MESLEK HASTALIKLARININ NEDENLERİ

1. MESLEK HASTALIKLARININ NEDENLERİ Doç. Dr. Mine Esin OCAKTAN

2. İş SağlIğI ve Güvenlİğİ Kanunu 6331 Neden çıkarıldı? Neler Getirdi? Kamu Kurumları açısından 6331?

3. İş SağlIğI ve Güvenlİğİ Kanunu • Tüm çalışanlara ve tüm işyerlerine sağlık ve güvenlik hizmeti • Önleyici yaklaşım öncelikli • İşyerleri tehlike durumlarına göre sınıflandırılıyor • Küçük işletmelere devlet desteği (1-9 çalışan) • Risk değerlendirmesi • Sağlık Gözetimi • Eğitim • Acil durum planlaması ve yangınla mücadele ve ilk yardım organizasyonu hazırlıkları • İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi 3

4. ÇalIşan YÜKÜMLÜLÜKLERİ • Eğitim ve talimatlar doğrultusunda, diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemek • İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç vb. kurallara uygun şekilde kullanmak, • Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak, • Tehlike ile karşılaştıklarında, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek, • Noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak. • Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak 4

5. İşveren YÜKÜMLÜLÜKLERİ • Çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamak • Risklerden korunma • İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri • Acil durum planları, yangınla mücadele ve ilk yardım • İş kazası ve meslek hastalıklarının kayıt ve bildirimi • Sağlık gözetimi • Çalışanların bilgilendirilmesi • Çalışanların eğitimi • Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması 5

6. İş SağlIğInda Taraflar İŞÇİ DEVLET ÇALIŞMA YAŞAMI İŞVEREN

7. İş SağlIğInaSİstemYaklaşImI ÇALIŞMA YAŞAMI İşçi-Devlet-İşveren Siyasal-Toplumsal-Ekonomik Sistem Hukuk-Ekolojik-Sağlık-Kültür Sistemi SAĞLIK

8. ÇalIşmaYaşamIve SağlIkİlİşkİsİ Çalışma koşulları Çalışma Ortamı Çalışma İlişkileri Toplumsal Özellikler SAĞLIK Yaşanan Çevre Bireysel Özellikler

9. İş SağlIğInInKapsamI • Çalışan sağlığı • İşyeri çevresi ve işin çevresel etkileri • İş hijyeni • İş güvenliği • Ergonomi • Tüketici/ürün sağlığı-Hizmet Kalitesi • İş hukuku • Eğitim • Ekonomi • Toplumsal etmenler

10. İş SağlIğInInÖnemİ • Toplumun büyük bölümünü oluşturan 15-65 yaş grubu ekonomik olarak aktif nüfus olarak adlandırılır. • Çalışma hayatında bazı gruplar risk altındadır ve özel olarak korunmaları gerekir. • Bazı mesleklerde sağlık riskleri (maden işleri, inşaat, taşımacılık, tarım, sağlık vb.) daha fazladır. • Endüstri kuruluşları bir yandan ekonomik gelişme sağlar, bir yandan atıkların çevreye olumsuz etkileri yer alır. Endüstriyel kazalar da hem işyerinde çalışan, hem de çevresinde yaşayan, çok geniş kitleleri etkileyebilen zararlara neden olabilir. • İş sağlığı ülkelerin sosyal ve ekonomik gelişme sürecinde anahtar öğedir ve giderek daha çok önem kazanmaktadır. • Günümüzde bilim, teknoloji ve sanayileşmeyle koşut gitmeyen iş sağlığı uygulamalarının önemi daha da artmaktadır. Üretim sürecinin karmaşıklaşması, yarı zamanlı çalışma, geçici çalışma, iş güvencesizliği, yabancı işçilerin uyum güçlüğü, üretim temposunun artması gibi nedenlerle iş sağlığı ve güvenliği, dolayısıyla toplum sağlığı daha çok tehdit altındadır.

11. Kapsam genİş ama… Öznemiz /odak noktamız ÇALIŞAN Sloganımız Önce İNSAN

12. ÇalIşanlarInsağlIk sorunlarI • Genel hastalıklar • Enfeksiyonlar, hipertansiyon, diyabet,kalphastalığı , … • İşle ilişkili hastalıklar • Meslek hastalıkları “işe özgü” • Sayıca en az olan • İşe özgü, nedeni işyerine bağlı • Önlemek olanaklı ve GEREKLİ

13. ÇalIşanSağlIğIGöstergelerİ • İş kazaları • Meslek Hastalıkları • İşe devamsızlık

14. Meslek HastalIğI • Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalık • 5510 sayılı Sosyal Güvenlik ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 14. maddesinde ise “sigortalının çalıştığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple ya da işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir” olarak tanımlanmaktadır. Silikoz, kurşun zehirlenmesi, asbestoz örnek verilebilir

15. MeslekhastalIğIkavramI • İşin yürütümü sırasında • İşyeri ortamında bulunan bir nedenle • Tekrarlayan maruziyet sonucunda • Belirli mesleklere özgü (yalnızca o meslekte çalışanlara özgü) hastalıklar • Nedensel ilişki söz konusudur

16. Meslek HastalIklarInInÖzellİklerİ • Kendine özgü bir klinik tablo • İyi belirlenmiş hastalık etkeni • Hastalık etkeni veya ara ürününün (metabolitinin) biyolojik ortamda bulunuşu • Hastalığın deneysel olarak oluşturulabilmesi • Hastalığın atak hızının (ortaya çıkma boyutunun /insidansının) o meslekte çalışanlarda yüksek olması • Uzun (belirsiz) latent dönem • Yavaş ilerleme • Genellikle tedavi edilemez • Önlenebilir

17. Yükümlülük ve MaruzİyetSüresİ • Sağlığa zararlı etken, meslek hastalığı kapsamına giren hastalık nedeni oluyorsa, meslek hastalıkları listesinde sınıflandırılmış olarak yükümlülük ve maruziyet süreleri ile verilmektedir. • Yükümlülük Süresi: Sigortalının meslek hastalığına neden olan işinden ayrıldığı tarih ile, meslek hastalığının meydana çıktığı tarih arasında geçecek en uzun süredir • Maruziyet Süresi: Zararlı etkinin başlamasıyla meslek hastalığı belirtilerinin ortaya çıkması için geçmesi kabul edilen en kısa süredir. Listede bulunmayan hastalık, yükümlülük süresi ile ilgili yasaya uymayan süreler konuları SGK Yüksek Sağlık Kurulu tarafından değerlendirilmektedir

18. Meslek HastalIklarI BİLDİRİLEN Tanıkonulan BİLDİRİLMEYEN Tıbbi bakım var, tanı yok Bulguvar, Tıbbibakımyok Etkilenim var, bulgu yok

19. İşle İlgİlİhastalIk • Daha kapsamlı bir tanım olup Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımına göre “yalnızca bilinen ya da kabul edilen meslek hastalıkları değil, fakat oluşmasında ve gelişmesinde çalışma ortam ve biçiminin diğer sebepler arasında önemli bir etmen olduğu hastalıklardır”. Amfizem, kas iskelet sistemi sorunları, astım bu gruba örnek verilebilir

20. Yapılan işle nedensel bir ilişki yok fakat Hastalık işlevsel kapasitesini kısıtlayabiliyor Ya da Yapılan iş belirtileri kötüleştirebiliyor İş ve hastalık arasındaki bağlantılar Yapılan işle nedensel bir ilişki var (Meslekle ilişkili hastalıklar) Meslek hastalıkları Yapılan iş hastalığın birincil nedenidir Atfedilen fraksiyon >%50’dir Yasal boyutu vardır Sosyal bir sözleşme gerektirir İşle kısmen ilişkili hastalıklar Yapılan iş hastalığın kısmen nedenidir Atfedilen fraksiyon <%50’dir

21. Hastalığın oluşumunu gelişimini hızlandırıcı, kolaylaştırıcı etki sigara hiperkolesterolomi yüksek kan basıncı şişmanlık Koroner Kalp Hastalığı, Astım formaldehid arsenik karbondisülfür İşe bağlı hastalıklar ÇALIŞMA (ASBESTOS) Doğrudan nedensel etki ASBESTOZİS Meslek Hastalığı

22. Meslek HastalIğITanIsIKonulmasI • Meslek hastalıklarında klinik ve laboratuvar incelemeler ve iş öyküsü ile ilişkilendirilmesi sonucunda ‘Tıbbi Tanı’ konulur. • Tıbbi tanının Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından onaylanması durumunda ‘Yasal Tanı’ söz konusudur. Hastalığın nedeni olan etmenin işyerinde olduğu gösterilmelidir. Hastanın dosyasındaki bilgiler Sosyal Güvenlik Kurumu’na gönderilir ve Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulu tarafından incelenerek karara bağlanır.

23. Meslek HastalIğITanIsIKonulmasI • Meslek hastalığı ile ilgili tanı alabilmek için SGK İl Müdürlüğüne bireysel başvuruda bulunup, yetkili bir hastaneye (meslek hastalıkları hastanesine) sevk iste • Tanı aldıktan sonra bu tanı ile işverene git, SGK’ya başvurmasını iste • İşveren bildirim yapacak • İşyeri teftişleri, analizler vs ile bir dosya tamamlama süreci • Dosya SGK Yüksek Sağlık Kurulu’na gidiyor, dosya onaylanırsa bir işgöremezlik oranı belirleniyor • Oran yüzde10’u geçerse iş göremezlik ödeneği tahsis ediliyor ve meslek hastalığı kesinleşmiş oluyor.

24. Meslek HastalIğITanIsIKonulmasI 1. Çalışanın daha önceki muayene bulguları gözden geçirilmeli 2. Hastanın ve hastalığın öyküsü alınmalı, yaptığı işle ilgisinin olup olmadığına ilişkin bilgi toplanmalıdır 3. Tıbbi muayene bulguları bu bilgiler ışığında tekrar değerlendirilmeli 4. Meslek hastalığı kuşkusu devam ediyorsa çalışanın vücudunda ve işyerinde şüphelenilen madde analizi yapılarak kesin tanıya gidilmelidir,

25. Meslek HastalIğITanIsIKonulmasI • Meslek hastalığı tanısı koymada karşılaşılan güçlüklerden biri de sanayide kullanılan allerjik ve toksik maddelerin çoğu kez karışım halinde oluşu ve değişik ticari adlarla kullanılmasıdır. Bu yüzden kuşkulanılan maddenin araştırılmasında titiz olunmalıdır • Çalışanın daha önceki benzer şikayetlerinden sonra işyerinde aynı birimde çalışırken şikayetlerinin artması meslek hastalığı kuşkusunu artırır.

26. Meslek HastalIklarISInIflamasI a) Hastalığın geliştiği doku, organ ya da sisteme göre sınıflama: • Deri hastalıkları (temas-kontakt dermatitleri), • Akciğer hastalıkları (pnömokonyoz, bissinoz, silikozis, vb.), • Hematopoetik (kan) sistem hastalıkları (anemi, lösemi,sarılık), • Dolaşım sistemi hastalıkları (hipertansiyon, varis, vb.), • Sinir ve ruh hastalıkları, • Enfeksiyon hastalıkları (şarbon, weil, bruselloz, hepatit, vb.), gibi diğer sistem ve organlar içinde ayrı ayrı yapılabilir. Ancak bir etkenin birden çok organ ya da dokuyu tutması (hasta etmesi) (örneğin gürültünün işitme ve ruhsal durumu etkilemesi gibi) bu tür sınıflamanın kullanışlı olmadığı sonucunu getirmiştir.

27. Meslek HastalIklarISInIflamasI b-Meslek hastalığı nedeni risk etmenlerine göre sınıflama: 1-Fiziksel risk etmenleri 2-Kimyasal risk etmenleri 3-Biyolojik risk etmenleri 4-Tozlar 5-Ergonomik risk etmenleri

28. 1-FİzİkselRİskEtmenlerİ • Gürültü, • Titreşim, • Aydınlanma, • Isı, • Nem, • Radyasyon, • Basınç • Fiziksel şiddet de bu grupta düşünülebilir

29. Gürültü • Pek çok işyerinde en sık rastlanan risk etmenidir. • Dokuma, metal işleri, ağaç işleri, kağıt, matbaa • Ses basınç düzeyi anlık ya da zaman ağırlıklı ortalama ölçümü • Ortamda ve kişinin maruziyetinin ölçümü • Gürültü Kontrol Yönetmeliğinde sınır değer 85 desibeldir • Kalıcı işitme kaybı en önemli sağlık sonucudur

30. Termal koşullar • Çalışma ortamlarında daha çok yüksek sıcaklık söz konusudur. • Ortam sıcaklığı • Nem • Hava akım hızı • Radyan ısı ölçülmelidir. Sıcaklık artışı durumunda ısı krampı, ısı yorgunluğu, sıcak çarpması; sıcaklık düşüşü durumunda üşüme, el becerilerinde bozulma, donma meydana gelebilir.

31. Radyasyon • İyonlaştırıcı radyasyon • İyonlaştırıcı olmayan radyasyon • Kızılötesi ışınlar ile katarakt, erkekte fertilite bozuklukları • Ultraviyole radyasyon ile deri ve gözde irritasyon, deride yanık • Radyo dalgaları ile beyin, tümörü, lösemi, lenfoma kesinleştirilememiş etki • İyonizan radyasyon ile eşikli (nonstokastik) ve eşiksiz (stokastik) etkiler

32. 2-KİmyasalRİskEtmenlerİ • Ağır metaller, • Solventler, • Zehirli ve irritan gazlar, • Asit ve alkaliler, • Pestisitler, • Plastik maddeler,

33. Metaller • Kurşun • Civa • Nikel • Krom • Arsenik

34. Gazlar • Karbonmonoksit • Hidrojen Sülfür • Azot oksitler

35. Pestİsİdler • 1500’e yakın türü vardır. • %70’i organik fosforlu maddelerdir. • Zehirlenmeye neden olur.

36. Solventler • Çözücü amaçla sanayide sık kullanılır. • Benzen, toluen, ksilen, benzin, aseton, eter, ksilen, hekzan, stiren • Akut belirtiler ve kronik etkilenmeye bağlı çeşitli hastalıklar ortaya çıkabilir.

37. 3-Tozlar • İnert • Toksik • Allerjik • Fibrojenik • Kanserojen • İnorganik • Organik

39. 4-BİyolojİkRİskEtmenlerİ • Brusella, • Şarbon, • Veba, • Tularemi, • KKKA • Tüberküloz • Parazit hastalıkları vb.

40. Mİkroorganİzmalar • Bakteri, virus, mantar, parazit etkenli olup, enfeksiyon hastalıkları, zoonotik enfeksiyonlar, enfestasyonlar, allerjik, toksik, malign hastalıklar

41. Makroorganİzmalar • Hayvanlardan gelen saldırı • Köpek, kedi, sürüngen, kuş, balık, böcek • Travma, ısırılma, alerji, gıda olarak tüketilme sırasında

42. Bİtkİler • Alerji, • Zehirlenme • Kronik sağlık etkileri

43. 5-ErgonomİkRİskEtmenlerİ • Uzun çalışma süreleri, • Hızlı iş, • Yorgunluk, • Monoton iş, • Duruş bozuklukları, • Ağır yük taşıma ve kaldırma • Zorlayıcı iş akışı • Ergonomik olmayan alet , eşya, araç, makine ve süreçler

45. PsİkososyalRİskEtmenlerİ Psikososyal etmenler de çeşitli hastalıklar, kazalanma, işe devamsızlık, üretim kalitesi, hizmet kalitesi yönünden önemlidir. • İş güvencesizliği, • Gelecek kaygısı, • İş stresi • Şiddet • İşyeri şiddeti • Yükselme hedefi olmaması

46. Meslek HastalIklarISInIflamasI c)ILO tarafından yapılan sınıflama 1-İşin yürütümü sırasında karşılaşılan etkenlerle (Kimyasal, Fiziksel, Biyolojik alt başlıkları ile) 2-Hedef Organlar (Solunum, Deri, Kas-iskelet, Ruhsal ve Davranışsal alt başlıkları ile) 3-Mesleksel Kanserler 4-Diğer hastalıklar

47. Meslek HastalIklarISInIflamasI d)Türkiye’de kullanılan sınıflama (Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Tespit İşlemleri Yönetmeliği, 2008) A-Kimyasal maddelerle oluşan meslek hastalıkları B-Mesleksel cilt hastalıkları C-Pnömokonyozlarve diğer mesleksel solunum sistemi hastalıkları D-Mesleksel bulaşıcı hastalıklar E-Fizik etkenlerle meydana gelen meslek hastalıkları

48. Türkİye’de Uygulanan Meslek HastalIklarISInIflamasI A Grubu: Kimyasal Maddelerle Oluşan Meslek Hastalıkları: • Arsenik • Cıva • Organik fosfor • Krom • Nikel • Kurşun • Solventler • Amonyak • Aldehitler…

50. Türkİye’de Uygulanan Meslek HastalIklarISInIflamasI B Grubu: Deri Hastalıkları: • Deri kanserleri • Kanserleşmeyen deri hastalıkları