OTONOM SİNİR SİSTEMİ, NÖROTRANSMİTERLERİ VE İLAÇLARI HAKKINDA TEMEL BİLGİLER

1. OTONOM SİNİR SİSTEMİ, NÖROTRANSMİTERLERİ VE İLAÇLARI HAKKINDA TEMEL BİLGİLER • Otonom sinir sistemi periferde en yaygın dağılım gösteren eferent (motor) sinir sistemidir. • Otonom sinir sisteminin santral ve periferik bölümleri vardır. • Otonom sinir sistemi sempatik sinir sistemi ve parasempatik sinir sistemi adı verilen iki ana bölümden oluşur. • İstek dışı çalışmaları, en başta gelen ortak özellikleridir. • Diğer bir ortak özellikleri SSS (santral sinir sistemi) dışında tek bir sinapslarının olmasıdır.

3. Sempatik bölümün sinirsel kısmı yanında, adrenal medulladan oluşan endokrin (hormonal) kısmı da bulunur. Bu nedenle sempatik sisteme sempatoadrenal sistem adı da verilir. • Parasempatik sistem, sadece sinirsel bir şebekeden ibarettir ve hormonal bir komponenti bulunmaz. • Otonom sinir sisteminin alt-bölümleri adrenerjik alt-bölüm kolinerjik alt-bölüm non-adrenerjik non-kolinerjik (NANK) alt-bölüm

4. İmpuls iletimi ve impuls aşırımı i) Eksitator postsinaptik potansiyel (EPSP) ii) İnhibitör postsinaptik potansiyel (İPSP) iii) Sinaptik aralık ("gap"),sinaptik aşırım, aksiyon potansiyeli Ko-transmiterler: i) Asetilkolinle birlikte salıverilen vazoaktif intestinal peptid (VİP) ii) Adrenerjik uçlardan noradrenalin ile birlikte salıverilen nöropeptid Y (NPY) ve bazı yerlerde enkefalinlerdir.

5. Kolinerjik sinaps veya kavşaklar i) Sempatik ve parasempatik gangliyonlardaki sinapslar, ii) Adrenal medullada pregangliyonik (splanknik) sempatik sinir lifleri ile kromafin hücreler arasındaki sinapslar, iii) Parasempatik postgangliyonik sinir lifleri ile efektör hücreler arasındaki kavşaklar. Kolinerjik reseptörler: i) Nikotinik ii) Muskarinik

6. Sempatik ve parasempatik gangliyonlarla sinaps yapan pregangliyonik sinir uçları terminal buton şeklindedirler. • Postgangliyonik myelinsiz sinir liflerinin efektör hücrelerle kavşak yapan uç kısımları ise tesbih dizisine benzer şekilde sıralanmış düğümler (varikoziteler) halindedir. • Aynı efektör hücre birden fazla türde sinir ucu tarafından innerve edilebilir (polinöronal innervasyon)

7. Sinaps ve kavşaklarda nörotransmiter molekülleri (peptid olanlar hariç) esas olarak presinaptik veya kavşak- öncesi uçlarda sentez edilirler. • Sinir ucunun depolarizasyonu, veziküllerdeki nörotransmiterin parsiyel ekzositoz olayı ile kavşak aralığına salıverilmesine neden olur. • Sinaps veya kavşak aralığına salıverilen nörotransmiterler, postsinaptik membran veya kavşak- sonrası membran üzerinde kendilerine özgü reseptörleri aktive ederler.

8. Nörotransmitterlerin başlıca eliminasyon mekanizmaları şunlardır: • i) Enzimatik yıkılma, • ii) Sinir ucuna aktif transport suretiyle geri alınma (reuptake), • iii) Efektör hücreler ve kavşak çevresindeki diğer hücreler tarafından alınma (ekstranöronal uptake), • iv) Sinaps veya kavşak çevresine ve oradan kapilerler içine difüzyon.

9. Adrenerjik ve kolinerjik reseptör alt-tipleri (nikotinik reseptörler hariç) esas olarak G proteini (guanin nukleotid bağlayan düzenleyici protein) ile kenetli reseptörler superfamilyasına girerler. • Bütün bu reseptörler efektör hücrelerin veya nöronların sitoplazma membranı içinde yerleşmişlerdir; özel bir deyimle yedi transmembranal segmentli (heptahelikal) reseptörlerdir.

11. Adrenerjik reseptörler ve muskarinik reseptörler gibi G proteini ile kenetlenen reseptörler üzerinde oluşan sinyali efektör hücre içine transdükleyen efektör makromolekülerin başlıcalarışunlardır: i) Adenilil siklaz ii) Fosfoinozitidaz (fosfolipaz C) iii) Potasyum kanalları iv) Nöronal Ca2+ kanalları.

12. Enterik Sinir Sistemi Mide-barsak kanalının tonusu, motilitesi salgılama ve absorpsiyon fonksiyonları hem sinirler ve hem de "barsak hormonları" veya adı verilen hormonlar tarafından düzenlenir. Bu yapıyı etkileyen sinirler ekstrinsik (dışarıdan gelen) sinirler ve intrinsik (çeper içinde yerleşmiş) sinirler olmak üzere iki gruba ayrılırlar.

13. Ekstrinsik sinirler: i)pregangliyonik parasempatik sinirler, ii) postgangliyonik sempatik sinirler, iii) non-adrenerjik non-kolinerjik sinirler iv) aferent (duyusal) sinirler. • İntrinsik sinirler:i)myenterik pleksus (Auerbach pleksusu), ii) submüköz pleksus (Meissner pleksusu), iii) kısa duyusal nöronlar, iv) peptiderjik nöronlar

14. Asetilkolin'in Biyosentezi, Depolanması, Salıverilmesi

15. Asetilkolin'in inaktivasyonu: i) Asetilkolinesteraz enzimi ii) Psödokolinesterazenzimi Kolinerjik Reseptörler (Kolinoseptörler) i) Nikotinik reseptörler yapıca, ligandla açılıp kapanan katyon kanallarıdır. ii)Muskarinik reseptörler ise, G proteini ile kenetli reseptörler superfamilyasına aittir.

16. Nikotinik reseptörlerin alt-tipleri: i) Çizgili kas tipi (NM) reseptörler ii) Gangliyon tipi (NG) reseptörler iii) Nöronal SSS reseptörler Muskarinik reseptör alt-tipleri: M1, M2, M3, M4, M5 • 2. ADRENERJİK SİSTEM Nöral ve endokrin (hormonal) bölümü vardır (sempatoadrenal sistem).

17. Noradrenalin'in Biyosentezi, Depolanması ve Salıverilmesi

19. Noradrenalin'in Eliminasyonu i)Uptake 1 (nöronal uptake): Adrenerjik sinir ucu tarafından yapılan uptake. Kokain, fenoksibenzamin ve trisiklik antidepresanlar tarafından selektif bir şekilde inhibe edilir. ii)uptake 2 (ekstranöronal uptake): Diğer hücreler tarafından yapılan uptake. Rezerpin, tetrabenazin ve prenilamin tarafından güçlü bir şekilde inhibe edilir iii)MAO ve KOMT enzimleri ile enzimatik yıkım.

20. Noradrenalin'inEnzimatik Yıkılışı: i) Monoamin oksidaz (MAO): Adrenerjik sinir ucundaki yıkılmadan, ii) Katekol-0-metil transferaz (KOMT): Efektör hücrelerdeki ve ekstraselüler sıvıdaki yıkılmadan sorumludur. Noradrenalinin metabolitleri: VMA, MOPG ve MHPG

21. Adrenerjik Reseptörler: İki ana tipi vardır; bunlar α ve β reseptörler diye adlandırılır. • β1-reseptörleraracılığı ile oluşan etkiler: örneğin; kalbi hızlandırma ve kasılma gücünü artırma, yağ dokusunda lipolizi artırma gibi. izoproterenol > adrenalin > noradrenalin. Selektif β1-agonistleri ksamoterol ve denopamin'dir. Selektif β1-antagonistleri ise bisoprolol, praktolol, atenolol

22. Β2- reseptörler üzerinden oluşan etkiler: bronş, damar, uterus, barsak ve diğer yerlerdeki düz kasların gevşetilmesi • agonistlerin etki güçlerinin büyüklük sırası: İzoproterenol > adrenalin » noradrenalin. Salbutamol > izoproterenol > prenalterol. Selektif agonisti: Prokaterol Selektif antagonistleri: α-metilpropranolol. ICI 118551, butoksamin’ dir.

23. Β3reseptörler aracılığı ile meydan getirilen olaylar: lipoliz, oksijen tüketiminin ve çizgili kasta glikojen sentezinin artması ile ileum ve kolonun gevşemesi. • Β3-reseptörler üzerinde, katekolaminlerin etki güçlerinin büyüklük sırası aşağıdaki gibidir: noradrenalin= izoproterenol > adrenalin. Selektif agonisti: BRL 37344 adlı bileşik Selektif bir antagonistleri: bupranolol'dur.

24. Alfa-reseptörlerin de iki alt-tipi bulunmuştur. α1 reseptörler: fenilefrin, metoksamin ve sirazoline tarafından selektif olarak aktive edilirler. α2 reseptörler: klonidin, p-aminoklonidin, α-metilnoradrenalin ve özellikle UK 14304, gunabenz, oksimetazolin ve ksilazin gibi agonistlere yüksek afinite gösterirler. Prazosin, doksazosin ve benzerleri α1 reseptörlerin selektif antagonistleridir. İdazoksan, rovolsin, atipamezol yohimbin α2 reseptörlerin selektif antagonistleridir.

25. 3. NON-ADRENERJİK NON-KOLİNERJİK (NANK) SİNİRSİSTEMİ Bu sistem, aminerjik (dopaminerjik), purinerjik, peptiderjik ve nitrerjik sinir liflerini içine alır. Peptidlerin başlıcaları: VİP, nöropeptid Y, P maddesi ve diğer taşikininler, somatostatin, kolesisistokinin/gastrin, enkefalinler, nörotensin, bombezin-benzeri peptidler, galanin, LHRH, anjiotensin, ACTH ve vazopresin-benzeri peptid'dir.