رخساره‏ی خورشید سیره‏ی امام علی ( ع ) در نهج البلاغه

1. رخساره‏ی خورشیدسیره‏یامام علی ( ع ) در نهجالبلاغه جلسات شرح نهجالبلاغه استاد دکتر مصطفی دلشاد تهرانی جلسه اول- 7 مهر 1393

2. 1 . معنا و مفهوم سیره

3. 1 . معنا و مفهوم سیره إِنَّهُلَيْسَعَلَىالْإِمَامِإِلَّامَاحُمِّلَمِنْأَمْرِرَبِّهِ: الْإِبْلَاغُفِيالْمَوْعِظَةِ، وَالِاجْتِهَادُفِيالنَّصِيحَةِ، وَالْإِحْيَاءُلِلسُّنَّة . خطبه 105 وَاسْتَنُّوابِسُنَّتِهِفَإِنَّهَاأَهْدَىالسُّنَن خطبه110

4. 1 . معنا و مفهوم سیره فَاعْلَمْأَنَّأَفْضَلَعِبَادِاللَّهِعِنْدَاللَّهِإِمَامٌعَادِلٌهُدِيَوَهَدَىفَأَقَامَسُنَّةًمَعْلُومَةًوَأَمَاتَبِدْعَةًمَجْهُولَةًوَإِنَّالسُّنَنَلَنَيِّرَةٌلَهَاأَعْلَامٌوَإِنَّالْبِدَعَلَظَاهِرَةٌلَهَاأَعْلَامٌوَإِنَّشَرَّالنَّاسِعِنْدَاللَّهِإِمَامٌجَائِرٌضَلَّوَضُلَّبِهِفَأَمَاتَسُنَّةًمَأْخُوذَةًوَأَحْيَابِدْعَةًمَتْرُوكَة . کلام 164

5. 1 . معنا و مفهوم سیره أَمَّاوَصِيَّتِيفَاللَّهَلَاتُشْرِكُوابِهِشَيْئاًوَمُحَمَّدٌ - صَلَّىاللَّهُعَلَيْهِوَاَلِهِ- فَلَاتُضَيِّعُواسُنَّتَهُأَقِيمُواهَذَيْنِالْعَمُودَيْنِوَأَوْقِدُواهَذَيْنِالْمِصْبَاحَيْنکلام 164

6. 1 . معنا و مفهوم سیره وَلَاتَنْقُضْسُنَّةًصَالِحَةًعَمِلَبِهَاصُدُورُهَذِهِالْأُمَّةِوَاجْتَمَعَتْبِهَاالْأُلْفَةُوَصَلَحَتْعَلَيْهَاالرَّعِيَّةُوَلَاتُحْدِثَنَّسُنَّةًتَضُرُّبِشَيْ‏ءٍمِنْمَاضِيتِلْكَالسُّنَنِفَيَكُونَالْأَجْرُلِمَنْسَنَّهَاوَالْوِزْرُعَلَيْكَبِمَانَقَضْتَمِنْهَا . نامه 53

7. 1 . معنا و مفهوم سیره هَدی سَنَن وَاقْتَدُوابِهَدْيِنَبِيِّكُمْفَإِنَّهُأَفْضَلُالْهَدْيِ. خطبه 110 أَقَمْتُلَكُمْعَلَىسَنَنِالْحَقِّفِيجَوَادِّالْمَضَلَّةِ , حَيْثُتَلْتَقُونَوَلَادَلِيلَ , وَتَحْتَفِرُونَوَلَاتُمِيهُون . خطبه 4

8. 2 . سیرهشناسی و سبک شناسی وَلَقَدْكَانَ - صَلَّی الله عَلَیهِوَآلِهِ - يَأْكُلُعَلَىالْأَرْضِ, وَيَجْلِسُجِلْسَةَالْعَبْدِ , وَيَخْصِفُبِيَدِهِنَعْلَهُ , وَيَرْقَعُبِيَدِهِثَوْبَهُ , وَيَرْكَبُالْحِمَارَالْعَارِيَ , وَيُرْدِفُخَلْفَهُ . . . وَاللَّهِلَقَدْرَقَّعْتُمِدْرَعَتِيهَذِهِحَتَّىاسْتَحْيَيْتُمِنْرَاقِعِهَا- وَلَقَدْقَالَلِيقَائِلٌأَلَاتَنْبِذُهَاعَنْكَ- فَقُلْتُاغْرُبْعَنِّيفَعِنْدَالصَّبَاحِيَحْمَدُالْقَوْمُالسُّرَى.خطبه 160

9. 2 . سیرهشناسی و سبک شناسی وَسُئِلَعليهالسلامعَنْقَوْلِالرَّسُولِ - صَلَّى الله عَلَيهِوَآلِهِ - غَيِّرُواالشَّيْبَوَلَاتَشَبَّهُوابِالْيَهُودِ . فَقَالَ : إِنَّمَاقَالَ - صَلَّى الله عَلَيهِوَآلِهِ - ذَلِكَوَالدِّينُقُلٌّفَأَمَّاالْآنَوَقَدِاتَّسَعَنِطَاقُهُوَضَرَبَبِجِرَانِهِ , فَامْرُؤٌوَمَااخْتَارَ .حکمت 17

10. 3.معناىاصطلاحى و پيشينهكاربرداصطلاحىسيره • سيره در معناىاصطلاحى به مفهوم تاريخزندگى به كار رفته است • «سيره» هنگامىكه به عنوان يك رشته از مباحث تاريخى، موضوع بحث موّرخانقرار گرفت، آن چيزى را كهمى‏بايست دربر مى‏گرفت، شامل نگشت. • «سيره» را به معناى شرح وقايعزندگى رسول خدا(ص) به كار بردند: حوادث پيشاز بعثت، بعثت، و حوادث پس از آن و جنگ‏هاىپيامبر.

11. 4 . تعریف سیره بر اساس معنا و مفهوم اصلی واژه سیره و طیف معنایی آن می توان گفت سیره عبارت است از : اصول کلی عملی ثابت حاکم در زندگی

12. 5 . شاخصه‏هاىمفهومىسيره سيره در معناىحقيقى و اصلى آن، داراىشاخصه‏هايىمفهومىاست كه بدان شناخته و بر اساس آن نقش مرجع كردار و رفتار، و حاكم بر حوزه‏هاى گوناگون زندگى را مى‏يابد .

13. 5-1. اصولِكلى • سيره به صورت اصولىكلى است، يعنى قواعد و قوانينىكلىكه در وجوه مختلف زندگىنقشىراهبردى دارند • اين اصول بر اساس مبانى سامان مى‏يابند. مراد از مبانى، مباحث نظرى و معرفت‏شناسىزيرساختىاست. • اين اصول از يك سو، حكم خطوط قرمزى را در زندگى دارند كه به هيچ‏روىنبايداز آن‏ها عبور كرد؛ • از ديگر سو، حكم خطوط حاكمى را دارند كه همه چيزبايد با آن خطوط سنجيده شود و بر اساس آن‏ها عمل گردد. • اين اصول چون در حكم قواعد حاكم و قوانيناساسى‏اند، لازم است نقش مرجع داشته باشند

14. 5-2. عملىبودن • اين اصول، صورت عملىدارند؛ • محور همه كردارها و رفتار هستند؛

15. در حكمت و فلسفه اين سخن گفته شده است كهحكمت بر دو قسم است: نظرىو عملى. الهيات و رياضيات و حساب و هندسه و هيئت و موسيقىو طبيعياتو فيزيك و حيوان‏شناسى و گياه‏شناسى را حكمتنظرىگويند؛ و اخلاقياتو سياست و تدبير منزل را حكمتعملىگويند. در منطق چنينسخنى گفته نشده است، لكن مطلب صحيح است. يعنى همچنان كه فلسفه بر دو قسم است:نظرى و عملى، منطق نيزهمين‏گونه است؛ آن‏چهكهمعيار است بر دو قسم است: 1. معيارهاىنظرىكه همان منطق‏هاىمعمولى است.2. معيارهاىعملى ـ سيره و روش.يك انسان در همه موقعيت‏هاىزمانى و مكانى و در تمام عمر بايستىيك منطق داشته باشد كه آن منطق براى او اصل باشد و اصالت داشته باشد و از آن تجاوز نكند. استاد شهيد، مرتضىمطهرى

16. 5 - 3. ثابت بودن • ايناصولِكلىِعملى، ثابت‏اند و به تناسب اشخاص، مراتب افراد، شرايط، اوضاع و احوال، و زمان و مكانتغييرنمى‏كنند • آن‏چه به سبب اينعوارض تغييرمى‏يابد، روش‏هااست • اين اصول بر واقعيت‏هاى وضع شده الهى و فطرت تبديل‏ناپذيرانسانى بنا شده و استوار و پايدار است. فَأَقِمْوَجْهَكَلِلدِّينِحَنِيفًافِطْرَتَاللّه‏ِالَّتِيفَطَرَالنَّاسَعَلَيْهَالاَتَبْدِيلَلِخَلْقِ‏اللّه‏ِذلِكَالدِّينُالْقَيِّمُوَلكِنَّأَكْثَرَالنَّاسِلاَيَعْلَمُونَ( قرآن ، روم / 30 )

17. انسان داراىفطرتى مخصوص به خويش است كه او را به سوىسنّتىخاص در زندگى، هدايتمى‏كند، و راهىمعيّن دارد كه به غايت و مقصدىمشخّص منتهىمى‏شودكهراهى جز آن راه را نمى‏تواند در پيشگيرد؛ و اينمعناى سخن خداوند است كه: «فِطْرَتَاللّه‏ِالَّتِيفَطَرَالنَّاسَعَلَيْهَا»، و انسانىكهدر اين مرتبه و نشئهزندگىمى‏كند، نوعى واحد است كهسودها و زيان‏هايشنسبت به بنيه و ساختمانىكه از روح و بدن تشكيل شده است، سودها وزيان‏هاىيكسان و مشتركى است كه در افراد مختلف اختلاف پيدانمى‏كند. پسانسان از اين جهت كه انسان است بيش از يك سعادت و يك شقاوت ندارد، وچون چنين است، لازم است كه در مرحله عمل تنها يك سنّت ثابت برايشمقرّرشود تا آن سنّت، وى را به يك هدف ثابت هدايتكند؛ و بايداينهادى همانفطرت و نوع خلقت باشد، و به همين جهت دنبال «فِطْرَتَاللّه‏ِالَّتِيفَطَرَالنَّاسَعَلَيْهَا» اضافه كرد: «لاَتَبْدِيلَلِخَلْقِاللّه‏ِ علاّمهطباطبايى اگر اصولى از دينىقيّمكه مطابق فطرت انسان است، برگرفته شود، آن اصول، مى‏تواند راسخ و پايدار باشد.

18. قرن‏ها بگذشت و اين قرن نويستماهْ آن ما هست، آبْ آن آب نيستعدل آن عدلست و فضل آن فضل هم ليكمُستبدَل شد آن قَرن و اُمَمقرن‏ها بر قرن‏ها رفت اىهُماموينمعانى بر قرار و بر دوامآب مُبْدَل شد در اين جو چند بار عكسِ ماه و عكسِ اختر برقرارپس بنااشنيست بر آبِروان بلكه بر اقطارِعرضِ آسماناينصفت‏ها چون نجوم معنويستدان كه بر چرخِمعانىمُستويست مثنوی معنوی , دفتر ششم , ابیات 3175 - 3180

19. 5-4. حاكم بودن • ايناصولِكلىِعملىِ ثابت، بر عملكردها، رفتارها، روابط و مناسبات زندگىحكومتدارند. • پاسداشتآن‏ها به منزله زندگى بر اساس منطق عملىخاصى است.

20. 6 . وحدت سیره پیشوایان دین اصول سيره، اصولىيكسان در زندگى آنان است، و آن‏چه در زندگى در زندگی ایشان متفاوت است , روش ها است

21. 6 . وحدت سیره پیشوایان دین وَلَقَدْعَلِمَالْمُسْتَحْفَظُونَمِنْأَصْحَابِمُحَمَّدٍ- صلى الله عليه واله- أَنِّيلَمْأَرُدَّعَلَىاللَّهِوَلَاعَلَىرَسُولِهِسَاعَةًقَطفَوَالَّذِيلَاإِلَهَإِلَّاهُوَإِنِّيلَعَلَىجَادَّةِالْحَقِّ خطبه 197 يَرْفَعُليفيكُلِّيَوْمٍعَلَماًمِنْأَخْلَاقِهِ ، وَيَأْمُرُنيبِالِاقْتِدَاءِبِهِ. خطبه192

22. 7 . ضرورت رویکرد به سیره

23. 7 – 1 . نیاز به الگو وَلَقَدْكَانَفِيرَسُولِاللَّهِ - صَلَّى‏ اللَّهُعَلَيْهِوَآلِهِ- كَافٍلَكَفِيالْأُسْوَةِ، وَدَلِيلٌلَكَعَلَىذَمِّالدُّنْيَاوَعَيْبِهَا، وَكَثْرَةِمَخَازِيهَاوَمَسَاوِيهَافَتَأَسَّبِنَبِيِّكَالْأَطْيَبِالْأَطْهَرِ- صَلَّى‏ اللَّهُعَلَيْهِوَآلِهِ- فَإِنَّفِيهِأُسْوَةًلِمَنْتَأَسَّى، وَعَزَاءًلِمَنْتَعَزَّى. وَأَحَبُّالْعِبَادِإِلَىاللَّهِالْمُتَأَسِّيبِنَبِيِّهِ، وَالْمُقْتَصُّلِأَثَرِهِفَتَأَسَّىمُتَأَسٍّبِنَبِيِّهِوَاقْتَصَّأَثَرَهُوَوَلَجَمَوْلِجَهُوَإِلَّافَلَايَأْمَنُالْهَلَكَةَفَإِنَّاللَّهَجَعَلَمُحَمَّداً- صلى الله عليه واله- عَلَماًلِلسَّاعَةِوَمُبَشِّراًبِالْجَنَّةِوَمُنْذِراًبِالْعُقُوبَة. خطبه160

24. 7 – 1 . نیاز به الگو أَلَاوَإِنَّلِكُلِّمَأْمُومٍإِمَاماًيَقْتَدِيبِهِوَيَسْتَضِي‏ءُبِنُورِعِلْمِهِأَلَاوَإِنَّإِمَامَكُمْقَدِاكْتَفَىمِنْدُنْيَاهُبِطِمْرَيْهِوَمِنْطُعْمِهِبِقُرْصَيْهِأَلَاوَإِنَّكُمْلَاتَقْدِرُونَعَلَىذَلِكَوَلَكِنْأَعِينُونِيبِوَرَعٍوَاجْتِهَاد. نامه 45

25. 7 – 2 . نیاز به عمل ایمانی فَبِالْإِيمَانِيُسْتَدَلُّعَلَىالصَّالِحَاتِوَبِالصَّالِحَاتِيُسْتَدَلُّعَلَىالْإِيمَانِ . کلام 156

26. 7 – 3 . نیاز به ترازو و میزان در زندگی أَيُّهَاالنَّاسُمَنْسَلَكَالطَّرِيقَالْوَاضِحَوَرَدَالْمَاءَوَمَنْخَالَفَوَقَعَفِيالتِّيهِ . کلام 201

27. 7 – 3 . نیاز به ترازو و میزان در زندگی يَأْتِيعَلَىالنَّاسِزَمَانٌلَايَبْقَىفِيهِمْمِنَالْقُرْآنِإِلَّارَسْمُهُوَمِنَالْإِسْلَامِإِلَّااسْمُهُوَمَسَاجِدُهُمْيَوْمَئِذٍعَامِرَةٌمِنَالْبِنَاءِخَرَابٌمِنَالْهُدَىسُكَّانُهَاوَعُمَّارُهَاشَرُّأَهْلِالْأَرْضِمِنْهُمْتَخْرُجُالْفِتْنَةُوَإِلَيْهِمْتَأْوِيالْخَطِيئَةُيَرُدُّونَمَنْشَذَّعَنْهَافِيهَاوَيَسُوقُونَمَنْتَأَخَّرَعَنْهَاإِلَيْهَايَقُولُاللَّهُسُبْحَانَهُفَبِيحَلَفْتُلَأَبْعَثَنَّعَلَىأُولَئِكَفِتْنَةًأَتْرُكُالْحَلِيمَفِيهَاحَيْرَانَوَقَدْفَعَلَوَنَحْنُنَسْتَقِيلُاللَّهَعَثْرَةَالْغَفْلَة. حکمت 369

28. 7 – 3 . نیاز به ترازو و میزان در زندگی وَلُبِسَالْإِسْلَامُلُبْسَالْفَرْوِمَقْلُوباًخطبه 108

29. 7 – 3 . نیاز به ترازو و میزان در زندگی إِنَّالَمْنُحَكِّمِالرِّجَالَوَإِنَّمَاحَكَّمْنَاالْقُرْآنَوَهَذَاالْقُرْآنُإِنَّمَاهُوَخَطٌّمَسْطُورٌبَيْنَالدَّفَّتَيْنِلَايَنْطِقُبِلِسَانٍوَلَابُدَّلَهُمِنْتَرْجُمَانٍوَإِنَّمَايَنْطِقُعَنْهُالرِّجَالُ (وَلَمَّادَعَانَاالْقَوْمُإلَىأَنْنُحَكِّمَبَيْنَنَاالْقُرْآنَلَمْنَكُنِالْفَرِيقَالْمُتَوَلِّيَعَنْكِتَابِاللَّهِتَعَالَىوَقَدْقَالَاللَّهُسُبْحَانَهُفَإِنْتَنازَعْتُمْفِيشَيْ‏ءٍفَرُدُّوهُإِلَىاللَّهِوَالرَّسُولِفَرَدُّهُإِلَىاللَّهِأَنْنَحْكُمَبِكِتَابِهِوَرَدُّهُإِلَىالرَّسُولِأَنْنَأْخُذَبِسُنَّتِهِفَإِذَاحُكِمَبِالصِّدْقِفِيكِتَابِاللَّهِفَنَحْنُأَحَقُّالنَّاسِبِهِوَإِنْحُكِمَبِسُنَّةِرَسُولِاللَّهِ - صلى الله عليه واله - فَنَحْنُأَوْلَاهُمْبِهِکلام 125

30. 7 – 4 . نیاز به فهم درست اسلام لَاتُخَاصِمْهُمْبِالْقُرْآنِفَإِنَّالْقُرْآنَحَمَّالٌذُووُجُوهٍتَقُولُوَيَقُولُونَوَلَكِنْخَاصِمْهُمْبِالسُّنَّةِفَإِنَّهُمْلَنْيَجِدُواعَنْهَامَحِيصاًنامه 77 وَلَاتَكُونُواكَجُفَاةِالْجَاهِلِيَّةِلَافِيالدِّينِيَتَفَقَّهُونَوَلَاعَنِاللَّهِيَعْقِلُونَكَقَيْضِبَيْضٍفِيأَدَاحٍيَكُونُكَسْرُهَاوِزْراًوَيُخْرِجُحِضَانُهَاشَرّا. خطبه 166

31. 7 – 5 . نیاز به دریافت اسلام جامع أَمْأَنْزَلَاللَّهُسُبْحَانَهُدِيناًنَاقِصاًفَاسْتَعَانَبِهِمْعَلَىإِتْمَامِهِأَمْكَانُواشُرَكَاءَلَهُ، فَلَهُمْأَنْيَقُولُوا، وَعَلَيْهِأَنْيَرْضَىأَمْأَنْزَلَاللَّهُسُبْحَانَهُدِيناًتَامّاًفَقَصَّرَالرَّسُولُصَلَّىاللَّهُعَلَيْهِوَآلِهِ و سلم عَنْتَبْلِيغِهِوَأَدَائِهِ، وَاللَّهُسُبْحَانَهُيَقُولُ: «ما فَرَّطْنافِيالْكِتابِمِنْشَيْ‏ءٍ» وَفِيهِتِبْيَانٌلِكُلِّشَيْ‏ءٍ، وَذَكَرَأَنَّالْكِتَابَيُصَدِّقُبَعْضُهُبَعْضاً، وَأَنَّهُلَااخْتِلَافَفِيهِفَقَالَسُبْحَانَهُ: «وَلَوْكانَمِنْعِنْدِغَيْرِاللَّهِلَوَجَدُوافِيهِاخْتِلافاًكَثِيراًخطبه18

32. 7 – 6 . نیاز به دریافت هندسه صحیح اسلام كَمْمِنْصَائِمٍلَيْسَلَهُمِنْصِيَامِهِإِلَّاالْجُوعُوَالظَّمَاءُوَكَمْمِنْقَائِمٍلَيْسَلَهُمِنْقِيَامِهِإِلَّاالسَّهَرُوَالْعَنَاءُحَبَّذَانَوْمُالْأَكْيَاسِوَإِفْطَارُهُمْحکمت 145

33. 8 . استخراج سیره وَارْدُدْإِلَىاللَّهِوَرَسُولِهِمَايُضْلِعُكَمِنَالْخُطُوبِوَيَشْتَبِهُعَلَيْكَمِنَالْأُمُورِفَقَدْقَالَاللَّهُسُبْحَانَهُلِقَوْمٍأَحَبَّإِرْشَادَهُمْياأَيُّهَاالَّذِينَآمَنُواأَطِيعُوااللَّهَوَأَطِيعُواالرَّسُولَوَأُولِيالْأَمْرِمِنْكُمْفَإِنْتَنازَعْتُمْفِيشَيْ‏ءٍفَرُدُّوهُإِلَىاللَّهِوَالرَّسُولِفَالرَّدُّإِلَىاللَّهِالْأَخْذُبِمُحْكَمِكِتَابِهِوَالرَّدُّإِلَىالرَّسُولِالْأَخْذُبِسُنَّتِهِالْجَامِعَةِغَيْرِالْمُفَرِّقَةِ . نامه 53

34. 9 . سیره امام علی ( ع ) در نهجالبلاغه نَحْنُالشِّعَارُوَالْأَصْحَابُوَالْخَزَنَةُوَالْأَبْوَابُوَلَاتُؤْتَىالْبُيُوتُإِلَّامِنْأَبْوَابِهَاخطبه154

35. 9 . سیره امام علی ( ع ) در نهجالبلاغه فَأَيْنَتَذْهَبُونَوَأَنَّىتُؤْفَكُونَوَالْأَعْلَامُقَائِمَةٌوَالْآيَاتُوَاضِحَةٌوَالْمَنَارُمَنْصُوبَةٌفَأَيْنَيُتَاهُبِكُمْبَلْكَيْفَتَعْمَهُونَوَبَيْنَكُمْعِتْرَةُنَبِيِّكُمْوَهُمْأَزِمَّةُالْحَقِّوَأَلْسِنَةُالصِّدْقِفَأَنْزِلُوهُمْبِأَحْسَنِمَنَازِلِالْقُرْآنِوَرِدُوهُمْوُرُودَالْهِيمِالْعِطَاشِأَيُّهَاالنَّاسُخُذُوهَاعَنْخَاتَمِالنَّبِيِّينَصلى الله عليه واله : إِنَّهُيَمُوتُمَنْمَاتَمِنَّاوَلَيْسَبِمَيِّتٍوَيَبْلَىمَنْبَلِيَمِنَّاوَلَيْسَبِبَالٍ. خطبه 87

36. 9 . سیره امام علی ( ع ) در نهجالبلاغه • نهج‏البلاغهمنبعىاساسى در يافتنسيره‏ امام علی (ع) است • در آن هم اصول سيرهديدهمى‏شود، و هم پاسداشتاين اصول در عمل، درعرصه‏هاى مختلف زندگى • آن‏چه امام(ع) بدان سفارش كرده، امورى است كه خود پيش از سفارش به ديگران، بدان عمل كردهاست أَيُّهَاالنَّاسُ، إِنِّيوَاللّه‏ِمَاأَحُثُّكُمْعَلَىطَاعَةٍإِلاَّوَأَسْبِقُكُمْإِلَيْهَا، وَلاَأَنْهَاكُمْعَنْمَعْصِيَةٍإِلاَّوَأَتَنَاهَىقَبْلَكُمْعَنْهَا. خطبه 175

37. 10 . اصول سیره • اصل پاسداشتحقوق • اصل رفق و مدارا • اصل صراحت و صداقت • اصل پايبندى به عهد و پيمان • اصل عدالت • اصل مرزبانى، حريم‏دارى و پرواپيشگى • اصل پايبندى به كيفيت استخدام وسيله • اصل اعتدال و ميانه‏روى • اصل پارسايى • اصل تكريم