TÜRKİYE’DE YEREL SEÇİMLER

1. TÜRKİYE’DEYEREL SEÇİMLER

2. YEREL SEÇİM NEDİR ? YEREL SEÇİM DENİLDİĞİNDE NE ANLIYORUZ ?

3. Yerel seçim nedir ? • Yerel yönetimlerin kamu hizmetlerinin vatandaşa en yakın biçimde sağlanması ve idarede etkinlik ve verimliliğin sağlanmasında merkezi bir konuma sahiplerdir. Yerel demokrasinin gelişmesinde yerel yönetimlerin seçilmeleri büyük önem arzetmektedir. Türkiye’de, Anayasanın 67. maddesi yerel yönetimlerin karar oganlarının seçimle işbaşına geldiklerini belirtmektedir, 127. maddenin ilk fıkrası ise seçimlerin ve halkoylamalarının serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy açık sayım ve döküm esaslarına göre yargı gözetim ve denetimi altında yapılması gereğini öngörmektedir.Yerel seçimler ülkemizde 4 yılda bir yapılmaktadır.

4. Yerel seçim nedir ? • İlllerin, ilçelerin ve daha küçük yerleşim yerlerinin belediye başkanları,mahalle ve köylerin muhtarları ve belediye meclis üyelerinin ve azaların ülke genelindeki seçim işidir.Seçimlere TBMM karar verir,organizasyonu ise Yüksek Seçim Kurulu yapar.

5. TÜRKİYE’DE YEREL YÖNETİM SEÇİMLERİNİN TARİHİ

6. YEREL SEÇİMLER TARİHİ • Türkiye’de yerel yönetim seçimlerinin tarihini, seçimlerin yasal çerçevesi açısından 3 bölümde incelemek olanaklıdır. • İlk dönem 1913-1963 yılları arasını kapsayan çoğunluk sisteminin uygulandığı dönem • İkinci dönem 1963-1980 yılları arasını kapsayan yerel seçim mevzuatında en önemli ve temel değişikliklerin yapıldığı dönem

7. YEREL SEÇİMLER TARİHİ • Üçüncü dönem 1984’den sonraki yılları kapsayan yerel seçimlerin her yerel yönetim için ayrı yasalar ile düzenlenmesine son verilen ve yerel seçimlerin topluca özel bir yasa ile düzenlendiği modern dönemdir.

8. YEREL SEÇİMLER PANORAMASI

9. YEREL SEÇİMLER PANORAMASI • Cumhuriyet tarihi boyunca ülkemizde toplam 17 yerel seçim yapılmıştır.Fakat yerel seçimler konusunu değerlendiren yazarlar ve kitaplar 1963 yerel seçimleri öncesini değerlendirme içerisine almamaktadırlar. • 1963 yerel seçimleri öncesi dönemi kısaca önemli sayılanları değerlendirirken , 1963’ten günümüze olan kısım ise istatistiki bir şekilde değerlendirilecektir.

10. 1963 öncesi yerel seçimler • 1930 • 1934 • 1938 • 1942 • 1946 • 1950 • 1955 Yerel Seçimleri

11. 1963 öncesi yerel seçimler 1930 Yerel Seçimleri • 1930 yerel seçimleri Türkiye Cumhuriyeti tarihindeki ilk çok partili seçimdir. Seçime Cumhuriyet Halk Fırkası ve yeni kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası katılmıştır. • İstanbul’da CHF toplamda 35.942, SCF 12.868; İzmir’de CHF 14.624, SCF 9.950; Bergama’da CHF 250, SCF 1.371; Merzifon’da CHF 496, SCF 557 oy almışlardı. SAMSUN’daise CHF’nin 416 oyuna karşılık SCF 3.312 oy kazanmıştı.

12. 1963 öncesi yerel seçimler 1946 Yerel Seçimleri • 1946 Türkiye yerel seçimleri, 26 Mayıs 1946 tarihinde gerçekleştirilen ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ikinci çok partili yapılan seçimidir. Cumhuriyet Halk Partisi ve Demokrat Parti arasında geçen çekişmede İsmet İnönü'nün CHP'si birinci parti,Celal Bayar'ın partisi DP ise ikinci parti oldu. Seçimler ‘’Açık Oy Gizli Tasnif’’ şeklinde olduğu için sorun çıkmıştır. DP konuyu mahkemeye taşımıştır. Fakat sonuç alınamamıştır.

13. 1963 öncesi yerel seçimler 1946 Yerel Seçimleri • Türk demokrasi tarihinin kara bir lekesi olarak görülen 1946 yılı seçimleri halk arasında "Sopalı seçim" olarak bilinir. Türkiye gazetesinin haberine göre, tek parti döneminin koyduğu baskıcı kurallar, dönemin valileri, emniyet müdürleri ve kolluk kuvvetleri aracılığı ile yapılan seçimde uygulanan yöntemler en katı dikta rejimlerine 'şapka' çıkartacak cinstendi.AÇIK OY GİZLİ TASNİFDünyanın en kanlı diktatörlerine ilham veren seçim sistemi, ilk kez Türkiye'de uygulandı. Milli Şef'in geliştirdiği yönteme göre vatandaş oyunu kime verdiğini sandık yetkililerine ibraz edecek, verilen oylar daha sonra gizli olarak bir heyet tarafından sayılarak "Tutanak"la Ankara'ya bildirilecek. Bu yöntemle 1946 seçimlerinde CHP yüzde 80 oy alabildi. Aynı seçimde DP yüzde 12.6 oranında oy alırken Milli Kalkınma Partisi yüzde 3.3, bağımsızlar da yüzde 4.1 oy aldı.

14. 1963 – 1977 Yerel Seçimleri 1963 Yerel Seçimleri • 1030 belediye başkanı ve 42.000 muhtarın seçildiği bu seçimde, 14 milyon seçmen 1955’den beri ilk kez yerel yönetimler için sandık başına gitmiştir. • 1963 seçimlerinin 3 temel özelliği bulunmaktadır. • Bu seçimler 27 Mayıs müdahalesinden sonra yapılan ilk yerel seçimdir. • Seçimlere yeni yasal düzenleme ile gidilmiştir. • Seçimlere bir genel seçim havasında gidilmiş,seçim sonuçları ulusal siyaset açısından önem taşımıştır.

15. 1963 – 1977 Yerel Seçimleri 1963 Yerel Seçimleri • Seçim öncesi siyasal ortama ilişkin temel görüş, seçimlerin AP(Adalet Partisi) ile CHP arasında geçeceği öngörüsüdür.

16. 1963 – 1977 Yerel Seçimleri • 1963 yerel yönetim seçimlerine 6 siyasal parti ve bağımsızlar katılmıştır. -AP, CHP, CKMP, MP, TİP, YTP ve BAĞIMSIZLAR • 1960 öncesi dönemin iki partisi CHP ve CKMP(Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi) dışında seçimlere katılan partiler 1960 sonrasının oluşumlarıdır. • 1963 seçimleri AP’nin sağın büyük partisi kimliğini kazandığını göstermektedir. • Seçimler sonucunda belediye başkanlıklarının , belediye meclis üyeliklerinin ve il genel meclis üyeliklerinin yarısına yakınını AP alırken , CHP üçte biri ile yetinmiştir.

17. 1963 – 1977 Yerel Seçimleri 1963 seçim sonuçları ülkenin varolan siyasal güç dengesini alt üst etmiş , ülkenin yine fiilen iki parti sistemi içinde olduğunu göstermiştir. Küçük partiler silinmiş oyları AP’ye geçmiştir. 1963 seçimlerinin 27 Mayıs döneminin sona erişini simgelediği söylenebilir. Ayrıca bu seçimler hükümetin değişimi ile noktalanan ilk yerel seçim olarak Türkiye’nin seçim tarihinde yerini almıştır.

20. 1963 – 1977 Yerel Seçimleri 1968 Yerel Seçimleri • Bu seçimin önemli özelliği seçimlerin CHP ve TİP’in karşı çıkmasına rağmen 17 eylül 1967’de yapılması gerekirken 2 haziran 1968’e ertelenmesidir. • Seçim öncesinde değerlendirmeler büyük ölçüde AP , CHP ve TİP üzerinde yoğunlaşmıştır. • Seçim kampanyalarında genelde sağ-sol ayrımı , özelde ise irtica ve komünizm tartışması egemen temalar olmuştur. • Seçimlere 8 parti katılmıştır. AP, CHP ,CKMP ,MP ,TİP ,YTP , BP (Birlik Partisi) , GP (Güven Partisi)

21. 1963 – 1977 Yerel Seçimleri 1968 Yerel Seçimleri ve Sonuçları • ‘68 seçimlerinin temel özelliklerinden birisi katılma oranlarının ‘63 seçimlerinin altında kalmasıdır. • ‘68 seçimleri sonucunda AP oy oranını yükseltmiş buna karşın CHP oylarında önemli ölçüde bir düşüş yaşanmıştır.

23. 1963 – 1977 Yerel Seçimleri 1973 Yerel Seçimleri • 1973 Yerel Seçimleri, 1973 Genel Seçimleri'nden yaklaşık iki ay sonra 9 Aralık1973'te yapılmıştır. Cumhuriyet Halk Partisi; Ankara, İstanbul ve İzmir'in de aralarında bulunduğu 33 ilin belediye başkanlıklarını kazanmıştır. O'nu 22 ilde kazanan Adalet Partisi izlemektedir. Milli Selamet Partisi 3 ilde, Demokratik Parti 1 ilde seçimleri kazanmıştır. 8 ilde ise belediye başkanlığını bağımsız adaylar kazanmıştır. • 12 Mart Muhtırası sonrası yapılan ilk yerel seçimdir. • Seçimlere 8 parti katılmıştır. AP , CHP , MP , CGP(Cumhuriyetçi Güven Partisi) , DP , MHP , MSP (Milli Selamet Partisi) , TBP (Türkiye Birlik Partisi)

24. 1963 – 1977 Yerel Seçimleri 1973 Yerel Seçimleri ve Sonuçları • ‘73 yerel seçimlerinin en önemli özelliği AP’nin bu seçimlerde birinciliği CHP’ye bırakması olmuştur. • Yine bu seçimlerde de öncekilerde olduğu gibi bağımsızlar AP ve CHP’den sonra 3. sırada yer almışlardır. • ‘73 seçimleri ile büyük kentlerin yönetimi ilk kez sosyal demokratların (CHP) eline geçmiştir.

27. 1963 – 1977 Yerel Seçimleri 1977 Yerel Seçimleri • ‘77 yerel seçimlerine 10 siyasal parti ve bağımsızlar katılmıştır.Bu siyasal partilerden SDP (Sosyalist Devrim Partisi) , TİP , TSİP (Türkiye Sosyalist İşçi Partisi) ilk defa yerel seçimlere katılmıştır. • 1977 yerel seçimleri Türk Siyasal Yaşamının en düşük katılımlı seçimlerinden biri olmuştur. • Bu seçimlerde yine iki büyük partinin (AP ve CHP) egemenliği süregelmiştir.

29. 1963 – 1977 Yerel Seçimleri Bu ana kadar kısa bir değerlendirme yapmak gerekirse ; • Türkiye’nin yerel yönetimler deneyimi bağlamında 1970-1980 döneminin çok zengin laboratuar niteliği taşıdığını öne sürmek yanılgı olmasa gerekir. • Ancak tüm değişime karşın bu döneme damgasını vuran artan şiddet olayları ve istikrarsızlık olmuş, Türkiye hızla 12 eylül 1980 askeri müdahalesine sürüklenmiştir.

30. 1984 – 2009 Yerel Seçimleri • 4 yerel yönetim seçimine sahne olan 1984 – 2009 dönemi , 1963-1977 döneminden önemli ölçüde farklılaşmıştır.Bu farklılaşma hem yasal çerçevede hem de siyasal partiler yelpazesinde gerçekleşmiştir.Bir boyutuyla yeni bir anayasa , yeni seçim yasaları , yeni siyasal partiler , yeni kadrolar oluşturulmasını amaçlamıştır.

31. 1984 – 2009 Yerel Seçimleri 1984 Yerel Seçimleri • ’84 yerel yönetim seçimlerine 6 siyasal parti (ANAP,DYP,HP,MDP,RP,SDP) katılırken seçim sonuçları ANAP’ın üstünlüğü ile noktalanmıştır. • Bu seçimler öncesinde Türkiye’de ilk kez yerel seçimlere özgü bir seçim yasası düzenlemesi yapılmıştır.2972 sayılı ‘’Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Seçimi Hakkında Kanun’’ muhalefetin çabalarına karşın ANAP oylarıyla TBMM’de kabul görmüştür.

32. 1984 – 2009 Yerel Seçimleri 1984 Yerel Seçimleri • 25 Mart seçimlerinin bir özelliği de seçimlere sağında solunda bölünmüş olarak girmeleri olmuştur.1980 öncesinde merkez sağ ve merkez solda birer büyük parti bulunmaktaydı: AP ve CHP. Şimdi ise merkez sağ ANAP, DYP ve MDP olmak üzere üçe ; merkez sol ise HP ve SODEP olarak ikiye bölünmüştü.

33. 1984 – 2009 Yerel Seçimleri ‘84 yerel seçim sonuçları • Altı siyasal parti ve bağımsızların katıldığı bu yerel seçimleri , milletvekili genel seçimlerine katılmasına izin verilmeyen partilere katılma olanağı sağlaması nedeniyle özel bir önem taşımış ve olağan siyasal yaşama dönüşün başlangıcı sayılmıştır. • 12 eylül döneminin ürünü olarak değerlendirilen ANAP birinci parti olmuştur. • Bu seçimlerde ikinci sırada ilk kez seçime katılan SODEP , üçüncü sırada ise DYP yer almıştır.

36. 1984 – 2009 Yerel Seçimleri 1989 Yerel Seçimleri • ‘89 yerel seçimlerine 7 siyasal parti katılmıştır. ANAP , SHP , DYP , RP ,MÇP , IDP , DSP • 1989 yerel seçim sonuçları SHP’nin üstünlüğü ile sonuçlanmış ve ANAP , DYP’den sonra üçüncü parti olarak bir önceki yerel seçime göre (1984 yerel seçimi) büyük bir düşüş göstermiştir.

39. 1984 – 2009 Yerel Seçimleri 1994 Yerel Seçimleri Öncesi Siyasal Ortam • Genel olarak seçim öncesi siyasal ortam iki eksende değerlendirilebilir.Birinci eksen Güneydoğu Anadolu bölgesi , pkk ve DEP ; ikinci eksen Refah Partisinin yükselişi ile başlayan şeriat ve laiklik tartışmaları. • 298 sayılı ‘’Seçimlerin Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakkında Kanun’’ değişikliği gerçekleşmiştir.

40. 1984 – 2009 Yerel Seçimleri 1994 Yerel Seçimleri • ‘94 yerel seçimlerine bağımsızlar dışında 13 siyasal parti katılmıştır. • İlk kez katılan partiler BBP , DP , YDP , SBP. • Seçim propagandaları önceki seçimlerde olduğu gibi temelde ulusal siyaset üzerinde odaklaşırken , öncelikle Çiller-Yılmaz çekişmesi basında yansıma bulmuştur.

41. 1984 – 2009 Yerel Seçimleri 1994 Yerel Seçimleri ve Sonuçları • 1984 ve 1989 yerel seçimlerine göre ANAP’ın artık iktidardan uzaklaştığı ve yerel seçimlere katılma oranı ilk kez milletvekili seçimlerine katılma oranının üzerine çıktığı görülmektedir. • 1994 yerel seçimlerinde hiçbir siyasal partinin oy oranı %25’e ulaşamamıştır. • Sonuç olarak solun başarısız olduğu bu seçimlerde radikal sağın yaygınlaşması ve oy oranının yükselişi en belirgin özelliklerden birisi olmuştur. • 1989 Seçimleriyle kıyaslandığında daha da önem kazanan olgu MHP’nin yükselişidir.

44. Önemli Bir Not !!! • Seçim sonuçlarının ilan edilmeye başlamasıyla seçim yolsuzlukları konusu da gündeme girmiştir.Seçimde kullanılan binlerce oyun çöplüklerde bulunması , seçim sonrasında pek çok partinin YSK’ya itiraz etmesine yol açmış seçimlere ‘HİLE’ gölgesi düşmüştür.Pek çok gazete birinci sayfada ‘kayıp oylar’ la ilgili haberler vermekteydi.Ancak o dönemde seçim yolsuzlukları konusunda YSK’ya yapılan başvurular bir sonuca ulaşamamıştır.

45. 1984 – 2009 Yerel Seçimleri 1999 Yerel Seçimleri • 99’da yapılan yerel seçimlere 21 parti katılmıştır. • 1963 sonrası ilk kez 1999 tarihinde genel ve yerel seçimler bir arada yapılmıştır.Bu nedenle partilerin seçim kampanyalarında yine ulusal politika sorunları öncelik taşımıştır. • 1998 yılı sonunda İtalya’da gözaltına alına pkk lideri abdullahöcalanın , 99’da Kenya’da tutuklanarak Türkiye’ye getirilmesi büyük yankı uyandırmış ve Bülent Ecevit’in dürüst ve güvenilir lider imajı bir kez daha perçinlenmiştir.

46. 1984 – 2009 Yerel Seçimleri 1999 Yerel Seçimleri ve Sonuçları • Genel olarak değerlendirildiğinde bu seçimlerde ana temalardan birisini laiklik tartışması oluşturmuştur.Özellikle sağ partilerin FP tabanına bir propaganda sürdürdükleri bu seçimlerde , laiklik ve Atatürkçülük vurgusunu en çok kullanan parti CHP olmuştur. • Seçime katılan 21 partiden yalnızca 6’sı %10’un üstüne çıkma başarısını gösterebilmiştir. ANAP , CHP , DSP , DYP , FP , MHP • Sonuç olarak 18 nisan yerel seçimleri genel seçimler gölgesinde kalan seçimler olarak nitelendirilebilir.

49. 1984 – 2009 Yerel Seçimleri 2004 Yerel Seçimleri ve Sonuçları • Ülkemizde yapılan son 2 yerel seçim olan 2004 ve 2009 yerel seçimleri hakkında istatistiki bilgi dışında genel çerçevesi hakkında bilgiye pek yer verilmemişdir. • 2004 yerel seçimleri 2001 yılında kurulan ve 2002 de iktidar olan AK Parti’nin zaferi ile sonuçlanmıştır.Buna karşın ANAP , CHP ve DYP ‘kale’ olarak tabir ettikleri illerin belediyelerinin bir çoğunu korumayı başarmışlarsa da bir önceki döneme göre (1999) büyük bir düşüş göstermişlerdir. • 2004 yerel seçimlerine 20 siyasal parti katılmıştır.