جمعيت شناسي

1. جمعيت شناسي

2. مباني جمعيت شناسيجلسه اول: مقدمه، تاريخچه، تعاريف دكتر سهيلا دبيران گروه پزشکی اجتماعی

3. اهداف درس انتظار مي‌رود فراگيرنده، پس از گذراندن اين درس، بتواند : • جمعيت را تعريف كند • جمعيت شناسي را تعريف كرده موضوع جمعيت شناسي را بيان نمايد • اجزاي رشد را نام ببرند و مهمترين آن ها را بيان نمايد • تراكم جمعيت را توضيح دهندو انواع آن را محاسبه نمايند • تركيب جمعيت را توضيح دهند • تركيب جنسي جمعيت را توضيح دهند و تغييرات آن را در گروههاي سني جمعيتي تشريح و تفسير نمايند • هرم سني جمعيتي را توضيح دادهو انواع آن را بتوانند ترسيم و تفسير نمايند • تغييرات جمعيت را محاسبه نمايند • شتاب جمعيتي را توضيح دهند • روش دوژو و دوفاكتو را در سرشماري توضيح داده روش محاسبه تركيب جمعيت را ذكر كند

4. جمعیّت منبع تولید و عامل مصرف ‏جمعیت هر کشور مهمترین سرمایه آن کشور را تشکیل می دهد. بیش از دو قرن پیش - اقتصاددانی دانمارکی بنام فرید ریش لوتکن در باره اهمیّت جمعیت چنین نوشت: «به عقیده من یک کشور هیچوقت نمی تواندجمعیت زیادی دا شته باشد. مردم و تعداد بیشتر آنها، بزرگترین و باشکوهترین ثروتی هستند که باکمک آن می توان به همه ثروتهای دیگر دست یافت»

5. در عصر حاضر ‏اقتصاددانی آمریکائی بنام جولیان سایمون درکتابی با عنوان «منبع غائی» ( 1981 ‏) نوشته ‏است: ««منبع غائی مردم هستند، مرد می با مهارت، پرنشاط و امیدوار که اراده و قدرت بصیرت و تخیل خود را در راه سود رساندن به خود و بناچار همه ما بکار می بندند.

6. خاصیّت و توانائی تولید و آفرینندگی ،عامل مصرف هریک ازاقشاراین جمعیت نقش خاصی را در ساختن و اداره جامعه، حرکت دادن چرخهای تولید، پاسداری و غنی ساختن میراث فرهنگی وانتقال آن به نسل بعدی بر عهده دا رند. ایفای این نقشها مستلزم تامین نیاز های اولیه (غذا، پوشاک و سر پناه) و نیاز های ثانوی (آموزش، بهداشت، اشتغال، حمل و نقل و مسافرت، تفریح وگذران اوقات فراغت و غیره) افراد جمعیت می باشد.

7. گروههای خاصی از جمعیت، بخصوص گروه کودکان و نوجوانان و نیز افراد کهنسال در جوامع جدید مصرف کننده هستند. هر چه انسان از لحاظ تمدن و تکنولوژی پیشرفت کرده بر طول مدّت دوره وابستگی نسل جوان اضافه شده است.

8. بنا بر این تعداد کمی از جمعیّت، عمدتأ افراد65-15ساله، باید با استفاده از قدرت مولد خود امکانات معیشت بقیه جامعه و گردش امور کشور را فراهم کنند.‏

9. کارأئی و بهره وری این گروه فعال و مولد هم بیش از پیش درگرو فراهم بودن شرایط بهداشتی و امکانات آموزش رسمی، کارآموزی و یادگیری مداوم است که بنوبه خود مستلزم سرمایه گذاری و صرف منابع زیادی است. با کاهش تعداد افراد بالقوه مولد وافزایش نیاز به سرمایه گذاری در تربیت نیروی کار و ارتقاء کیفیت منابع انسانی، شرایط زندگی جدید، هزینه های مصرفی را بصورت افزاينده اي بالا برده و پیچیده ترکرده است.

10. ایجاد اشتغال و مخارج آن ‏کودکی که با استفاده از این امکانات، دوره کودکی و نوجوانی را پشت سرگذاشته و آماده کار و فعالیت شده نیازمند شغل مفیدی است شغل یا کار هم در دنیای امروز خود بخود و مجاناً بوجود نمی آید بلکه جامعه باید از طریق سرمایه گذاری در امور زیربنایی (راه، سد، بنا در، نیرو گاه تولید برق و غیره) مختلف اشتغال فراهم کرد.(خدماتی-صنعتی)

11. . توجه به بهداشت و نیاز به امکانات بهداشتی ذهن بسیاری از رهبران سیاسی کشورهای صنعتی را که دارای جمعیت متناسب هستند رابه خود مشغول کرده است، و این در حالی است که نیازبه آموزش و کار کشورهایی را که دار ای رشد بالای جمعیتی هستند با مشکلات فراوان روبرو کرده است.

12. تعريف جمعيتpopulation جمعيت عبارت است از گروهي از افراد يك گونه كه ناحيه جغرافيايي مشتركي را اشغال مي كنند.

13. مفهوم و ويژگي هاي جامعه انساني • جامعه پيچيده ترين و جامع ترين ساختار اجتماعي است و هسته اصلي آن مردم هستند. • انسان ها به شكل گروه وداراي روابط اجتماعي پايدار اما مستقل در • یک محدوده جغرافیایی به طور مستمر به شکل خانوار زندگی می کنند.

14. population

15. جمعيت اصلی به کل ساکنان يک منطقه اطلاق می شود

16. جمعيت فرعی گاهی گروههای معينی از ساکنان يک سرزمين بر حسب دارا بودن يک يا چند ويژگي , نام جمعيت به خود می گيرند که بهتر است آنها را جمعيتهای فرعی بناميم .

17. جمعيت بسته در جامعه ای که افزايش يا کاهش جمعيت صرفا در اثر زاد و ولد و مرگ ومير صورت گيرد و مهاجرت در اين تغييرات هيچ گونه تاثيری نداشته باشد آنگاه اين چنين جمعيتی را می توان جمعيت بسته ناميد .

18. جمعيت باز جمعيت باز جمعيتی است که تعداد آن علاوه بر تاثير زاد و ولد و مرگ و مير , تحت تاثير مهاجرت به داخل يا مهاجرت به خارج افزايش يا کاهش می يابد .

19. تعريف جمعيت شناسيdemography واژه دموگرافي در ترجمه تحت الفظي آن از ,واژه يونانيdemous+graphie)(به معناي «توصيف مردم» برگرفته شده است. مطالعه علمي جمعيت هاي انساني كه به بررسيساختار(structure) ، رشد و تحوّل جمعيت مي‌پردازد

20. جمعيت شناسی جمعيت شناسی با استفاده از روشهای تحليلی , آماری و رياضی به توصيف ساخت و حرکات جمعيت های انسانی و تبيين عوامل موثر بر آنـها می پردازد .

21. جمعيت شناسی موضوع اساسي جمعيت شناسي، مطالعه كمّي عواملي از قبيل باروري، مرگ و مير و مهاجرت است كه پيوسته بر جمعيت اثر مي‌گذارند و اندازه و رشد آن را تعيين مي‌كنند. اين عوامل در اصطلاح بنام اجزاي رشد، خوانده مي شوند.

22. جمعيت شناسی کمی جمعيت شناسی کمی عبارت است از مطالعه ساخت و ترکيب جمعيت در يک مقطع زمانی معين و نيز شناخت تحول و حرکات جمعيت در طول زمان و مکان.

23. جمعيت شناسی کيفی مطالعه چگونگی ساخت و حرکات جمعيتها تحت تاثير متغيرهای کيفی زيست شناختی , توارث و عوامل اجتماعی و محيطی .

24. جمعيت شناسی روان شناسی جامعه شناسی آمار اقتصاد جغرافيا تاريخ

25. 10/27/2014

26. اصطلاحات در جمعيت شناسي

27. تراكم جمعيتpopulation density • تراكم جمعيت شاخصي است كه رابطه بين وسعت منطقه و تعداد جمعيت را معين مي‌كند • تراكم حسابي(arithmathic): تراكم حسابي جمعيت عبارت است از نسبت تعداد جمعيت به واحد سطح. • تراكم زيستي يا حياتي جمعيت(physiologic): عبارت است از نسبت تعداد جمعيت در واحد زمين زراعي.

28. World (land only) Density (Pop per km²):44.57 Monaco 23,660 Macau Hong Kong … … Iran 42 … …. Greenland0,026

29. نسبت وابستگي Dependent Ratioدر صورتيكه تعداد جمعيت غيرواقع در سن فعاليت با جمعيت واقع در سن فعاليت مساوي باشد اين نسبت برابر يك مي‌شود و هر چه اين رقم كمتر از يك باشد نسبت وابستگي كمتر است. معمولا در كشورهاي پيشرفته صنعتي كه جمعيت سالخورده مي‌باشد نسبت وابستگي بين 0/5 تا 0/8 نوسان دارد و در كشورهاي در حال توسعه كه اكثراً داراي جمعيت جوان مي‌باشند نسبت وابستگي، گاهي بيش از يك نيز مي‌باشد. به عنوان مثال رقم 0/8 در نسبت وابستگي بدين معني مي‌باشد كه در مقابل هر يك نفر از افراد فعال، 0/8 نفر يا در مقابل هر 10 نفر فعال 8 نفر فرد غيرواقع در سن فعاليت در جامعه بسر مي‌برند.

32. مطالعه جمعيت

33. دگرگونی وحرکات جمعيت • منظور از حرکات زمانی جمعيت, افزايش يا کاهش جمعيت تحت تاثير دو عامل طبيعی ولادت و مرگ ومير است که به همين دليل حرکات طبيعی جمعيت نيز خوانده می شود.

35. دگرگونی وحرکات جمعيت

36. دگرگونی وحرکات جمعيت • حرکات مکانی جمعيت شامل جابجاييهای افراد از يک سرزمين به سرزمين ديگر است که تحت شرايط خاصی آن را مهاجرت می نامند .

37. به طور كلي مي توان گفت كه جمعيت شناسي علمي است كه به مطالعه ساختمان و تحول و حركات جمعيت ها در زمان و مكان مي پردازد.

38. تركيب جمعيت و وقايع حياتي توزيع آماري افراد در يك جمعيت برحسب خصوصياتي از قبيل سن، جنس، وضع تأهل، وضع فعاليت، ميزان تحصيلات و وضع اشتغال و غيره را «تركيب جمعيت» مي‌خوانند. تغييرات موجود در حجم و تركيب جمعيت به علت پيش آمدن «وقايع حياتي» ايجاد مي شود، بعضي از اين وقايع از قبيل ولادت، مرگ و مير و مهاجرت حجم جمعيت را تغيير مي‌دهند. وقايع ديگر از قبيل ازدواج و طلاق كه سبب تغيير وضع تأهل افراد از حالتي به حالت ديگر مي‌شود صرفاً بر تركيب جمعيت اثر مي‌گذارند

39. Sex Ratio تعداد پسران در مقابل 100 دختر

40. تركيب جنسي جمعيت اولين مطالعه كه در زمينه ترکیب جنسی صورت گرفت در سال 1892 توسط كارل بوخرباعنوان «توزيع دو جنس بر روي زمين» بود او در اين بررسي در مقابل 1000 مرد 988 نفر زن به دست آورده بود. ولي مي‌توان به اين نتيجه تا حدودي مشكوك بود زيرا در بعضي از كشورها، مخصوصاً كشورهاي اسلامي‌ ‌بيشتر زنان به علت تقيّدات مذهبي از قلم افتاده بودند.

41. در قاره اروپا تعداد زنان كمي ‌بيشتر از مردان (1024 زن در برابر 1000 مرد) و در آمريكا كمتر از مردان يعني 973 زن در برابر 1000 مرد بود. بعدها در سال 1930 ميشل اوبر در اروپا 1067 زن در برابر 1000 نفر مرد به دست آورده بود

42. دلايل فزوني زنان بر مردان عبارت بودند از: 1 ـ قاره اروپا از كشورهاي مهاجر فرست تشكيل يافته و در مهاجرت هاي بين المللي بيشتر مردان هستند كه از كشوري به كشور ديگر جابجا مي‌شوند. 2 ـ پيري جمعيت اروپا ـ معمولاً زنان بيشتر از مردان عمر مي‌كنند و در نتيجه در كشوري كه داراي جمعيت پير است تعداد زنان بيشتر از مردان خواهد بود. 3 ـ تلفات جنگ بين الملل اوّل كه اثرات آن در جمعيت اروپا كاملاً محسوس بود در حالي كه در آمريكا وضع برخلاف اروپا بوده و به علت مهاجر پذيري از جمعيت جواني برخوردار بود. معمولاً مهاجران در سنين جواني مبادرت به مهاجرت مي‌كنند كه عمدتاً مردان مي‌باشند در نتيجه تعداد مردان فزوني پيدا مي‌كند. طبق محاسبات اوبر براي كليه قاره هاي دنيا تعادل تقريبي بين تعداد مردان و زنان وجود داشت يعني 1003 نفر زن در مقابل 1000 نفر مرد.

43. در آلمان غربي بر مبناي سرشماري سال 1964 نسبت جنسي در گروه سني 39ـ20 ساله معادل 63 مرد در مقابل 100 زن بوده است.

44. تركيب جنسي جمعيت sex ratio At birth: 1.06 Under 15 yrs: 1.06 15-64 yrs: 1.03 65 and above: 0.79

45. امروزه نيز چنين اختلافاتي به چشم مي‌خورد. به طور كلي كشورهايي كه در آن تعداد زنان بر مردان فزوني دارد كشورهاي پيرو مهاجر فرست هستند. و براي جمعيت جوان و مهاجر پذير، عكس اين حالت وجود دارد و لذا مي‌توان گفت كه مهاجرت هاي بين المللي نسبت مردان و زنان را هم در كشورهاي مهاجر فرست و هم در كشورهاي مهاجر پذير، دگرگون مي‌سازد.

46. هرم سني از دو محور عمود برهم تشكيل مي‌گردد كه محور عمودي براي سن و محور افقي براي تعداد نفرات به كار مي‌رود. معمولاً قسمت راست هرم به زنان و قسمت چپ هرم به مردان اختصاص دارد.

47. سن يعني تعداد سال هايي كه از طول زندگي يك شخص مي‌گذرد. در مطالعات دموگرافي سن را به دو نوع تقسيم مي‌كنند: • 1ـ سن درست ـ سني است كه در يك لحظه مصداق مي‌يابد. مثلاً شخصي كه از تولدش درست پنج سال گذشته باشد سن او درآن لحظه 5 سال درست است هرشخصي درطول سال فقط يك روز درسن درست قرار دارد.

48. 2ـ سن مداوم ـ تمام لحظاتي كه بين دو سن درست قرار دارد سن مداوم ناميده مي‌شود مثلاً كسي كه بيشتر از 5 سال درست و كمتر از 6 سال درست دارد سن او 5 ساله مداوم است. هر شخصي 364 روز از سال را در سن مداوم قرار دارد. در جمعيت شناسي برخلاف رياضي كه صفر واحد حساب نمي‌شود، صفر يك سال كامل است. هر شخصي در اولين روز تولدش در صفر سالگي درست قرار دارد و بين اولين روز تولد تا اولين سالگرد تولد در سن صفر سالگي مداوم قرار مي‌گيرد.

49. براي نمايش جمعيت هاي برحسب سن از توزيع جمعيت برحسب سنين منفرد (0 و 1و 2 و... 99 سال)، يا گروه هاي سني پنجساله (4ـ0، 9ـ5، ...، 64ـ60 و 65 ساله ببالا)، يا گروه هاي سني دهساله (9ـ0، 19ـ10و ... 60 ساله ببالا) و يا گروه هاي بزرگ سني (14ـ0، 64ـ15 و 65 ساله ببالا) استفاده مي‌نمايند. در گروه هاي بزرگ سني جمعيت واقع در سنين 14ـ0 و 65 ساله ببالا را جمعيت غيرواقع در سن فعاليت و جمعيت 64ـ15 ساله را جمعيت واقع در سن فعاليت مي‌نامند.