Bulaşıcı Hastalıklar, Kontrol ve Programları Birimi

1. GENİŞLETİLMİŞ BAĞIŞIKLAMA PROGRAMI (GBP) Bulaşıcı Hastalıklar, Kontrol ve Programları Birimi 2012 1

2. GENİŞLETİLMİŞ BAĞIŞIKLAMA PROGRAMI AMAÇ: • Aşı ile korunulabilir hastalıklardan kaynaklanan bebek ve çocuk hastalık, sakatlık ve ölümlerini önlemek, • Hassas yaş gruplarına enfeksiyona yakalanmalarından önce ulaşıp bağışıklanmalarını sağlamak, • Etkinliği korunmuş aşı ile yüksek aşılama oranlarına ulaşmaktır. 2

3. . GBP Hedef • Her bir antijen için ülke genelinde %97 aşılama hızına ulaşmak • 12-24 aylık bebeklerin %90’ını tam aşılı hale getirmek • 5 yaş altı (0-59 ay) aşısız ya da eksik aşılı çocukları tespit edip aşılamak • Okul çağı rapel aşılarını tamamlamak • Tespit edilen tüm gebelere uygun Tetanoz-difteri (Td) aşısı uygulamak • Ülkenin poliomiyelitten arındırılmış durumunu sürdürmek • Maternal ve Neonatal Tetanoz eliminasyonunu sürdürmek • 2015 yılına kadar kızamık ve kızamıkçık eliminasyonunu ve konjenital rubella sendromunun kontrolünü sağlamak 3

4. GBP Hedef Aşı ile korunulabilir on iki hastalığın morbidite ve mortalitesinin azaltılmasıdır. - Difteri - Boğmaca - Tetanoz - Kızamık - Tüberküloz - Polio - Hepatit B - Kızamıkçık - Kabakulak - Hemofilus influenza tip b (Hib) - Hepatit A - S. Pnömonia’ya bağlı invaziv hastalıklar. 4

5. PROGRAMLAR • Genişletilmiş Bağışıklama Programı (GBP) • Polio Eradikasyon Programı • Kızamık Eliminasyon Programı • Maternal ve Neonatal Tetanoz (MNT) Eliminasyon Programı • Hepatit B Kontrol Programı • Aşı Sonrası İstenmeyen Etkiler (ASİE) Sürveyansı • Aşı Lojistiği, Soğuk Zincir Sistemi 5

6. Aşı tarihi İnsanları hastalıklara karşı korumak amacıyla uygulanan aşılamanın tarihi eskilere dayanmasına rağmen, büyük toplulukların rutin olarak aşılanması özellikle 20. yüzyıl içinde uygulamaya girmiştir. Aşılama çalışmaları Edward Jenner´den daha eskilere dayanır. 7. yüzyılda bazı Hintli Budistler yılan zehiri içerek onun etkilerine karşı bağışıklık geliştirmeye çalışmışlardır. 6

7. 1721 tarihinde,İngiltere Büyükelçisi’nin eşi olan Lady Mary Montagu ülkesine yazdığı bir mektupta “İstanbul’da çiçek hastalığına karşı“aşı denilen bir şey” (varilasyon metodu)yapıldığını hayretle bildirmektedir. Bu mektup aşı yapımına ilişkin en eski belgedir. 7

8. 1742´de basılan bir Çin tıp kitabında (The Golden Mirror of Medicine) 1695´ten itibaren çiçek hastalığına karşı dört tip inokülasyon tekniğinden bahsetmektedir. Bu dört yöntem şunlardır: 1) Çiçek geçiren hastanın toz haline getirilmiş yara kabuklarının buruna tampon şeklinde uygulanması 2) Çiçek geçiren hastanın toz haline getirilmiş yara kabuklarının burnuna çekilmesi 3) Çiçek geçiren bir hastanın iç çamaşırlarının sağlıklı çocuğa giydirilmesi 4) Çiçek geçiren hastanın döküntülerinin içerdiği sıvının sıvandığı bir pamuğun buruna tamponlanması. 8

9. GBP Daimi Genelgesi • Aşı takvimleri • Aşılamada genel ilkeler • Kayıt-bildirim sistemi • Soğuk zincir ve aşı lojistiği • Aşıların kullanım süreleri • Kontrendikasyon ve yanlış kontrendikasyonlar • ASİE • Hastalık Kontrol Programları En son 13.03.2009 tarih, 7941 sayılı güncelleme 9

10. Türkiye Aşı Tarihçesi • 1930’lar: Çiçek • 1937: Difteri, Boğmaca • 1952: BCG • 1963: Oral Polio • 1968: DBT • 1970: Kızamık • 1981: Genişletilmiş Bağışıklama Programı • 1985: Türkiye Aşı Kampanyası • 1995: Polio Ulusal Aşı Günleri • 1996: Kızamık Hızlandırma Kampanyası • 1997: Polio Mop-up • 1998: Hepatit-B Aşılaması 10

11. Türkiye Aşı Tarihçesi • 1998: Son Polio vakası • 2003: Kızamık Okul Aşı Günleri • 2005: Kızamık Aşı Günleri • 2006: KKK aşısının programa eklenmesi • 2006: Hib aşılamasının başlatılması • 2008: Pentavalan aşı (asellüler boğmaca, parenteral polio) • 2005-2008: İlköğretim kohortu Hepatit B, • 2006-2008: İlköğretim kohortu Kızamıkçık aşılamaları, 11

12. Türkiye Aşı Tarihçesi • 2008-2009: Orta öğretim Hepatit B ve Kızamıkçık aşılamaları, • Temmuz-Eylül 2009: 33 ilde 18-35 yaş kadınların Kızamıkçık aşılamaları, halen tüm Türkiyede devam etmektedir. • Konjuge Pnömokok Aşısı →10 Kasım 2008’den itibaren uygulanmaya başlanmıştır. • KPA 13 valanlı→ Nisan 2011 • Tetraxim (DBT-İPA) →Aralık 2010 • Hepatit A- Eylül 2012 12

13. Çocukluk Dönemi Aşılama Takvimi 13

14. 6 yaşından küçük ve yaşamının ilk yılında hiç aşılanmamış çocuklarda aşılama şeması (12-71 ay) 14

15. 6 yaş üzerinde ve daha önce hiç aşılanmamış çocuklarda aşılama şeması (72 ay ve üzeri) 15

16. Erişkin Aşılama Şeması İmmünitesi ve kontrendikasyonu olmayan tüm bireyleri kapsar. 16 Risk faktörü olan ve kontrendikasyonu olmayan bireyleri kapsar.

17. HEPATİT-A AŞISI UYGULAMASI KURALLARI • Hepatit A aşısı ölü (inaktive) virüs aşısıdır. Aşıda canlı hiçbir parça yoktur. • Aşı tek dozluk kullanıma hazır enjektör içerisinde sunulmaktadır. • Kolun üst kısmına deltoid kas içerisine 0,5ml uygulanır. Kol dirsekten 45 derece içe bükülür ve enjektör 90 derece dik açıyla cilde girerek, kas içine (İM) uygulanır. 17

18. HEPATİT-A Aşısı Genel Kontrendikasyonları . • Bir aşıya karşı gelişen anafilaktik reaksiyon, o aşının sonraki dozları için kesin kontrendikasyon oluşturur. • Bir aşı bileşenine karşı gelişen anafilaktik reaksiyon, bu maddeyi içeren tüm aşılar için kesin kontrendikasyon oluşturur. • Ateşli veya ateşsiz ciddi hastalık durumunda,izleyen hekime danışılmadan aşı uygulanmaz. 18

19. HEPATİT-A Aşısının Saklanması • Aşı buzdolabının orta/alt rafında saklanmalıdır, kesinlikle dondurulmamalıdır. 19

20. Aşıya Özel DurumlarKesin Kontrendikasyon • Gebelikte yapılmasının güvenli olduğuna dair kesin kanıt yoktur. • Gebelerde yüksek enfeksiyon riski olmadıkça aşı yapılmamalıdır. Önlem alınarak aşı yapılacak durumlar: • Yoktur 20

21. Eksik Aşılı ya da Aşısız Çocuklar • Aşı takviminde belirtilen aralıklara göre aşıları tamamlanamamış çocuklarda önceki aşı dozlarının tekrar yapılmasına gerek yoktur. • Aradan uzun bir süre geçmiş olsa bile, aşılamaya bırakılan yerden devam edilir, eksik aşılı çocuk saptandığında yaşına uygun olarak yukarıdaki şemalara göre aşıları tamamlanır. 21

22. Doğurganlık Çağı (15- 49 Yaş) /Gebe Kadınlardaki Tetanoz Aşı Takvimi 22

23. Aşı Yaparken Dikkat • Aşı uygulamalarından önce enjektör, aşı ve varsa sulandırıcı üzerindeki etiketi ve son kullanma tarihi (Exp/ED: Ex piry date) kontrol edilmeli, etiketi olmayan ya da son kullanma tarihi geçmiş aşılar, sulandırıcılar ve enjektörler kullanılmamalıdır. • Miadı (kullanım süresi) önce dolacak veya son kullanma tarihi en yakın olan aşı ilk önce kullanılmalıdır. • Açılan çoklu aşı flakonlarına açılış tarih ve saati yazılmalıdır. • Kullanıma hazır enjektörlü aşılar hariç, her aşı için ayrı ve steril bir enjektör kullanılmalıdır. 23

24. Aşı Yaparken • Birden fazla aşı aynı anda yapılabilir. BCG, OPA, DaBT-İPA-Hib, KKK, Hepatit B ve KPA aşılarının aynı gün yapılmasında bir sakınca yoktur. Ayrı ayrı enjektörler ile farklı ekstremitelerden yapılır. Aynı ekstremiteden farklı aşıların uygulanması zorunlu ise iki aşının uygulanma bölgesi arasında en az 2 cm mesafe olmalıdır. • DaBT-İPA- Hib dörtlü ve beşli karma aşısı dışındaki aşılar aynı enjektörde karıştırılmaz. Beşli karma aşıda ise aynı ambalajda bulunan liyofilize Hib aşısı sıvı formda olan DaBT-İPA ile sulandırıldıktan sonra kullanılır. 24

25. Aşı Yaparken! • 12 aya kadar bebeklerde, intramuskuler uygulama için uyluğun orta veya üst 1/3 kısmında vastus lateralis kasının ön yan bölümü kullanılır. • Aşılamada iki doz arasında olması gereken en az sürelere mutlaka uyulmalıdır. Bırakılması gereken en az süreye uyulmadığında yapılan doz geçersiz sayılır ve uygun süre sonra tekrarlanır. • Aşı takviminde belirtilen uygulama zamanları ve uygulama aralıklarına uymak esastır. Ancak zorunlu hallerde aşağıda belirtilen en az süreler kullanılabilir; 25

26. Aşı Yaparken ! • DaBT-İPA-Hib aşısının 1. ile 2. ve 2. ile 3. dozları arasındaki süre en az 4 hafta olmalıdır. Aynı aşının 3. dozu ile rapel dozu arasındaki süre ise en az 6 ay olmalıdır. • Kızamık antijeni içeren iki aşı arasında en az 4 hafta süre olmalıdır. • Hepatit B’nin 1. ve 2. dozu arasında en az 4 hafta, 2. ve 3. dozu arasında en az 8 hafta olmalı, ayrıca 3. doz 1. dozdan en az 16 hafta sonra uygulanmalıdır. Asıl olan 0– 6 şemasıdır. 26

27. Aşı Yaparken! • KPA için; 12.aydan küçük çocuklarda, 1. ve 2. dozlar ile 2. ve 3. dozlar arasında bırakılması gereken en az süre 4 hafta olmalıdır. Son doz ile pekiştirme dozu arasında en az süre 4 ay olmalıdır (pekiştirme dozu 12. aydan önce yapılmamalıdır). 27

28. Aşı Yaparken! • Kural olarak parenteral (enjeksiyonla) uygulanan iki canlı viral aşı aynı anda uygulanabilir, aynı anda uygulanamayacaksa aralarında en az 4 hafta süre bırakılması gerekir. • Takvimimizde yer alan canlı aşılardan OPA ile diğer canlı aşılar arasında süre bırakılması gerekmez. • Kızamık hastalığı ya da aşısı sonrası lenfopeni (t lenfosit azalması) oluşma olasılığı nedeniyle, hücresel bağışıklık yetersiz kalabileceğinden Kızamık içeren aşılar sonrası BCG uygulanmasında 4 haftalık bir süre bırakmak gerekir. BCG’nin önce uygulandığı durumda ise Kızamık içeren aşıların uygulanması için süre bırakmaya gerek yoktur. 28

29. Aşı Yaparken! • Canlı virüs aşıları Tüberkülin Cilt Testini (TCT) bozabilir, bu nedenle ppd uygulaması Kızamık içeren aşılar ile aynı günde veya 4–6 hafta sonra yapılmalıdır. • Aşılama öncesi aşı kontrendikasyonları mutlaka sorgulanmalıdır. 29

30. Aşı Yaparken! • DaBT-İPA- Hib aşısı için üst yaş sınırı 6 yaştır ( 72 ay) • Tetanoz toksoidi (TT) yerine Td aşısı uygulaması ile çocukluk çağındaki difteri aşılamasının rapel dozu yapılmakta, aynı zamanda daha önceden bağışıklanmamış ve difteriye hassas olan kişilerin bağışıklanmasına fırsat sağlanmaktadır. Gebelik dahil TT uygulanması gereken her durumda Td aşısı uygulanmalıdır. 30

31. Aşı Yaparken! • Herhangi bir yaş grubunda Hepatit B aşılaması yapılmadan önce Hepatit B’ye yönelik serolojik inceleme yapılmasına gerek yoktur. • Hepatit B aşısı doğumdan sonra en geç ilk 72 saat (tercihen ilk 24 saat) içinde uygulanmalıdır. • Taşıyıcı olduğu bilinen anneden doğan bebeklere doğumdan sonraki ilk 12 saat içinde Hepatit B aşısı uygulanmalı, ayrıca doğumda aşı ile birlikte Hepatit B immun globulini de yapılmalıdır. 31

32. Aşı Yaparken! • Doğum ağırlığı 2000 gr’ın üzerindeki bebeklerde Hepatit B aşılama şeması aynen uygulanmalıdır. • 2000 gr’ın altında doğum ağırlığı olan bebeklerde ise aşağıdaki şekilde uygulanmalıdır. 32

33. Aşı Yaparken • a) Anne Hepatit B taşıyıcısı ise veya taşıyıcılık durumu bilinmiyorsa doğumdan sonraki ilk 12 saat içinde ilk doz yapılır, daha sonra 1., 2. ve 12. aylarda aşı tekrarlanır (toplam 4 doz uygulanır). • b) Anne Hepatit B taşıyıcısı değilse, bebek 2000 gr’a ulaştığında veya 1. ayın sonunda ilk doz yapılır, ilk dozdan 1 ay ve 6 ay sonra aşı tekrarlanır (toplam 3 doz uygulanır). 33

34. Aşı Yaparken! • BCG aşısı doğumdan itibaren yapılabilir, ancak uygulama kolaylığı, daha az komplikasyon olması ve immünitenin daha kuvvetli gelişmesi için 2 ayı doldurduğunda uygulanmalıdır. • BCG aşısı, 3. aydan sonra yapılacaksa ppd ile TCT yapıldıktan sonra sonucuna göre uygulanır. 34

35. Aşı Yaparken • BCG aşılaması ile ilgili olarak; • Kayıtlara göre BCG yapıldığı bilinen çocuklarda (skar görülsün veya görülmesin) ve BCG skarı bulunan çocuklarda herhangi bir yaşta kontrol amacıyla TCT yapılmasına gerek yoktur ve bunun sonucuna göre BCG uygulaması gerekli değildir. • 6 yaş üzerinde hiç aşılanmamış çocukta BCG gerekli değildir. • 6 yaş altında BCG yapılmamış olan çocukta TCT sonucuna göre gerekiyorsa BCG uygulanır. 35

36. Aşı Yaparken! • OPA yapıldıktan sonra, çocuğun beslenmesinin sınırlanmasına gerek yoktur. Anne sütü rahatlıkla verilebilir. • İshali olan çocuğa OPA uygulanabilir, ancak 4 hafta sonra fazladan bir doz daha yapılır. • Genel ilke olarak gebelikte canlı aşılar yapılmamalıdır, ancak risk-yarar durumu (Kuduz aşısı gibi) göz önüne alınarak duruma göre karar verilmelidir. 36

37. Aşı Yaparken • Her ne kadar kızamıkçık aşısına bağlı fetal anomaliye dair bir kanıt olmasa da, kızamıkçık veya KKK aşısı alanlar 4 hafta süre ile gebelikten korunmalıdır. Kızamıkçık aşılaması öncesi gebelik testi yapmaya gerek yoktur, gebe olup olmadığı sorularak aşı yapılmasına karar verilir. 37

38. Aşı Yaparken • Daha önce aşılanma durumu bilinmeyen tüm yetişkinlerin 3 doz Td aşısı ile aşılanarak primer immüniz asyonlarının tamamlanması gerekmektedir (birinci doz ile ikinci doz arasında 1 ay, ikinci doz ile üçüncü doz arasında 6 ay). 1980’den sonra doğanların aşı kayıtlarının bulunması durumunda, uygun aralıklarla yapılmış 3 doz Tetanoz içeren aşı almış olanlar 2 doz Tetanoz aşısı almış kabul edilerek aşılanmalarına kaldığı dozdan devam edilir. 38

39. Aşı Yaparken! • Önceki aşılanma durumu bilinmeyen gebeler: ilk karşılaşmada; 1 ay ara ile en az iki doz Td aşısı almaları sağlanmalı, 3. doz Td aşısı primer seriyi tamamlamak üzere 2. dozdan 6 ay sonra yapılmalıdır. • Primer serisi tamamlanmış tüm yetişkinlere 10 yılda bir Td aşısı yapılmalıdır. 39

40. AŞI KONTRENDİKASYONLARI 40

41. Genel Aşı Kontrendikasyonları • Bir aşıya karşı gelişen anafilaktik reaksiyon, o aşının sonraki dozları için kesin kontrendikasyon oluşturur. • Bir aşı bileşenine karşı gelişen anafilaktik reaksiyon, bu maddeyi içeren tüm aşılar için kesin kontrendikasyon oluşturur. • Ateşli veya ateşsiz ciddi hastalık durumunda, izleyen hekime danışılmadan aşı uygulanmaz. 41

42. Genel Aşı Kontrendikasyonları • Bir aşıya karşı gelişen anafilaktik reaksiyon, o aşının sonraki dozları için kesin kontrendikasyon oluşturur. • Bir aşı bileşenine karşı gelişen anafilaktik reaksiyon, bu maddeyi içeren tüm aşılar için kesin kontrendikasyon oluşturur. • Ateşli veya ateşsiz ciddi hastalık durumunda, izleyen hekime danışılmadan aşı uygulanmaz. 42

43. DaBT Aşısı Kesin kontrendikasyon • DaBT’ye bağlı ensefalopati (Boğmaca bileşeni çıkarılarak takvime devam edilir.) Önlem alınarak aşı yapılacak durumlar: • Aşılamadan sonra 48 saat içinde ortaya çıkan 40,5oC ve üzerinde rektal ateş • Hipotonik atak • Konvülsiyon • Aşılamadan 48 saat sonra ortaya çıkan ve en az 3 saat süren durdurulamayan ağlama 43

44. İPA (İnaktif Polio Aşısı) Kesin kontrendikasyon • Neomisin, streptomisin veya polimiksin B’ye karşı anafilaktik reaksiyon Önlem alınarak aşı yapılacak durumlar: • Gebelik 44

45. Hib Aşısı Kesin kontrendikasyon • Genel kontrendikasyonlar dışında kontrendikasyonu yoktur. Önlem alınarak aşı yapılacak durumlar: • Yoktur 45

46. OPA (Oral Polio Aşısı) Kesin kontrendikasyon • HIV enfeksiyonu veya evde HIV ile enfekte kişi olması, • Jeneralize malign hastalık, lenfoma, lösemi, konjenital immün yetmezlik yada HIV enfeksiyonu nedeniyle immün cevabın bozulduğu durumlar. • Kortikosteroidler, alkilleyici ajanlar, antimetabolitler veya radyasyon nedeniyle immün cevabın baskılandığı durumlar. • Ev temaslılarında bilinen immün yetmezlik durumu. Önlem alınarak aşı yapılacak durumlar: • Gebelik 46

47. KKK / Kızamık Aşıları Kesin kontrendikasyon • Neomisin veya jelatine karşı anafilaktik reaksiyon • Yumurtaya karşı anafilaktik veya anafilaktoid reaksiyon (Anafilaksi dışındaki yumurta allerjileri engel değildir) • Gebelik, • Jeneralize malign hastalık, lenfoma, lösemi, konjenital immün yetmezlik ya da HIV enfeksiyonu nedeniyle immün cevabın bozulduğu durumlar, 47

48. KKK / Kızamık Aşıları Kesin kontrendikasyon • Kortikosteroidler, alkilleyici ajanlar, antimetabolitler veya radyasyon nedeniyle immün cevabın baskılandığı durumlar. Önlem alınarak aşı yapılacak durumlar: • Yakın zamanda (ürün veya doza göre 3–11 ay arasında değişebilir) kan ürünü veya immünglobulin preparatı verilmiş olması, • Trombositopeni, • Trombositopenik purpura öyküsü. 48

49. Kızamıkçık Aşısı Kesin kontrendikasyon • Neomisin veya jelatine karşı anafilaktik reaksiyon, • Gebelik, • Jeneralize malign hastalık, lenfoma, lösemi, konjenital immün yetmezlik ya da HIV enfeksiyonu nedeniyle immün cevabın bozulduğu durumlar, • Kortikosteroidler, alkilleyici ajanlar, antimetabolitler veya radyasyon nedeniyle immün cevabın baskılandığı durumlar. Önlem alınarak aşı yapılacak durumlar: • Yakın zamanda (ürün veya doza göre 3– 11 ay arasında değişebilir) kan ürünü veya immünglobulin preparatı verilmiş olması. 49

50. Hepatit B Aşısı Kesin kontrendikasyon • Ekmek hamuru mayasına ( Saccharomyces serevisiae ) anafilaktik reaksiyon. Önlem alınarak aşı yapılacak durumlar: • Yoktur. 50