Invloed van klimaatverandering op de waterhuishouding in Vlaanderen

1. Invloed van klimaatveranderingop de waterhuishoudingin Vlaanderen Patrick Willems K.U.Leuven - Afdeling Hydraulica & Onderzoekscentrum Duurzame Aarde (LSUE)

2. Lopend en recent onderzoek voor … CLIMAR Programme SSD « Science for a Sustainable Development » Federaal Wetenschapsbeleid Vlaamse Overheid Dept. Mobiliteit en Openbare Werken Waterbouwkundig Laboratorium Vlaamse Milieumaatschappij Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek

3. Inhoud lezing:Invloed van klimaatverandering in Vlaanderen op … • Neerslag en verdamping -> hydrologie • Oppervlaktewater -> overstromingen en laagwater langs rivieren in het binnenland • Bodemvocht en grondwater • Rioleringen • Zeespiegelstijging -> kust en Schelde • Wind -> golfopzet kust en Schelde

4. Invloed van klimaatverandering in Vlaanderen op … Neerslag en temperatuur / verdamping Programme SSD « Science for a Sustainable Development »

5. Klimaatscenario’s voor Vlaanderen • Statistischeanalyse en stochastischeneerschaling van: • 31 simulaties met 12 regionaleklimaatmodellen • 27 simulaties met mondialeklimaatmodellen • (broeikasgasemissiescenario’s IPCC tot 2100) DMI 25 km

6. Klimaatscenario’s voor Vlaanderen tot 2100 winter: +1.5 tot 4°C zomer: +2 tot 7°C Toename temperatuur en verdamping

7. Klimaatscenario’s voor Vlaanderen tot 2100 : toename in winter : afname in zomer (minder kleine regenbuien) zomer: tot -70% winter: tot +60% aantal natte dagen zomer: tot -50% • Neerslag: • totale neerslagvolumes

8. Klimaatscenario’s voor Vlaanderen tot 2100 winter: + 0 tot 60% zomer: - 0 tot 70% grootste bui in 2 jaar: tot +30% • Neerslag: • extreme zomerbuien meer intens

9. Klimaatscenario’s voor Vlaanderen tot 2100 grootste bui in 10 jaar: tot +50% winter: + 0 tot 60% zomer: - 0 tot 70% • Neerslag: • extreme zomerbuien meer intens

10. Tot nog toe … Trends en natuurlijkeoscillaties in extreme neerslag, Ukkel, 1898 – 2005, 10 min. piekintens. zomerbuien: voorbije 15 jaar jaren 1910-20 jaren 1960

11. Tot nog toe … Trends en natuurlijkeoscillaties in extreme neerslag, Ukkel, 1898 – 2005, dagneerslag winter: voorbije 15 jaar jaren 1910-20 jaren 1960

12. Klimaatscenario’s Klimaattrends Consistentierecente trends met resultatenklimaatmodellen: Voorbeeld: dagneerslag winter Hoog = Nat Midden Laag = Droog Huidig

13. Regionale verschillen Neerslagwijziging 10% hogeraan de kust: (= natter in winter, minder droog in zomer): winter zomer

14. Invloed van klimaatverandering in Vlaanderen op … Hoog- en laagwater rivieren in het binnenland Programme SSD « Science for a Sustainable Development »

15. Invloed op piekafvoeren rivieren Klimaatscenario 2100, Regionale verschillen % toename uurl. piekafvoeren: Laag-scenario • Overstromingskansen kunnen toenemen of dalen ! • Afhankelijk van verhouding neerslagverand./verdampingverand. • Voor hoog-scenario: tot 35% toename in piekafvoeren Hoog-scenario

16. Invloed op laagwaterdebieten Klimaatscenario 2100, Regionale verschillen % toename laagwaterafvoeren: Laag-scenario • Laagwaterdebieten dalen in alle scenario’s (laagste zomerdebiet daalt met 20 tot 70%) • Toename laagwaterproblemen: waterkwaliteit, irrigatienoden, waterproductie, scheepvaart, ecologische toestand riviervallei, ... • Vlaanderen zeer kwetsbaar door hoge bevolkingsdichtheid Hoog-scenario

17. Bijkomende analyses • Invloed op socio-economische overstromingsschade, grondwater, natuur, ...: • MIRA-S 2009: milieuverkenning tot 2030 (VMM) • NARA-S 2009: natuurverkenning tot 2030 (INBO) : 11 december Vlaams Parlement

18. Invloed van klimaatverandering in Vlaanderen op … Zeespiegelstijging / kust CLIMAR

19. CLIMAR Invloed op kust Stijging gemiddeld jaarlijkse zeespiegel Oostende 1927-2006: 1.7 tot 4 mm/jaar; ± 20cm in 100 jaar relatieve jaarlijks gemiddelde zeespiegel [m] jaar

20. CLIMAR Invloed op kust Klimaatscenario 2100: • 60cm tot 2m zeespiegelstijging • Hoogwaters stijgen sneller dan gemiddelde zeespiegel; laagwaters stijgen trager: verhoogde tij-amplitude  getijslag neemt toe • 0 tot 8% toename in windsnelheid  stormopzet verandert weinig • Geen of kleine toename in golfhoogte- en periode, maar golfbelasting op kust neemt beduidend toe (door toenemende waterdiepte)  extreme golven op diep water veranderen weinig

21. CLIMAR Invloed op kust en Schelde Invloeden: • Verhoogde kans op bresvorming en overstromingsrisico’s Kust en Schelde • Bijkomende uitwateringsmoeilijkheden van Polders en Ijzer naar kust • Zoutindringing duinen en polders T=70 jaar KBR T=350 jaar klimaat 2050 T=70 jaar T=17 000 jaar: klimaat 2100 T=25 jaar

22. Invloed van klimaatverandering in Vlaanderen op … Rioleringenen bergings- en infiltratievoorzieningen Programme SSD « Science for a Sustainable Development »

23. Invloed op rioleringen • Bij hoog-klimaatscenario 2100: • Terugkeerperiode ontwerpneerslag: • 1.5 maand wordt 1 maand • 2 jaar wordt 1 tot 1.5 jaar • 5 jaar wordt 2 jaar • 50 tot 100 jaar wordt 10 jaar • +/- verdubbeling frequentie rioleringsoverloop (idem overloop buffervoorzieningen) • Benodigde bergingsvolumes: 20 tot 30% hoger

24. Invloed van klimaatverandering in Vlaanderen: Algemene conclusies en aanbevelingen

25. Algemene conclusies Invloed klimaatverandering op waterhuishouding in Vlaanderen: • Huidige klimaatscenario’stot 2100: • Evolutie naar verdroging • Toename overstromingskans vooral vanuit kust • Ook hogere korte-duur regenwaterpieken • Maar: klimaatscenario’s zijn geen voorspellingen ! • Ze evolueren met onze kennis • Onzekerheden zijn groot; een deel van de onzekerheden ontsnappen aan onze evaluatie • Maatregelen ? • Houd rekening met de mogelijke gevolgen van klimaatverandering ! • Ook met de grote onzekerheden ! • “no regret” maatregelen, “climate proof” investeringen • Maak maatregelen en ontwerpen aanpasbaar (flexibele strategie)

26. Maatregelen • Tegen overstromingsrisico’s: • bijkomende beschermingsmaatregelen: • Masterplan Belgische kust (opmaak einde 2010): strandophoging en verbreding door zandsuppleties, verstevigen duinvoeten door beplantingen • Geactualiseerd Sigmaplan: gecontroleerde overstromingsgebieden en natuurgebieden (1650 ha in 2030) en dijkverhogingen in steden en industriegebieden • anticipatief inspelen op dreigende wateroverlast: • voorspellings- en waarschuwingssysteem • optimaler benutten van beschikbare berging door intelligente sturingsmethode

27. Maatregelen • Tegen verdroging: • Maximale opvang van regenwater in infiltratiebekkens, open grachten, ... • Bijsturing vergunningen- en heffingenbeleid, sturend waterprijzenbeleid • Sensibilisering rationeel watergebruik • “Water-audit” bij nieuwbouw en herbouw/verbouwing • Innovatieprogramma waterefficiënte en waterarme productie

28. Maatregelen • Tegen toenemende tijdsvariatie neerslag: verdroging + hogere kort-duur regenwaterpieken: • vraagt meer aandacht voor planning regenwaterafvoer • nood aan bijkomende regenwaterberging- en infiltratievoorzieningen

29. Maatregelen • Meer tijdelijke berging voorzien (lokale terreindepressies) • komt ook tegemoet aan verdrogingsproblematiek

30. Maatregelen • Accepteren van een verhoogde frequentie van water op straat • Met kleinschalige maatregelen schade beperken

31. Bijkomende noden • betere afstemming tussen waterbeheer en ruimtelijke planning / stedelijk ontwerp, groenvoorziening • betere afstemming tussen: • code van goede praktijk voor het ontwerp van rioleringssystemen • watertoets • gewestelijke stedenbouwkundige verordening • andere stedenbouwkundige voorschriften