Download
1 / 35
E N D
KOLLEKTİF YATIRIM KURUMLARI Tasarruf sahipleri ihraççı şirketlerden, aracı kuruluşlardan ya da menkul kıymet borsalarından menkul kıymet almak suretiyle tasarruflarını değerlendirebilirler. Ancak menkul kıymetlere yatırım yapmak bilgi ve uzmanlık gerektirmektedir. Ayrıca bireysel birikimler genelde yeterli büyüklüğe ulaşamadıklarından bunlarla oluşturulan portföyler de riskli portföylerdir. Bu risk anapara bakımından söz konusu olabileceği gibi portföyün getirisi açısından da söz konusu olabilir. Kolektif yatırım kurumu, tasarruf sahiplerine menkul kıymet yatırımına dönüştürecekleri fonlarının profesyonelce yönetilmesi olanağını verir. Bireysel yatırımcıların birlikte hareket etme gereksinmesi duymaları kolektif yatırım kurumlarının oluşmasına neden olmuştur. Bu nedenle sermaye piyasasında kollektif yatırım kuruluşları olarak adlandırılan yatırım fonları ve yatırım ortaklıkları oluşturulmuştur. Bu dersimizde bu kuruluşları daha yakından tanıyıp yatırım fonları ve ortaklıkları hakkında daha geniş bilgiye sahip olacağız.
KollektifYatırım Kurumlarının Yasal Yapılarına Göre Sınıflandırılması Kollektifyatırım kuruluşları, hukuki yapılarına göre ayrı ve bağımsız bir tüzel kişilik olarak kurulduklarında yatırım ortaklığı, başka bir tüzel kişilik tarafından bir sözleşme çerçevesinde kurulduklarında ise yatırım fonu olarak adlandırılır. Yatırım ortaklıklarının benimsediği model “ortaksal çözüm”, yatırım fonlarının benimsediği model ise “kontratsal çözüm” olmaktadır. Bu şu demektir: Yatırım ortaklıkları sermaye şirketidirler. Yatırım fonlarında ise bir şirket statüsü söz konusu değildir. Katılımcılar fon kurucusu ile bir kontrat yapmaktadırlar ve fon kurucusu bu kontrat hükümlerine göre fonu yönetmektedir.
1.YATIRIM ORTAKLIKLARI Ülkemizde, yatırım ortaklıkları sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek amacı ile kurulan Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları, fonlarını sadece taşınmaz mallara yatırmak amacı ile kurulan Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları ve kayıtlı sermaye sistemine tabi olarak kurulan ve çıkarılmış sermayelerini esas olarak risk sermayesi yatırımlarına yönelten Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları olmak üzere üç türdür.
1.1 Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları Yatırım ortaklıkları, sermaye piyasası araçları ile ulusal ve uluslararası borsalarda veya borsa dışı organize piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek üzere anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan sermaye piyasası kurumlarıdır. Yatırım ortaklıklarının temel fonksiyonu küçük tasarruf sahiplerinin birikimlerini bir havuzda toplayarak değişik menkul kıymetlerden oluşacak bir portföye yatırmak ve bu yolla elde ettikleri kazancı ortaklarına payları oranında dağıtmaktır. Yatırım ortaklıklarının diğer ortaklıklardan farkı, faaliyet alanlarının sadece sermaye piyasası araçları ile altın ve diğer kıymetli madenlerden oluşan bir portföyün işletilmesi şeklinde sınırlandırılmış bulunmasıdır.
Yatırım Ortaklıklarının İşlevi Portföy işletmek amacıyla; • Ortaklık portföyünü oluşturmak, yönetmek ve gerektiğinde portföyde değişiklikler yapmak, • Portföy çeşitlendirmesi ile yatırım riskini faaliyet alanlarına ve ortaklıkların durumlarına göre en aza indirecek biçimde dağıtmak, • Menkul kıymetlere, mali piyasa ve kurumlara, ortaklıklara ilişkin gelişmeleri sürekli izlemek ve portföy yönetimiyle ilgili olarak gerekli önlemleri almak, • Portföyün değerini korumaya ve artırmaya yönelik araştırmalar yapmak .
Yatırım Ortaklıklarının Yatırım Seçenekleri • Düzenlemelere göre alım satımı yapılabilen yabancı özel ve kamu sektörü borçlanma senetleri ve hisse senetleri (sermaye ve yedek akçeleri toplamının %25'ine kadar), • Türkiye'de kurulan ortaklıklara ait hisse senetleri, borçlanma senetleri ve kamu borçlanma araçları, • Yabancı vadeli işlem sözleşmeleri ve opsiyonlar, • Altın ve diğer kıymetli madenler.
Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıklarının Temel İlkeleri • -Riskin Dağıtılması İlkesi Bu ilke sayesinde yatırım ortaklıklarının, bireylerin kendi imkanları ile sağlayamayacakları ölçüde riski dağıtmaları mümkündür. 100 milyon YTL'niz olduğunu düşünelim. Siz bu para ile (Borsa'da hisse senetlerinin belirli miktarların -lot- altında işlem görememesi nedeniyle) ancak bir kaç hisse senedine yatırım yapabilirsiniz ve bu durum sizin riskinizi artırır. Örneğin, hisse senedini satın aldığınız iki şirketin mali durumunun bozulması ve hisse senetlerinin fiyatlarının düşmesi ihtimali, 25 ayrı şirkete ait hisse senedinin fiyatlarının birden düşmesi ihtimalinden çok daha yüksektir. Yatırım ortaklıkları ise binlerce kişiden para toplayarak, trilyonlarca YTL'lık portföyler oluşturabilir, bu sayede çok daha fazla sayıda hisse senedine ve bu arada daha başka yatırım araçlarına örneğin tahvil ve bonolara yatırım yaparak, hisse senedi fiyatlarındaki herhangi bir düşüş anında bundan en az derecede etkilenme şansına sahip olurlar.
- Profesyonel Yönetim Menkul kıymet piyasaları nitelikleri itibariyle belirli bir bilgi birikimini gerektiren teknik piyasalar olup, bu piyasada oluşan gelişmelerin yakından takip edilmesi gerekir. Yatırım ortaklıkları çok fazla sayıda kişiden para toplamak suretiyle yüksek miktarlarda portföyler oluşturduklarından, gerekli donanıma ve menkul kıymet piyasalarıyla ilgili yetişmiş elemanlara sahip olabilirler. -Menkul Kıymet Portföyü İşletmek Yatırım ortaklıkları, bazı kısıtlamalar içerisinde nakit ve kıymetli madenlere de yatırım yapabilmekle beraber, temel amaçları menkul kıymet alıp satmak ve alım satımlar arasında oluşan olumlu fark ile bu menkul kıymetlerin kar payları ve faizlerinden gelir sağlamak olan kuruluşlardır. -Ortaklıktan Doğan Haklar Bir yatırım ortaklığının hisse senedine yatırım yapan tasarruf sahibi, birtakım mali ve mali olmayan haklara sahip olmaktadır. Bu hakların başlıcaları kar payı hakkı, rüçhan hakkı ve genel kurul toplantılarında oy kullanma hakkıdır. -Mal Varlığının Korunması Ortaklık portföyünde yer alan menkul kıymetler, kurucu ortaklar ile portföy yöneticilerinden ayrı bir yerde muhafaza edilmek zorundadır. Söz konusu menkul kıymetler, ortaklık ile İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) arasında imzalanacak bir saklama sözleşmesi çerçevesinde Takasbank'ta saklanır.
Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıklarının Sağladığı Avantajlar Tasarruf sahipleri yatırım ortaklıkları sayesinde; • - Ortaya koydukları sermayeleri yani tasarrufları, profesyonel ve güvenilir yöneticiler tarafından yönetilir, • - Yatırım ortaklığı portföyüne alınabilecek menkul kıymetlerin sabit getirili, dövize endeksli ve hisse senedi gibi araçlarla çeşitlenmesi nedeniyle riskin en aza indirilmesi mümkün olabilecektir. • - Menkul kıymetlerin değerlemesi ve kontrolü ile kupon, faiz ve temettü tahsili ortaklık yönetimince yapılacağından vade takibi, tahsil etme gibi zaman ve kaynak kullanımını gerektiren işlemlerden korunabileceklerdir. • - Küçük tasarruflarla temin edilemeyecek kazanç potansiyeli yüksek menkul kıymetlere yatırım yapılmasına olanak sağlayacaktır. • - Tasarruf sahipleri satın aldıkları yatırım ortaklığı hisse senetlerinin gerek tamamını gerekse istediği bölümünü Borsa'da satarak paraya çevirebilecektir. • - Portföye büyük miktarlı alım satımlar nedeniyle zaman ve para tasarrufu sağlamaktadır.
Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıklarının Türleri Yatırım ortaklıkları, yatırım fonlarında olduğu gibi A ve B Tipi olmak üzere iki ayrı tipte kurulabilmektedir. Portföy değerinin en az %25'ini devamlı olarak özelleştirme kapsamına alınmış Kamu İktisadi Teşebbüsleri dahil Türkiye'de kurulmuş ortaklıkların hisse senetlerine yatırmış yatırım ortaklıkları A Tipi, bunun dışında kalanlar B Tipi olarak adlandırılmaktadır. Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıklarına Yatırım Yeni kurulan yatırım ortaklıklarının hisse senetleri satış süresi içinde, birincil piyasada aracı kuruluşlar aracılığı ile de halka satılabilmektedir. Yatırım ortaklığı hisse senetleri borsalarda alınıp satılırlar. Bu nedenle kurulmuş bir ortaklığın hisse senetlerine yatırım yapmak isteyen tasarruf sahipleri Borsa'da işlem yapmaya yetkili bir aracı kuruluşa talimat vererek ikincil piyasada bir ortaklığın hisse senedini alabilirler ya da ellerindeki hisse senetlerini yine aracı kuruluşlar aracılığı ile Borsa'da satabilirler.
Gayri Menkul Yatırım Ortaklıkları Bunlar gayrimenkullere, gayrimenkule dayalı projelere veya haklara ve sermaye piyasası araçlarına yatırım yapabilen, belirli projeleri gerçekleştirmek üzere adi ortaklık kurabilen sermaye piyasası kurumlarından olan ve gelirleri kurumlar vergisinden istisna (Kurumlar Vergisi Kanunu, Md. 5/1-d-4) olan özel bir portföy yönetim şirketi tipidir. Gayrimenkul Yatırım Ortaklıklarının Kuruluşu Gayrimenkul yatırım ortaklıkları, • Türk Ticaret Kanunu çerçevesinde yeni bir anonim şirket olarak kurulabilirler. • Daha önce başka amaçla kurulmuş şirketlerin esas sözleşmelerini Sermaye Piyasası Kurulu'nun düzenlemelerine uygun olarak değiştirerek gayrimenkul yatırım ortaklığına dönüşmesi suretiyle de oluşturulabilirler. Her iki şekilde de gayrimenkul yatırım ortaklıklarının kuruluşunun Kurul'ca uygun görülmesi gereklidir.
Gayrimenkul Yatırım Ortaklıkları Temel Amaçları, Yatırım Alanları ve Kısıtlamaları Gayrimenkul yatırım ortaklığının amaçlarını temelde; • Getiri potansiyeli yüksek gayrimenkullere yatırım yapmak, • Gayrimenkule dayalı projelere yatırım yapmak, • Portföyündeki gayrimenkullerden kira geliri elde etmek, • Gayrimenkul alım satım kazançları elde etmek , olarak sıralayabiliriz. Portföyündeki gayrimenkullerin alım satımından kar sağlayan gayrimenkul yatırım ortaklığı, yılsonunda bu karı ortaklarına temettü olarak dağıtmakta ve gayrimenkul gelirini ortaklarına aktarmaktadır.
GYO’ları bu amaçlara ulaşmak için aşağıda ki yatırım araçlarını kullanabilirler; • Sermaye piyasası araçlarını alabilir ve satabilir, borsa para piyasası ve ters repo işlemi yapabilir, Türk Lirası veya yabancı para cinsinden vadesiz ve vadeli mevduat hesabı açtırabilirler. • Alım satım kârı veya kira geliri elde etmek maksadıyla ofis, konut, iş merkezi, alışveriş merkezi, hastane, otel, ticari depolar, ticari parklar ve buna benzer gayrimenkulleri satın alabilir ve satabilirler. Otel, hastane veya buna benzer faaliyete geçirilebilmesi için belirli asgari donanıma ihtiyaç duyan gayrimenkullerin kiraya verilmeden önce tefrişini temin edebilirler. • Alım satım kârı elde etmek veya kat irtifakı tesisi suretiyle proje geliştirmek maksadıyla arsa ve arazileri alabilirler. • Üzerlerinde proje geliştirilmesi maksadıyla üst hakkı tesis edilen gayrimenkulleri mülkiyetini edindikten sonra kazanç elde etmek amacıyla satabilirler. • Tapu kütüğüne şerh edilmiş gayrimenkul satış vaadi sözleşmesi akdedilen gayrimenkulleri kazanç elde etmek amacıyla satabilirler. • İlgili mevzuat uyarınca öngörülen tüm şartları sağlayan gayrimenkule dayalı projelere, gayrimenkul geliştirme kârı veya kira geliri elde etmek amacıyla yatırım yapabilirler. • Gayrimenkuller üzerinde intifa hakkı kurabilir ve bu hakkı kullanabilirler, devre mülk irtifakı kurabilirler, sahip oldukları arsalar üzerinde ticari kâr elde etmek maksadıyla üst hakkı yükümlüsü olabilirler. • Özel düzenlemeler saklı kalmak kaydıyla Yap-İşlet-Devret modeliyle geliştirilecek projeleri, ilgili mevzuatta öngörülen şartların sağlanması koşuluyla, kendisi veya başkaları lehine üst hakkı tesis ettirmek suretiyle gerçekleştirebilirler. • Kurulca uygun görülecek nitelikte teminata bağlanmış olmak kaydıyla, mülkiyetini edinme amacı olmaksızın veya kat irtifakı tesis edilmeksizin, ilgili mevzuatta öngörülen şartların sağlanması koşuluyla, gayrimenkule dayalı projelere sözleşme hükümleri çerçevesinde yatırım yapabilirler. • İlgili mevzuatta öngörülen şartların sağlanması koşuluyla, gayrimenkule dayalı projelere, müştereken malik olanların aralarındaki sözleşmede ortaklığın payına düşen kısım üzerindeki tasarrufuna ilişkin bir sınırlama olmaması şartıyla kat irtifakı tesisi yoluyla müştereken yatırım yapabilirler. • Mülkiyetlerini edinmek kaydıyla yurt dışındaki gayrimenkulleri alıp satabilirler ve yabancı sermaye piyasası araçlarına yatırım yapabilirler. • Özel sözleşme hükümleri müsait olmak kaydıyla, kira geliri elde etmek amacıyla üçüncü şahıslardan gayrimenkul kiralayabilirler ve bunları tekrar kiraya verebilirler, • Risklere karşı korunmak amacıyla swap ve forward işlemler yapabilirler, opsiyon yazabilirler, mala dayalı olanlar hariç vadeli işlem sözleşmeleri alabilirler.
GYO’larınyatırım araçları kısıtlamaları aşağıdaki gibidir; • Hiç bir şekilde paylarını satın aldıkları ortaklıkların sermayesine ve yönetimlerine hakim olma amacı güdemez ve bu yüzden hiç bir ortaklıkta sermaye veya oy haklarının %5 inden fazlasına sahip olamazlar. • Altın ve kıymetli madenlere yatırım yapamazlar, • Yatırım fonları payları hariç, Borsada veya Borsa dışı teşkilatlanmış piyasalarda işlem görmeyen sermaye piyasası araçlarına yatırım yapamazlar, sermaye piyasası araçlarının alım satımlarının Borsa kanalıyla yapılması zorunludur, • Mala dayalı vadeli işlem sözleşmelerine veya mala yatırım yapamazlar. • Sermaye piyasası araçlarını açığa satamazlar, kredili menkul kıymet işlemi yapamazlar ve sermaye piyasası araçlarını ödünç alamazlar, • Türev araçları kullanarak korunma amacını aşan işlemler yapamazlar. • Kanunen ödemekle yükümlü oldukları vergi, harç ve benzeri diğer giderler hariç olmak üzere varlıkların portföye alımı ve portföyden satımı sırasında varlık değerinin % 3'ünü aşan komisyon ücreti ve benzeri giderler yapamazlar. • Devredilebilmesi hususunda bir sınırlamaya tabi olan varlıklara ve haklara yatırım yapamazlar.
Gayrimenkul Yatırım Ortaklıklarının Ekonomiye Katkısı Gayrimenkul yatırım ortaklıkları, konut, iş merkezleri veya alışveriş merkezleri gibi büyük ölçekli gayrimenkul projelerinin finansmanına kaynak sağlar. Şirketlerin bu tür büyük projeleri gerçekleştirmesi için önemli ölçüde finansman yükünü üstlenmesi gerekir. Bu durum, çoğu kez kendi özkaynakları yetersiz olan şirketler için faiz yükü anlamına gelen kredi yoluyla finansman demektir. Ayrıca, şirketin özkaynakları yeterli olsa bile, bir özkaynak maliyeti söz konusudur. Halbuki bu tür projeler, halktan gayrimenkul yatırım ortaklığı payları karşılığında toplanacak paralarla finanse edilebilir. Böylelikle, şirketin finansman yükü büyük ölçüde hafiflemiş olur.
Gayrimenkul Yatırım Ortaklıklarının Yatırımcılara Sağladığı Avantajlar Ve Haklar Yatırımcılar gayrimenkul yatırım ortaklığı paylarını borsada satabilmenin yanında, paylara ilişkin borsada oluşan fiyat dalgalanmalarından da yararlanırlar. Ayrıca, şirket portföyü gayrimenkul alanında uzman kişiler tarafından yönetildiğinden, herhangi bir kişinin kendi başına yatırım yapmasından daha etkin sonuçlar elde edilebilmektedir. Bu şirketlere yatırım yapan yatırımcıların bir kısmının da uluslararası kuruluşlar olduğu görülmektedir. Bu kuruluşlar, gelişmekte olan ülkelerdeki gayrimenkul getirilerinden faydalanmak amacıyla, organize bir şekilde işleyen ikincil piyasalarda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklığı paylarını almayı, doğrudan gayrimenkul yatırımına tercih etmektedirler. Bir gayrimenkul yatırım ortaklığının paylarına yatırım yapan yatırımcı, kaynağı Türk Ticaret Kanunu olan aşağıda sıralanan haklara sahip olmaktadır. • Ortaklığın elde ettiği kardan payına düşen kısmını alma hakkı, • Ortaklığın tasfiyesi halinde tasfiye payı hakkı, • Ortaklığın kendi kaynaklarından yapacağı sermaye artırımı nedeniyle çıkaracağı paylarını bedelsiz olarak alma hakkı, • Ortaklığın sermaye artırımında yeni payları edinmede öncelik (rüçhan) hakkı, • Genel kurul toplantılarına katılma, konuşma ve öneride bulunma hakkı, • Genel kurul toplantılarında oy kullanma hakkı, • Ortaklığın faaliyetleri ve hesapları hakkında bilgi alma, inceleme ve denetleme hakkı
Gayrimenkul Yatırım Ortaklıklarının Türleri • Gayrimenkul yatırım ortaklıkları; • Bir alışveriş merkezi gibi belirli bir projeyi gerçekleştirmek amacıyla süreli, • Turizm ve sağlık gibi belirli alanlarda yatırım yapmak amacıyla süreli veya süresiz, • Belirli bir proje veya yatırım alanına yatırım yapmak gibi amaçlarında bir sınırlama olmaksızın, süreli veya süresiz olarak kurulabilir.
Gayrimenkul Yatırım Ortaklığının Organizasyonunda Yer Alan Kişiler • Lider sermayedar: Ortaklıkta tek başına veya bir araya gelmek suretiyle sermayenin asgari %20'si oranında pay sahibi olan ve Tebliğ'de yazılı şartları taşıyan ortak ya da ortaklardır. • Müteahhit: Gayrimenkul yatırım ortaklıkları portföyünde yer alan gayrimenkul projelerinin inşaat işlerini gerçekleştirmeyi taahhüt eden gerçek ya da tüzel kişilerdir. • İşletmeci Şirket: Ortaklığın mülkiyetinde bulunan veya kiralamış olduğu otel, hastane, alışveriş merkezi, iş merkezi, ticari parklar, ticari depolar, konut siteleri, süpermarketler ve bunlara benzer nitelikteki gayrimenkulleri ticari amaçla işleten şirketlerdir. • Danışman Şirket: Gayrimenkul yatırım ortaklıkları, proje geliştirme ve kontrol hizmetleri de dahil olmak üzere, ortaklık portföyünün geliştirilmesi ve alternatif yatırım imkanlarının araştırılmasına yönelik bu işlerde uzmanlaşmış şirketlerden danışmanlık hizmeti alabilirler. • Gayrimenkul Değerleme Şirketi: Ortaklık portföyünde yer alan gayrimenkullerin, gayrimenkul projelerinin ve gayrimenkule dayalı hakların rayiç değerlerini ve kira rayiçlerini tespit etmek konusunda hizmet veren şirketlerdir.
Gayrimenkul yatırım ortaklıkları aşağıda sayılan işlemler için Sermaye Piyasası Kurulu tarafından listeye alınmış bağımsız bir gayrimenkul değerleme şirketine, işleme konu olan varlıkların ve hakların değerlerini ve rayiç kira bedellerini tespit ettirmekle yükümlüdürler. • Portföyde yer alan gayrimenkullerin, hakların ve gayrimenkule dayalı projelerin alım veya satımı, • Portföyde yer alan gayrimenkullerin kiraya verilmesi, • Kiraya verilmek üzere gayrimenkul kiralanması, • Portföyde yer alan gayrimenkullerden kiraya verilenlerin kira sözleşmelerinin yenilenmesi veya uzatılması, • Gayrimenkul ipoteği kabul edilmesi, • Gayrimenkule dayalı projelerin inşaatına başlanabilmesi için, yasal prosedüre uyulduğunun ve gerekli belgelerin tam ve doğru olarak mevcut olduğunun tespit edilmesi, • Ortaklık portföyünde yer alan ve yıl içinde herhangi bir nedenle rayiç değeri tespit edilmemiş olan varlıkların yıl sonu değerlerinin tespiti, • Ortaklığa ayni sermaye konulması
Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları Teknoloji ağırlıklı sanayileşme stratejisinin benimsendiği başta ABD, İngiltere, Fransa, Japonya, Hollanda ve Almanya gibi ülkelerde özellikle II. Dünya Savaşı'ndan sonra ortaya çıkan risk sermayesi genel olarak; dinamik, yaratıcı ancak finansal gücü yeterli olmayan girişimcilerin yatırım fikirlerini gerçekleştirmeye olanak tanıyan bir yatırım finansmanı biçimi olarak tanımlanabilir. Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarına (GSYO) ilişkin esaslar Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri:VI No:15 sayılı tebliği ile düzenlemiş olup tebliğ ile ilgili olarak aşağıdaki kavramlar önem taşımaktadır.(İMKB 2008:115) Girişim Şirketi: Türkiye'de kurulmuş veya kurulacak olan, gelişme potansiyeli taşıyan ve kaynak ihtiyacı olan şirketlerdir. Girişim Sermayesi Yatırımı: Temel olarak bir projenin araştırma geliştirme aşamasında finanse edilmesi en bilinen finansman şeklidir. Yüksek belirsizliği nedeniyle aynı zamanda en riskli finansman aşaması olan bu ilk devrede ortada henüz hiçbir fiziki ürün olmayıp yalnızca bir fikir ve bunun gerçekleştirilmesine ilişkin maliyetler söz konusudur. İkinci en riskli finansman aşaması, ürün geliştirme sürecinin veya pazara sunma aşamalarının finansmanını kapsayan başlangıç sermayesi finansmanıdır.
Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları: Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı (GSYO/Ortaklık) kayıtlı sermayeli olarak kurulan ve çıkarılmış sermayelerini esas olarak girişim sermayesi yatırımlarına yöneten ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu'nda risk sermayesi yatırım ortaklığı olarak ifade edilen ortaklıklardır. Girişim Sermayesi Yatırımı Ortaklıkların, girişim şirketlerine yapacağı girişim sermayesi yatırımları taraflar arasında imzalanacak bir sözleşme çerçevesinde yapılır. Söz konusu sözleşmede girişim şirketinin yönetimi hususu başta olmak üzere ortaklığın ve girişim şirketinin hak ve yükümlülüklerine yer verilmesi zorunludur.
Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıklarının Faaliyet Kapsamı GSYO'lar; a) Tebliğde belirtilen esaslar çerçevesinde girişim şirketlerine yatırım yapabilir, • b) Girişim şirketlerinin yönetimine katılabilir, bu şirketlere danışmanlık hizmeti verebilir, • c) Portföylerini çeşitlendirmek amacıyla ikinci el piyasalarda işlem gören sermaye piyasası araçlarına ve para piyasası araçlarına yatırım yapabilir, • d) Bir yıldan kısa vadeli olanlar için en son bağımsız denetimden geçmiş mali tablolarında yer alan özsermayelerinin yarısını, bir yıl ve daha uzun vadeli olanlar için özsermayelerinin iki katını aşmamak kaydıyla borçlanabilirler.
2. YATIRIM FONLARI Yatırım Fonu, yatırımcılardan katılma belgeleri karşılığında toplanan paralarla, belge sahipleri hesabına, riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet esaslarına göre sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek amacıyla kurulan mal varlığıdır. Fonun tüzel kişiliği yoktur; ancak mal varlığı kurucunun mal varlığından ayrıdır. Her bir yatırımcı fonun sahip olduğu portföyün bir kısmını temsil eden katılma payını alarak fona ortak olurlar. Fon mal varlığı rehnedilemez, teminat gösterilemez ve üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez.
Fon Tipi Yatırım fonları iki tipte kurulabilir. A Tipi ve B Tipi. A Tipi yatırım fonlarının portföylerinin en az aylık ortalama bazda, % 25'i Türk şirketlerinin hisse senetlerinden oluşur. B Tiplerinin portföylerinde böyle bir sınırlama yoktur. Fonların A veya B Tipi olması konusunda önemli olan nokta A Tipi fonlara vergi avantajı tanınmasıdır. Fon Türü A ve B tipi olarak vergisel anlamda yapılan tip sınıflamasına ilave olarak bir de tür kavramı geliştirilmiştir. Bu uygulamanın amacı ise farklı portföy yapılarına sahip fonlar oluşturulmak yolu ile farklı yatırımcı tercihlerine hitap edebilmektir. Portföye alınacak menkul kıymetler göz önünde bulundurularak, 16 ayrı yatırım fonu türü tanımlanmıştır. Bunlar; Tahvil ve bono fonu, Hisse senedi fonu, Sektör fonu, İştirak fonu, Grup fonu, Yabancı menkul kıymetler fonu, Altın ve diğer kıymetli madenler fonu, Değişken fon, Karma fon, Likit fon, Endeks Fon, Fon Sepeti, Garantili Fon, Koruma Amaçlı Fon, Özel Fon, Serbest Yatırım Fonları (HedgeFunds) dur.
Yatırım Fonlarından Elde Edilen Gelirler Üç yoldan fon yatırımınızdan para kazanabilirsiniz: • İlk olarak fon sahip olduğu menkul kıymetlerden kar payı, faiz olarak menkul kıymetlerden gelir elde eder. Fon elde ettiği bütün gelirini fon portföy değerine yansıtır. • Fonun sahip olduğu menkul kıymetlerin fiyatı artabilir. Eğer fon fiyatı yükselen bu menkul kıymeti satarsa sermaye kazancı elde eder. Fon elde ettiği bu sermaye kazancını veya zararını fon portföy değerine yansıtır. • Eğer yatırım fonu fiyatı yükselen menkul kıymeti satmıyor elinde tutuyorsa katılma paylarının fiyatı artar. Yüksek fon toplam değeri yatırımınızın yüksek değerli olduğunu gösterir.
Katılma Payı ve Fiyatlandırması Örnek olarak; Eğer 100 TL'nizi katılma payı başına toplam değeri 1 TL olan bir fona yatırırsanız 100 adet katılma payı alabilirsiniz. Eğer katılma payı başına fon toplam değeri 0,9TL'ye düşerse (çünkü fon portföyü düşmüştür) hala 100 adet katılma payınız vardır, fakat yatırımınızın değeri şimdi 90 TL'ye düşmüştür. Eğer katılma payının fiyatı 1,1TL’ye çıkarsa, yatırımınız 110TL'ye çıkar (bu örnekte alım satım komisyonunun olmadığı varsayılmıştır.) Yukarıda belirtilen işlemlerin yapılması esnasında fonun portföyünde bulunan varlıklardan elde edilen faiz, temettü, alım satım kazancı ve günlük değer artışları aynı gün fona gelir olarak kaydedilmekte dolayısıyla katılma paylarının her gün için hesaplanan pay fiyatına yansıtılmaktadır. Bu surette belirli bir tarihte fondan ayrılan yatırımcı o güne kadar fonun kazancında (zararından) kendi payına düşen miktarı almış olmaktadır.
Katılma Payları Hangi Fiyat Üzerinden Alınıp Satılır? Öncelikle şunu belirtmek gerekir. Fiyatlama ilkesi olarak B tipi likit fonlar için "tarihi fiyatlama", bu fonların dışındaki fonlar içinse "ileri fiyatlama" yöntemi uygulanmaktadır. Bu yöntemlerin esasları aşağıda yer almakta ve örnekle açıklanmaktadır. B Tipi Likit Fonlar için; Katılma payı satın almak veya elden çıkarmak isteyen yatırımcılar, Kurucunun izahnamede ilan edeceği katılma payı alım satımının yapılacağı yerlere iş günlerinde başvurarak, içtüzükte belirtilmiş olan esaslara göre saptanan fiyat üzerinden alım ve satımda bulunabilir.
A Tipi Fonlar ile B Tipi Likit Fonlar dışındaki B Tipi Fonlar için; Bu Fonlar içinse ileri fiyatlama olarak adlandırılan bir fiyatlama sistemi kullanılır. Bu sistemin genel ilkeleri şu şekildedir. Alım Talimatları Yatırımcıların İMKB Hisse Senedi Piyasası'nın/Tahvil ve Bono Piyasası'nın açık olduğu günlerde saat 12'ye (Bu saat içtüzükte belirtilmesi şartıyla kurucu tarafından piyasaların kapanma saatine kadar uzatılabilir. Örneğin 14 veya 15 gibi. Aşağıda geçen saatlerde 12 olarak belirtilen tüm saatler için de aynısı geçerlidir) kadar verdikleri katılma payı alım talimatları talimatın verilmesini takip eden ilk hesaplamada bulunacak pay fiyatı üzerinden yerine getirilir. İMKB Hisse Senedi Piyasası'nın/Tahvil ve Bono Piyasası'nın açık olduğu günlerde saat 12'den sonra iletilen talimatlar ilk pay fiyatı hesaplamasından sonra verilmiş olarak kabul edilir ve izleyen hesaplamada bulunan pay fiyatı üzerinden yerine getirilir. İMKB Hisse Senedi Piyasası'nın/ Tahvil ve Bono Piyasası'nın kapalı olduğu günlerde iletilen talimatlar ilk hesaplamada bulunacak pay fiyatı üzerinden gerçekleştirilir.
Alım Bedellerinin Tahsil Esasları Alım talimatının verilmesi sırasında, talep edilen katılma payı bedelinin Kurucu tarafından tahsil edilmesi esastır. Kurucu, talimatın verilmesi sırasında, alış işlemine uygulanacak fiyatın kesin olarak bilinmemesi nedeniyle, katılma payı bedellerini en son ilan edilen satış fiyatına en fazla %20 ilave marj uygulayarak tahsil edebilir. Belirlenen marj tüm yatırımcılara aynı oranda uygulanmak zorundadır. Ayrıca, katılma payı bedellerini işlem günü tahsil etmek üzere en son ilan edilen fiyata marj uygulanmak suretiyle bulunan tutara eş değer kıymeti teminat olarak kabul edebilir. Satım Talimatları Yatırımcıların İMKB Hisse Senedi Piyasası'nın/ Tahvil ve Bono Piyasası'nın açık olduğu günlerde saat 12'ye kadar verdikleri katılma payı satım talimatları talimatın verilmesini takip eden ilk hesaplamada bulunacak pay fiyatı üzerinden yerine getirilir.
Fiyatlamaya İlişkin Örnekler B Tipi Likit Fon Yatırımcısı İçin Yatırımcının bugün adeti 10.000 YTL'den (söz konusu fiyat fonun dün akşam hesapladığı alış/satış fiyatıdır) 100 adet katılma payı satın almak istediğini düşünelim. Eğer dolaşımdaki pay sayısı ve fonun işlem saatleri uygunsa ve yatırımcının elinde veya hesabında 10.000 YTL * 100 adet=1.000.000 YTL mevcutsa yatırımcının alım talebi karşılanacaktır. Yatırımcının sahip olduğu katılma paylarını paraya çevirmek istemesi halinde ise vereceği satım talimatı o gün geçerli olan alım satım fiyatı üzerinden nakde dönüştürülerek hesabına geçilir.
A Tipi Fonlar İle B Tipi Likit Fonlar Dışındaki B Tipi Fonlar İçin Yatırımcı bugün satın almak veya satmak isteyeceği yatırım fonu katılma payı adetini belirtir. Ancak yatırım fonunun alım fiyatını bilmez, bu nedenle dünkü fon fiyatına en fazla %20 marj ekleyerek (bu marj kurucu tarafından içtüzük ile belirlenir ve tüm yatırımcılara aynı uygulanır) alım talebini kurucuya iletir. Alış emrinin saat 12:00'ye kadar verilmesi halinde işlem bu akşam belli olacak fiyat üzerinden yapılır. Eğer emir saat 12:00'den sonra verilmişse alış fiyatı bir sonraki günün akşamı belli olacak fiyattır. Alış talebi verildiğinde fon kurucusuna iletilen nakit alış talimatının gerçekleşeceği zamana kadar repo ve benzeri sabit getirili araçlarda kurucu nezdinde nemalandırılır. Sayısal örnek vermek gerekirse; 20.09.2001 tarihinde, birim fiyatı 10.000 YTL olan bir fondan 100 adet satın almak istedik. Bu durumda talep ettiğimiz fon miktarının (10.000*100=1.000.000 YTL) en fazla %20'i (bir kez daha hatırlatalım bu marj kurucu tarafından içtüzük ile belirlenir ve tüm yatırımcılara aynı uygulanır) fazlasını yani 1.200.000 YTL'yi kurucuya veririz. Bu tutar fon fiyatının belli olacağı yarına kadar nemalandırılır. Yarına kadar yani 21.09.2001 tarihine kadar nemalanan miktarla birlikte paramızın 1.300.000 YTL'ye çıktığını ve yine yarın (21.09.2001) olduğunda fon fiyatının ise 11.000 YTL olarak açıklandığını düşünelim. Bu durumda ise ödememiz gereken para miktarı 11.000*100=1.100.000 YTL olacaktır. Artan paramız 200.000 YTL hesabımızda kalacaktır. Eğer talebimizi 12'den sonra verirsek 22.09.2001 tarihinde açıklanan fon fiyatını baz alarak işlemimiz yapılacaktır. Alım talebinin pay sayısı olarak değil de tutar olarak verilmesi halinde hesabımızda bulunan para ile nemasına karşılık gelen para tutarına karşılık gelen pay sayısı ile alım yapılır. Satış yapılmak istendiğinde de ise nemalandırma dışında durum aynıdır. Satışta nemalandırma yapılmaz. Takas süresi ve fonun nakit yapısı dikkate alınarak fonun içtüzükle belirlediği günde, işlem günündeki satış fiyatı baz alınarak belirlenen tutar yatırımcıya ödenir.
Fonlarının Sağladığı Avantajlar • Tasarrufçunun ortaya koyduğu sermayesi yani tasarrufu, profesyonel ve güvenilir yöneticiler tarafından yönetilmektedir. • Yatırım fonu portföyüne alınabilecek menkul kıymetlerin sabit getirili, dövize endeksli ve hisse senedi gibi araçlarla çeşitlenmesi nedeniyle riskin en aza indirilmesi mümkün olabilecektir. • Menkul kıymetlerin değerlemesi ve kontrolü ile kupon, faiz ve temettü tahsili fon yönetimince yapılacağından vade takibi, tahsil etme gibi zaman ve kaynak kullanımını gerektiren işlemlerden korunabilecektir. • Küçük tasarruflarla temin edilemeyecek kazanç potansiyeli yüksek menkul kıymetlere yatırım yapılmasına olanak sağlayacaktır. • Fon portföyündeki değer artışlarının portföy değerine günlük olarak yansıtılması nedeniyle işlemiş gelir ile birlikte gerek ihtiyacı kadar gerekse tamamını istendiği anda paraya çevirebilecektir. • Portföye büyük montanlı alım satımlar nedeniyle zaman ve para tasarrufu sağlamaktadır. • Bazı yatırım fonları, katılma payı üzerinden çek yazabilme imkanı sağlamaktadırlar.
Yatırım Fonlarının Getirdiği Maliyetler Yatırım fonları yatırımcılara iki farklı şekilde maliyet getirebilmektedirler. Bunlardan birincisi alım satım nedeniyle yatırımcılardan kesilen ve yukarıda açıklanan komisyonlardır. Ancak bu tür komisyonlar zorunlu değildir ve fonlar bunu uygulayıp uygulamamakta serbesttir. Yatırımcılar açısından katlanılması gereken diğer maliyet unsuru fonun işletilmesi sırasında fon varlığından yapılan harcamalardır. Bu harcamalar fon varlıklarından karşılandığı için birim pay fiyatını ve fonun getirisini azaltmakta ve bu etkinin yatırımcılar tarafından anlaşılması daha güç olmaktadır. Yatırım fonlarının varlıklarından karşılayabileceği harcamalar şunlardır: • - Fon Yönetim Ücreti • - Aracılık Komisyonları • -Kurul Kayıt Ücreti • - Noter Ücretleri • - Tescil ve İlan Giderleri • - Sigorta Ücretleri • - Bağımsız Denetim Ücreti • - Saklama Ücreti • - Fonun Yükümlüsü Olduğu Vergiler
Yatırım Fonları Yatırım Araçları Sermaye Piyasası Kurulu'nun düzenlemeleri çerçevesinde yatırım fonlarının yatırım yapabileceği araçlar şunlardır: • Türkiye'de kurulmuş şirketlerin hisse senetleri, özel ve kamu borçlanma senetleri (tahvil, bono gibi), • Yabancı özel ve kamu sektörü borçlanma senetleri ve hisse senetleri, • Ulusal ve uluslararası borsalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile bunlara dayalı olarak ihraç edilmiş ve borsalarda işlem gören sermaye piyasası araçları, • Nakit değerlendirmek üzere yapılan İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. nezdindeki borsa para piyasası işlemleri, ile Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası’nda gerçekleştirilen işlemlerin nakit teminatları, • Kurul'ca uygun görülen diğer sermaye piyasası araçları, repo, ters repo, future, opsiyon ve forward sözleşmeleri.
YATIRIM ORTAKLIKLARI İLE YATIRIM FONU ARASINDAKİ FARKLAR • Yatırım ortaklığının hukuki yapısı ayrı ve bağımsız bir tüzel kişilik olarak anonim ortaklık olarak kurulurken, yatırım fonunun ayrı bir tüzel kişiliği yoktur. Yatırım fonu bir tüzel kişilik tarafından bir sözleşme çerçevesinde kurulan bir mal varlığıdır. • Yatırım fonunu ancak bankalar, aracı kurumlar, sigorta şirketleri veya emeklilik fonları kurabilirken, yatırım ortaklıklarının kurucuları için belli bir sınırlama yoktur. • Yatırım fonu katılma belgeleri fon kurucularından ATM makinalarından alınırken, yatırım ortaklığı hisse senetleri ancak borsada işlem yapmaya yetkili aracı kurumlara verilen emirler ile alınmaktadır. • Yatırım fonları kar dağıtımı yapmazken, yatırım ortaklıkları diğer şirketler gibi kar dağıtabilir; • Yatırım fonu katılma belgesi fona geri satılarak nakte dönüştürülürken, yatırım ortaklığı hisse senetleri yatırım ortaklığına satılamaz ancak borsada satışı mümkündür. • Portföy sınırlamaları bazı konularda farklılık içerir. • Yatırım fonlarında fonun net aktif değerinin tedavüldeki pay sayısına bölünmesi ile elde edilen rakam birim katılma belgesi fiyatını verirken, yatırım ortaklıklarında fonların aksine portföy değeri hisse senedi fiyatını belirleyen tek kriter değildir.
