Bewegen als anti-verouderingstherapie

1. Bewegen als anti-verouderingstherapie Dr. Wim Burgerhout wim.burgerhout@ziggo.nl Symposium Leefstijl RGF Groot IJsselland 7 oktober 2010 Finish van John Kelley (84) in de Boston Marathon van 1992

2. Levensverwachting in Nederland mannen vrouwen • De gemiddelde levensverwachting stijgt, maar steeds meer ouderen zijn chronisch ziek

3. Verloren levensjaren1

4. De levenstrap

5. Veroudering • Het optreden van een geleidelijk en onherstelbaar functieverlies van cellen, weefsels en organen, dat eindigt met de dood van het individu.

6. Veroudering: twee componenten • Actieve veroudering voorgeprogrammeerd, genetisch vastgelegd • Passieve veroudering slijtage, invloeden vanuit het leefmilieu

7. Actieve veroudering: Hormonale veranderingen • Afgifte van geslachtshormonen (oestrogenen, progesteron, testosteron) daalt bij het ouder worden • Gevolg: afnemende vruchtbaarheid • Geslachtshormonen stimuleren ook botvorming en spieropbouw  afnemende botdichtheid (osteoporose) en afnemende spiermassa (sarcopenie) verloop afgifte oestrogenen en progesteron verloop afgifte testosteron

8. Actieve veroudering: Beperkte delingscapaciteit van lichaamscellen • Bij elke deling van een lichaamscel worden de telomeren korter • Minimumlengte bereikt  geen delingen meer • Door beperkte delingscapaciteit veroudering van weefsels, maar ook bescherming tegen kanker • Zonder veroudering word je niet oud Menselijke chromosomen (blauw) met telomeren (geel)

9. Passieve veroudering: oorzaken • Straling, waaronder UV • Giftige stoffen, w.o. vrije radicalen (oxydanten) • Overvoeding (koolhydraten, verzadigde vetzuren) • Stapeling onverteerbare afvalproducten (o.a. lipofuscine in spier- en zenuwcellen) • Fysieke slijtage en traumata

10. Passieve veroudering op moleculair niveau • Beschadiging van DNA • onvolkomen transcriptie  gestoorde productie RNA en eiwitten • schadelijke mutaties in regelgenen  grotere kans op kanker • problemen met celdeling door breuken in chromosomen  gestoord weefselherstel, onvruchtbaarheid

11. Passieve veroudering op moleculair niveau • Structuurverandering van eiwitten, vooral door glycosylering (‘versuikeren’) • crystalline: ooglens vertroebelt (cataract = staar) • hemoglobine: zuurstoftransport in het bloed minder efficiënt • collageen: bindweefsel wordt stugger (huid, longen, gewrichten) • membraaneiwitten: zenuwcellen worden minder prikkelbaar

12. Functieverlies ten gevolge van veroudering(gemiddeld, zeer globaal)

13. Functieverlies leidt tot prestatievermindering

14. Functieverlies vergroot kans op ziekte (voorbeeld 1)

15. Functieverlies vergroot kans op ziekte (voorbeeld 2)

16. Hoe kan bewegen helpen tegen (gevolgen van) veroudering? • Tegengaan van verouderingsprocessen op moleculair niveau (DNA, eiwitten) • Tegengaan van prestatievermindering door verbeteren/op peil houden van kracht, uithoudingsvermogen en coördinatie • Preventie van ouderdomsziekten

17. Invloed bewegen op verouderingsprocessen • Fysieke inspanning stimuleert productie van lichaamseigen anti-oxidanten (‘heat proteins’)2,3  minder kans op schade aan DNA en eiwitten • Fysieke inspanning vertraagt het korter worden van telomeren4  delingscapaciteit van cellen blijft langer behouden • NB(1): Bij zware inspanning komen juist veel oxidanten (zuurstofradicalen) vrij  kunnen anti-oxidanten dit aan? • NB(2): Er is nog niet aangetoond dat fysieke inspanning de veroudering remt op het niveau van het individu

18. Invloed bewegen op prestatievermogen • Fysiek prestatievermogen (duurarbeid) wordt bepaald door VO2max, lactaatdrempel en bewegingsefficiëntie • Lactaatdrempel en bewegingsefficiëntie worden niet beïnvloed door veroudering5, wel door inactiviteit • De VO2max daalt tussen het 30e en het 80e levensjaar met gemiddeld 10% per decennium (aanvankelijk minder, later meer)6

19. Functieverval: gemiddeld verloop van maximale zuurstofopname per decennium Fleg et al. (2005)

20. Invloed bewegen op prestatievermogen • Fysiek prestatievermogen (duurarbeid) wordt bepaald door VO2max, lactaatdrempel en bewegingsefficiëntie • Lactaatdrempel en bewegingsefficiëntie worden niet beïnvloed door veroudering5, wel door inactiviteit • De VO2max daalt tussen het 30e en het 80e levensjaar met gemiddeld 10% per decennium (aanvankelijk minder, later meer)6 • Fysieke inspanning heeft geen invloed op het dalingspercentage per decennium, maar wel op de absolute waarde van de VO2max6

21. Invloed van fysieke activiteitop verloopmaximalezuurstofopname Fleg et al. (2005)

22. Leefstijl en verloop VO2max VO2max actief sedentair minimum voor dagelijkse activiteiten 20 40 60 80 leeftijd

23. Beter laat dan nooit? • Cohortonderzoek, 70-plussers7 • Personen die tussen hun 70e en 85e met sporten beginnen • leven langer • wonen langer zelfstandig • hebben minder kans op vallen, fracturen en chronische aandoeningen van het bewegingsapparaat dan personen die volharden in hun sedentaire leefstijl

24. Preventie van (ouderdoms)ziekten door lichaamsbeweging: bewezen effecten8

25. Kanttekeningen • Bewijs voor preventief effect komt uit transversaal of niet-gerandomiseerd onderzoek  word je gezond door bewegen, of beweeg je meer omdat je gezond bent? • Over fysiologisch mechanisme van ziektepreventie door bewegen is nog weinig bekend  gerichte interventie is moeilijk

26. Wereldkampioen • genen • vader werd 94, moeder 86 • gedrag • schermlessen op haar 85e • fietsen op haar 100e • zelfstandig tot haar 110e • mediterraan dieet • vermijden van stress • geluk • risico dodelijke ziekten (hartaandoening, kanker) blijft aanwezig, ondanks ‘goede’ genen en gezonde leefstijl Jeanne Calment (1875-1997)

27. Einde

28. Aanbevolen literatuur • Burgerhout W.G. (2010). Het seniorentoernooi. Over veroudering, sport en gezondheid (deel 1, 2 en 3). Sportgericht 64 (2): 2-6, 64 (3) 7-11 en 64 (4) 7-11. • Castillo-Garzón M.J., Ruiz J.R., Ortega F.B., Gutiérrez A. (2006). Anti-aging therapy through fitness enhancement. Clinical Investigations in Aging 1(3): 213-220 • Lucht F. van der, Polder J.J. (2010). Van gezond naar beter: Kernrapport van de Volksgezondheid Toekomstige Verkenning 2010. Bohn Stafleu van Loghum, Houten. • Steward K.J. (2005). Physical activity and aging. Ann. N.Y. Acad. Sci. 1055: 193-206.

29. Geciteerde bronnen • Hoeymans N, Melse J.M., Schoemaker C.G. (2010). Gezondheid en determinanten. Deelrapport van de VTV 2010 Van gezond naar beter. Bohn Stafleu van Loghum, Houten. • McArdle A., Jackson M.J. (2000). Exercise, oxidative stress and ageing. J. Anat. 197: 53-541. • Sachev S., Davies K.J. (2009). Production, detection, and adaptive responses to free radicals in exercise. Free Radic. Biol. Med. 44: 215-223. • Puterman E., Lin J., Blackburn E., O’Donovan A., Adler N., Epel E. (2010). The power of exercise: buffering the effect of chronic stress on telomere length. PLoS one 5(5): e10837. • Tanaka H., Seals D.R. (2008). Endurance exercise performance in master athletes: age-associated changes and underlying physiological mechanisms. J. Physiol. 586.1: 55-63. • Fleg J.L., Morell C.H., Bos A.G., Brant L.J., Talbot L.A., Wright J.G., Lakatta E.G. (2005): Accelerated longitudinal decline of aerobic capacity in healthy older adults. Circulation 112: 674-682. • Stessman J., Hammerman-Rozenberg R., Cohen A., Ein-Mor E., Jacobs J.M. (2009). Physical activity, function, and longevity among the very old. Arch. Intern. Med. 169: 1476-1483. • http://www.nationaalkompas.nl/