ister. 5 4 2 özel eğitim semineri-istanbul2008

10. ÇIKTI TEK BASAMAKLI SAYILARLA TOPLAMA GİRDİ ÜÇ İKİ DAHA SÖYLE-YAP Öğretmen öğrenciye toplama işlemi yapacağını söyler veşimdi beni dinle der. Üç küp iki küp daha kaç ettiğini nesneleri (küp, boncuk…) kullanarak yapmasını ister. ÜÇ İKİ DAHA SÖYLE-GÖSTER Öğretmen öğrenciye toplama işlemi yapacağını söyler ve şimdi beni dinle der. Üç boncuk, iki boncuk daha kaç ettiğini resimli kartlar arasından göstermesini ister. ÜÇ İKİ DAHA BEŞ SÖYLE-SÖYLE Öğretmen öğrenciye toplama işlemi yapacağını söyler ve şimdi beni dinle der. Üç düğme iki düğme daha kaç düğme ettiğini bana söyle der. ÜÇ İKİ DAHA SÖYLE-YAZ Öğretmen öğrenciye toplama işlemi yapacağını söyler ve şimdi beni dinle der. Üç küp iki küp daha kaç ettiğini sayı kartları arasından göster ( ya da yaz) der. 4 5 2 3 özel eğitim semineri-istanbul2008

11. ÇIKTI TEK BASAMAKLI SAYILARLA TOPLAMA GİRDİ 3+2= YAZ-YAP Öğretmen 3+2 işlemini içeren yazılı kartı öğrenciye sunar ya da tahtaya yazar. Öğretmen öğrenciye bu işlemin sonucunu küpleri kullanarak yapmasını ister. 3+2= YAZ-GÖSTER Öğretmen 3+2 işlemini içeren yazılı kartı öğrenciye sunar ya da tahtaya yazar. Daha sonra öğretmen öğrenciden toplama Işleminin sonucunu temsil eden resimli kartı, kartlar arasından göstermesini ister. 3+2= Beş YAZ-SÖYLE Öğretmen 3+2 işlemini içeren yazılı kağıdı öğrenciye sunar ya da tahtaya yazar. Daha sonra öğretmen öğrenciden toplama işleminin sonucunu söylemesini ister. 3+2= 3+2=5 3+2=6 3+2=3 YAZ-YAZ Öğretmen 3+2 işlemini içeren yazılı kağıdı öğrenciye sunar ya da tahtaya yazar. Daha sonra öğretmen öğrenciden toplama Işleminin sonucunu yazmasını ister. (Ya da verilen işlem kartları içinden uygun olan kartı seçmesini ister.) özel eğitim semineri-istanbul2008

12. YANLIŞSIZ ÖĞRETİM • Uyaran ya da hedef davranışla ilgili araç gereçlerin programlanarak sunulmasıdır. Bu programlamayla,bireyin üzerinde çalışılan davranışa ilişkin doğru tepki de bulunması amaçlanmaktadır. • Diğer bir deyişle uyaran kontrolü (Uyarana bağlı olarak tepkinin gerçekleşmesi) sağlanmaya çalışılmaktadır. • Yanlışsız Öğretim de amaç: Öğrencinin hata yapmasına fırsat vermemektir. özel eğitim semineri-istanbul2008

13. Devam • Yanlışsız Öğretim Yöntemleri; Sabit Bekleme Süreli ve Eş Zamanlı İpucu İle Öğretim olmak üzere 2’ye ayrılır. • Eş Zamanlı İpucu İle Öğretim: Hedef uyaran(Ör:Semih, bu işaretin anlamı ne?) Hemen ardından kontrol edici ipucu sunulur (Bu işaret, giriş yok demektir.) ve öğrenci kontrol edici ipucunu model alır. özel eğitim semineri-istanbul2008

14. Devam: • Sabit Bekleme Süreli Öğretim: Öğretmen, bana kareyi göster (Hedef uyaran ve beceri yönergesi) diye sorar. 5 sn. süre ile bekler. Eğer öğrenci 5 sn. içerisinde doğru cevap verirse, cevap pekiştirilir. Eğer cevap yanlış ise; öğretmen hatayı düzeltir (Bu kare) der. özel eğitim semineri-istanbul2008

15. 3. İleri Zincirleme Yöntemi İleri zincirleme yöntemine göre öğretim yapabilmek için performans alımı öncesi hazırlanan beceri analizinin ilk yapılandan son yapılana doğru düzenlenmesi gerekir. Öğretim yapılırken ilk işlem basamağı (birinci temel beceri) üzerinde durulup diğer işlem basamakları (diğer temel becerilerin)  öğretimi yapılmaz. Öğrenci, ilk işlem basamağını bağımsız olarak gerçekleştirdikten sonra ikinci işlem basamağına geçilir. Farklı materyal beceriler yer aldığı için iş eğitimiyle ilgili becerilerin öğretiminde daha çok ileri zincirleme yöntemi kullanılır.            özel eğitim semineri-istanbul2008

16. 3. İleri Zincirleme Yöntemi       bu yöntemde davranış zinciri oluşturulur. Örnek davranış zinciriçöpü çöp kovasına atar.) Ayağa kalkar-çöpü yerden alır-çöp kovasının yanına gelir-ç.k.kapağını açar-çöpü çöp kovasına atar-ç.k.kapağını kapatır-sırasına oturur. özel eğitim semineri-istanbul2008

17. 4. Tüm Beceri Yöntemi  Bu yöntemin kullanılabilmesi için de performans alımı öncesi hazırlanan beceri analizinin, ileri zincirlemeye göre yapılması gerekir. Bu yöntemin uygulanması sırasında becerinin bütün işlem basamakları için öğretim yapılır. Her öğretim oturumunda beceri basamaklarındaki ipuçları yavaş yavaş çekilerek becerinin tümü gerçekleştirilmeye çalışılır. özel eğitim semineri-istanbul2008

18. 5. Tersine Zincirleme Yöntemi             Bu öğretim yönteminin kullanılabilmesi için performans alımı öncesinde hazırlanan beceri analizinin, tersine zincirlemeye göre yapılması gerekir. Yani beceri analizi son yapılandan ilk yapılana doğru düzenlenerek oluşturulmalıdır. Öğretim yapılırken son işlem basamağı üzerinde durulur; diğer işlem basamaklarının öğretimi yapılmaz. Öğrenci, son işlem basamağında bağımsızlığa ulaşınca sondan bir önceki işlem basamağının öğretimine geçilir. özel eğitim semineri-istanbul2008

19.             Her oturumda öğrencinin bağımsız gerçekleştirdiği basamakları da yaparak beceriyi tamamlaması istenir.mans alımı öncesi hazırlanan beceri analizinin, ileri zincirlemeye göre yapılması gerekir. Bu yöntemin uygulanması sırasında becerinin bütün işlem basamakları için öğretim yapılır. Her öğretim oturumunda beceri basamaklarındaki ipuçları yavaş yavaş çekilerek becerinin tümü gerçekleştirilmeye çalışılır. özel eğitim semineri-istanbul2008

20.             Tersine zincirleme yöntemi her beceri için uygun olmayabilir. Özellikle giyinme becerilerinde ve bazı meslekî becerilerde tersine zincirleme yönteminin diğer yöntemlere göre daha etkili olduğu bilinmektedir. Bunun nedeni; öğrencinin başlangıçta gerçekleştirmesini beklediğimiz becerinin oldukça az sayıda işlem basamağını içermesi, kolaylıkla başarıya ulaşmasının mümkün olması ve diğer basamakların öğretimi yapılırken bağımsızlığa ulaştığı işlem basamaklarını da tekrarlamasıdır özel eğitim semineri-istanbul2008

21. örnek            çorap giyme: 1.Topukları giydirilmiş çorabı her iki elinin baş parmakları çorap koncunun içinde,diğere parmakları dışında olacak şekilde tutarak giyer 2.Topuklarına kadar giydirilmiş ….. 3.Ayağının yarısına kadar giydirilmiş…. 4.Ayak parmakları giydrilimiş…. 5.Giyilmeye hazır halde verilen çorabı… 6.Masanın üstünde düz bir şekilde duran…. 7.Katlanmış çorabı…. 8.Ters çevrilmiş çorabı….. özel eğitim semineri-istanbul2008

22. 6.Sistematik Öğretim Sırasında Fırsat Öğretimi Bir öğrencinin BEP’inde yer alan tüm amaçları gerçekleştirip gerçekleştiremeyeceği ile ilgilidir. Bu durumda uygulanabilecek bir yöntem fırsat öğretimidir. Fırsat öğretimi,hedeflenen bilgiyle hedeflenmeyen bilginin öğrenciye birlikte sunulmasıdır. Fırsat öğretiminde hedeflenen bilginin değerlendirilmesi yapılır. Hedeflenmeyen bilginin değerlendirilmesi zorunlu değildir. özel eğitim semineri-istanbul2008

23. Örnek: • Hedef: cisimlerin ‘yuvarlak’ olarak isimlendirilmesi. • Öğrencinin ‘bu yuvarlaktır’ şeklindeki tepkisinden sonra öğretmen, ‘çok güzel yuvarlak’ der ve ekler: ‘dünyamız da yuvarlaktır’ der. özel eğitim semineri-istanbul2008

24. 7. Akran Öğretimi • Akran öğretimi,akran öğretici olarak yetiştirilen öğrencinin, bir arkadaşına öğretim sağlama sürecidir. • Bu yöntemi etkili biçimde kullanabilmek için,öncelikle özel gereksinimi olmayan öğrencilerin tamamına yada gönüllü olanlara akran öğretici olma koşulları ve kullanılacak öğretim teknikleri,anlayacakları şekilde açıklanmalıdır. özel eğitim semineri-istanbul2008

25. 8. İpucu ve Dönüt Verme Yöntemi Çoklu fırsatlar sunma uygulanmasında öğrenciye çoklu fırsatlar sunulur ve öğrencinin verdiği tepkilere öğretmen tarafından dönüt sağlanır. Doğru tepkilerde öğretmende doğru tepkiyi tekrarlar ve pekiştirir. Yanlış tepkilerde ise hata düzelteme yoluna gidebilir. Bu yöntem okulöncesi çağdaki öğrencilerde kolaylıkla kullanılabilir. Örnek: doğruysa;‘evet bu kırmızı olandı,aferin’’ Yanlışsa;’ama bu kırmızı değil ki,mavi’ özel eğitim semineri-istanbul2008

26. ÖĞRETİMDE KULLANILAN İŞLEM SÜREÇLERİ özel eğitim semineri-istanbul2008

27. A. İpuçları İpucu, öğrenciye belli bir uyaranın varlığında doğru tepkide bulunmasını sağlamak amacıyla nasıl davranacağı ve ne yapacağına ilişkin hatırlatmada bulunmadır. İpuçları; sözel ipucu, işaret ipucu, model olma ve fiziksel yardımı içerir. özel eğitim semineri-istanbul2008

28. 1. Sözel İpucu: Öğrencinin yapmasını istediğimiz şeyi, sözcüklerle ifade etmektir. Sözel ipucu, bireyler kendilerine söyleneni anladıkları takdirde hareketleri yapmalarına yardım eden kullanışlı bir yoldur. Ayrıca sözel ipucu, öğrenciye bir beceriyi gerçekleştirmesi için en az yardım etme yoludur. Öğretimde sadece sözel ipucunun kullanılması düşünülüyorsa, kullanılacak sözel ipuçlarının öğrenci için anlamı olup olmadığının araştırılması gerekmektedir. özel eğitim semineri-istanbul2008

29. Öğrenci için bir anlamı olmayan sözel ipuçları verip öğrencinin beceriyi gerçekleştirmesini beklemek, öğrenciyi başarısız kılma anlamına gelmektedir. Bu nedenle pek çok durumda sözel ipucu, fiziksel yardım ve model olma ipuçlarıyla birlikte kullanılarak sözel ipuçlarının öğrenci için anlamlı hâle getirilmesi amaçlanmaktadır. Öğretimde kullanılan sözel ipuçlarının öğrenciler başarılı oldukça geri çekilmesi gerekmektedir. özel eğitim semineri-istanbul2008

30. 2. İşaret İpucu: Fiziksel temas olmadan öğrencinin dikkatini bir şeye çekmek için yapılan hareketlerdir. Bu hareketler; kol, el, baş gibi kaba hareketlerden, parmak, göz gibi ince hareketlere doğru bir yol izler. İşaret ipucuyla birlikte sözel ipucu verilerek öğrenciden ne yapması beklendiği ifade edilir. Öğretimde kullanılan işaret ipuçlarının, öğrenci başarılı oldukça geri çekilmesi özel eğitim semineri-istanbul2008

31. 3. Model Olma: Bir kişinin yaptığı hareketi gözleyerek ve taklit ederek yapma ve öğrenmedir. Beceri öğretiminde model olma ipucunun kullanılabilmesi için öğrencinin taklit etme becerisine sahip olması gerekmektedir. Ancak, taklit etme becerisi de öğretilebilir bir beceridir. Bu nedenle taklit etme, model olmadan önce öğrenilmelidir. özel eğitim semineri-istanbul2008

32. Model olmada öğretmen, öğrencinin o davranışı hangi eliyle, ayağıyla yapmasını bekliyorsa, kendisi de o elini ve ayağını kullanarak beceriyi gerçekleştirmelidir. Bunu yaparken öğretmenin, öğrencinin kullandığı eli tarafında ve hafifçe ona dönerek durması daha uygun olmaktadır. Öğretmen, öğrencinin karşısına geçerek model olduğunda, öğrenci öğretmenin beceri basamağını yaptığı eli ya da koluyla beceri basamağını yapmaya çalışmakta ve bu durum karışıklık yaratabilmektedir. özel eğitim semineri-istanbul2008

33. Model olma ipucu da diğer ipuçlarında olduğu gibi geri çekilmelidir. Model olma, sözel ipuçlarıyla birlikte kullanılır ve öğretim süreci içinde model olmanın ipuçları sistematik olarak geri çekilerek öğrencinin sadece sözel ipuçlarıyla hareketi yapması sağlanır. Model olma ipucu, hareketin tamamının yapılıp açıklanması ve yönerge verilmesinden, hareketi başlatacakmış gibi bir davranış yapılıp açıklanması ve yönerge verilmesine doğru küçük basamaklar hâlinde geri çekilmelidir. özel eğitim semineri-istanbul2008

34. Model olma ipucunun kaç basamakta geri çekileceği, tamamıyla öğrenciye bağlıdır. Öğretmen, öğrencinin her beceri basamağında ne kadar modele gereksinimi olduğunu saptamalıdır. Eğer model öğretmen dışında başka birisi olacaksa bu kişinin, öğretimi yapılan çocuk tarafından kabul gören bir kişi olmasına dikkat edilmelidir. özel eğitim semineri-istanbul2008

35. 4. Fiziksel Yardım: Bir kişiye; el, kol, ayak vb.leriyle yapılan vücut harekelerini içeren etkinlikleri öğretmek için uygulanan yardımdır. Fiziksel yardım, öğretmenin, öğrenciyle birlikte bir beceri basamağının tamamını yapması ve ne yapıldığını söylemesinden; beceri basamağını hiç yapmayıp ne yapılacağının söylenmesine kadar değişen bir süreç içinde uygulanır. özel eğitim semineri-istanbul2008

36. Fiziksel yardım uygulanırken sözel ipucu da birlikte verilir. Öğrencinin beceri basamağını gerçekleştirmesini sağlamak amacıyla uygulanan fiziksel yardım geri çekilerek öğrenci beceri basamağını sözel ipuçlarıyla yapar hâle getirilir. özel eğitim semineri-istanbul2008

37. Fiziksel yardım uygulanırken, özellikle el ya da kol hareketlerine ipucu verilirken, ipucu veren kişinin nerede durduğu önemlidir. Öğretmenin, öğrencinin arkasına geçerek ve beceri basamağını öğrenciyle birlikte yaparak fiziksel yardım uygulaması, karışıklığı önlemektedir. Fiziksel yardımın amacı, öğrenciye beceri basamağını nasıl yapacağını hissettirmek, zamanla beceri basamağını, sözel ipucuyla yapmasını sağlamaktır. özel eğitim semineri-istanbul2008

38. Fiziksel yardım uygulanırken ilk başta öğretmen, eliyle öğrencinin elinden ya da kolundan sıkıca tutarak beceri basamağını yaptırır. Daha sonra öğretmen, öğrencinin beceri basamağına katıldığını hissedince elindeki baskıyı hafifletir. Öğrenci, beceri basamağını yapar hâle geldikçe öğretmenin eli; öğrencinin bileğine, ön koluna, dirseğine ve omzuna doğru ilerler. Son olarak öğrenci, güçlük hissettiğinde yardım etmek üzere elini, öğrencinin elinin yakınında bulundurur.(gölgeleme) özel eğitim semineri-istanbul2008

39. ÖNEMLİ NOT Sözel, model olma ve fiziksel yardım ipuçları ile bunların her birinin kendi içindeki basamaklarıyla ilgili ipuçları geri çekilirken öğrencinin özellikleri dikkate alınmalı ve ipuçları sistematik bir şekilde çekilmelidir. Öğrenci çalışılan basamakta başarısız olursa öğretmenin ipuçlarını hızlı çektiği düşünülebilir. Bu durumda öğretmen, önceki basamakta kullanılan ipucuna geri dönerek çalışmaya devam etmelidir. özel eğitim semineri-istanbul2008

40. B. Şekil Verme Şekil verme, öğrenciye yeni bir davranışın kazandırılması, var olan davranışlarının artırılması ya da gerçekleştirmesinde kullanılan temel süreçlerden biridir. Şekil verme, bir davranışın ögelerinin birkaçının pekiştirilmesini ve diğer ögelerinin pekiştirilmemesini ya da sönmesini içerir. özel eğitim semineri-istanbul2008

41. Başlangıçta, gösterilen davranışlardan hedef davranışa yakın olan başarılı davranışlar pekiştirilirken, sonra bu davranışların pekiştirilmesine son verilerek davranış çeşitlendirilir ve aralarından hedef davranışa yakın olan davranışlar seçilip tekrar pekiştirilerek hedef davranışın oluşumu sağlanır. özel eğitim semineri-istanbul2008

42. Şekil verme sürecinde sadece hedef davranış değil, hedef davranışa ulaşmayı sağlayan her tepki pekiştirilir. Böylece, öğrencilerden, davranışın son şeklini beklemek yerine, öğrencinin gösterdiği küçük ilerlemeler pekiştirilerek davranışa şekil verilir. özel eğitim semineri-istanbul2008

43. Örnek: HEDEF DAVRANIŞ:A sembolünü yazma Öğrencinin performans düzeyi: kalem tutmakta,rasgele karalama yapmaktadır. 1.basamak:karlama pekiştirilir. 2.basamak:uzun çizgiler pekiştirilir.,karalama sönmeye bırakılır. 3.basamak:kağıdın yarısına kadar olan çizgiler pekiştirilir. 4.basamak:beş satır uzunluğundaki çizgiler pekiştirilir. 5.basamak:3 satır uzunluğundaki çizgiler pekiştirilir. 6.basamak:iki satır aralığına çizilen düz çizgiler pekiştirilir. 7.basamak:sağa yada sola doğru eğik çizgiler pekiştirilir. 8,9,10………. özel eğitim semineri-istanbul2008

44. Şekil verme süreci uzman kişiler tarafından uygulanmalıdır. Ayrımlı pekiştirme ile sönmenin bir arada kullanılması uzmanlar tarafından bile zorlukla uygulanabilmektedir. özel eğitim semineri-istanbul2008