Mechelen, eerste spoorweghoofdstad van België

2. Mechelen, eerste spoorweghoofdstad van België Greet De Block Bart Van der Herten

3. Inhoud 1. Transport ten tijde van de onafhankelijkheid 2. Het Belgische transportvraagstuk anno 1831: de keuze voor een spoorweg 3. Het project van Simons en De Ridder 4. Impact van de spoorweg op de stedelijke omgeving 5. Verdere ontwikkeling van het transport in België in de 19de eeuw

4. DEEL 1: Transport in België rond 1830

5. Politieke en economische situatie (1) • Snelle regimewissels in de Zuidelijke Nederlanden • Oostenrijkse periode (tot 1790) • Franse periode (tot 1815) • Hollandse periode (tot 1830) • Belgische revolutie (1830)

6. Politieke en economische situatie (2) • De industriële revolutie (1800-1830) • Mechanisering van de textielnijverheid (Verviers) • Steenkool en metaalnijverheid (Luik-Verviers en Mons-Charleroi) • Antwerpen en Brussel als dienstencentra • Platteland als dominante sector (+ 50%)

8. Politieke en economische situatie (3) • Economische factoren • Natuurlijke rijkdommen: grondstoffen en landbouwareaal • Goed geschoolde arbeiders • Arbeidsreserve op het platteland • Overname van Engelse technologie • Groot aantal Belgische uitvindingen • Inkomensstijging en dus meer vraag • België als exportland

9. Politieke en economische situatie (4) • Besluit: overgang van landbouweconomie naar gemengde agrarisch-industriële economie werd afgerond ca. 1850. • België werd één van de pioniers van de industriële ontwikkeling • De spoorwegen waren de motor van deze ontwikkeling

10. Transport ca. 1830 (1) • Het wegvervoer: • Belangrijke investeringen sinds Oostenrijkse periode: steenwegen • Tolsysteem: de gebruiker betaalt • Eerste grote verbindingen en interstedelijk netwerk, relatief weinig grensovergangen • Personenvervoer: 5 à 10 km/u - lijndiensten • Goederenverkeer: weinig georganiseerd, zeer traag, risicovol en duur

12. 1830

13. Transport ca. 1830 (2) • De binnenscheepvaart • Rivieren: zeer problematisch – niet gekanaliseerd – bodem onregelmatig • Vervoer vooral regionaal • Investeringen in kanalen richting Frankrijk en Nederland • Tolsysteem • Zeer traag (2-3 km/u)

14. 1830

15. Transport ca. 1830 (3) • Communicatie • De post in België • Overheidsmonopolie • Duur, onregelmatig • Bediende een klein aantal gemeenten • Geen dagelijkse postbedeling • Optische telegrafie (ook in Mechelen) • Beurskoersen tussen Antwerpen en Brussel

16. De telegraaf van Eppegem

17. DEEL 2: De keuze voor een spoorweg 1830-1834

18. België internationaal geïsoleerd? • Sluiting van de Schelde en de Maas in 1830 • Belang van de haven van Antwerpen voor Belgische economie • Internationale concurrentie: Rotterdam, Amsterdam maar ook Franse havens • Internationale garanties maar onzekerheid

19. De rol van transport • Inzicht bij de overheid in het belang van een goed ontwikkeld transportsysteem • Voor import en export (vb. steenkool) • In de prijsvorming van producten • Voor de verspreiding van goederen van de industriële revolutie, ook in België • België op zich niet leefbaar (overproductie) Gevolg: een dringend probleem

20. Een kanaal of een spoorweg? (1) • Bruggen en wegen: discussie over de oplossing van het transportvraagstuk • Argumenten voor kanaal en spoorweg • Kanaal zou door de Kempen in de richting van de Maas gaan • Spoorweg idem (vooral industrieel opgevat) • Studiereizen naar Engeland in1831

21. Een kanaal of een spoorweg? (2) • Intussen: Belgische industrie vragende partij • Private ondernemers maken plannen voor spoorweg, via concessie (1832) • Nadelen van concessiesysteem • Parlement komt tussen in 1832: verder onderzoek

22. Een kanaal of een spoorweg? (3) • Parlementair debat: de keuze voor een overheidsbedrijf • Van lijn Antwerpen naar Keulen naar een internationaal assenstelsel met Mechelen als centraal spoorwegknooppunt • Spoorwegwet 1834 • Eerste treinrit: 5 mei 1835

23. Een kanaal of een spoorweg? (4) • Parlementaire discussies: • Van geïsoleerde lijn naar assenstelsel • Van exportlijn naar economische motor • Van perifeer naar centraal • Van goederen ook naar reizigers • Van privé naar staat • Van dure naar goedkope tarieven • Van landbouw naar industrie • Het Parlement als de NV België

24. Een kanaal of een spoorweg? (5) • België als spoorwegpionier: • Veel innovatie • Export van spoorwegtechnologie • Uniek overheidsmodel • Intermodaal model • Uniek financieringsmodel met zeer lage tarieven

25. DEEL 3: Het Plan Simons en De Ridder 1833

26. De initiële opdracht, 1831

27. De eerste spoorwegwet, 1834

28. De transformatie van het ontwerp tussen 1832 en 1834

29. Kanaal ontworpen “volgens de regels van de kunst” _ Canal du Nord Spoorweg “volgens de regels van de kunst” _ een “eenvoudige verbinding” Kanaal over Belgisch territorium _ eerste plan van ingenieur Teichmann Spoorweg over Belgisch territorium _ plan van Simons en De Ridder, 1832 Een objectieve afweging

30. Industrïele of armere streken?

31. Goederenstromen

32. Reizigersstromen

33. Een nieuwe perceptie van ruimte

34. Cultureel en politiek centrum

35. Manipulatie van de ijzeren lijn

36. Ruggengraat van nieuwe natie

37. België heeft als eerste land ter wereld een gepland en publiek spoorwegnet; een territoriaal kader dat nationale ontwikkeling en internationale uitwisseling ondersteunt. Conclusie

38. De eerste treinrit Brussel - Mechelen Intermezzo: een luisterfragment

39. DEEL 4: Mechelen Station en Omgeving

40. Gebaseerd op het werk van Paul Van Heesvelde en M.C.G. Rogier, samengesteld in het kader van de activiteiten van de Mechelse Vereniging voor Spoorweghistoriek DE MIJLPAAL Bronmateriaal

41. De lijnen en stations/haltes werden bij voorkeur buiten de stadswallen gesitueerd wegens praktische redenen zoals onteigening en continuïteit, maar ook omwille van ontwikkelingsmogelijkheden ... Extra Muros

42. De eerste spoorweghalte werd gepland langs de zuidelijke oever van de Leuvensevaart. Reizigers moesten met de bakboot de vaart oversteken, om vervolgens door het Ganzeveld te lopen en daarna de Oude Brusselsesteenweg te volgen tot bij de Oude Brusselsepoort. Tot 1836 Ganzeveld _ 1833

43. De sectie Mechelen-Antwerpen werd aangevat 15 juli 1835. Situering van het eerste station

44. Eenvoudig bakstenen gebouw. Begin 1837 voltooid. Het eerste station

46. Stationomgevingen in België als een van de enkele voorbeelden van en formele stadsuitleg De stationomgeving

47. Gelijkaardige plannen in andere Belgische steden: Bv. Kortrijk De stationomgeving

48. Het nieuwe station volgt de monumentaliteit van haar omgeving. Haar ontwerp en omvang contrasteren met eerste bescheiden station. Het publieke gebouw staat symbool voor de moderne tijd, een kathedraal van de vooruitgang. Een monumentaal station

49. De stad Mechelen greep het station en haar omgeving aan om de stad nieuw leven in te blazen, haar publieke ruimte op te waarderen. De geschiedenis herhaalt zich

50. De stad Mechelen greep het station en haar omgeving aan om de stad nieuw leven in te blazen, haar publieke ruimte op te waarderen. De geschiedenis herhaalt zich