Kapitulli V III -t ë

1. Kapitulli VIII-të PROCESI I MARRJES SË VENDIMEVE AFARISTE NË AFAT TË SHKURTËR Vendosja alternative me zbatimin e metodës së përllogaritjes variabile

2. Kostot relevante për marrjen e vendimeve • Vendimmarrja është një nga funksionet bazë të një menaxheri. Për të realizuar këtë. Menaxherët mbështeten në të dhënat kontabël – të dhënat mbi kostot dhe çmimin. • Këto të dhëna kontabël, mund të jenë të përshtatshme për përgatitjen e pasqyrave financiare por jo edhe për zgjidhjen e problemeve të përditshme.

3. Kostot relevante për marrjen e vendimeve • Kostot për pasqyrat financiare janë kosto historike, ndërsa kostot e vendimmarrjes janë kosto të së ardhmes që pritet të tregojnë çfarë do të ndodhë në një tërësi kushtesh të supozuara. • Kostot e vendimmarrjes përgjigjen në pyetjen çfarë do të ndodhë nëse zgjedhet kjo alternativë?

4. Kostot relevante për marrjen e vendimeve • Procesi i vendimmarrjes nënkupton vendosjen në mes të dy alternativave dhe zgjedhjen përfundimtare të njërës prej tyre, duke pasur parasysh disa lloje të kostove: • Kostot e rëndësishme – janë kostot që dallojnë brenda alternativave. Kostot e rëndësishme janë kosto të shmangshme, kosto që do të eliminohen në tërësi apo pjesërisht duke zgjedhur një alternativë ndaj tjetrës, • Kostot e depozituara (sunk costs), • Kostot oportune, • Kostot diferenciale, • Kostot e diferencës.

5. …ANALIZA DIFERENCIALE Vendimi Analiza diferenciale Alternativa A E ardhura diferenciale –Kosto diferenciale apo E ardhura apo humbja diferenciale Alternativa B

6. …ANALIZA DIFERENCIALE • P.sh. Një kompani punon me kapacitet të plotë me ç’rast prodhimet e veta i shet nga 2 € për copë. Sasia e prodhuar është 10.000 copë me kostot vijuese: • Shitja (10.000 x 2) 20.000 • KV (10.000 x 1,3) (13.000) - Puna direkte (8.000) - Materiali direkt (5.000) • MK 7.000 • KF (3.000) • Profiti neto 4.000

7. …ANALIZA DIFERENCIALE • Ndërkohë, kompania ka marrë një ofertë për prodhimin e sasisë plotësuese prej 3.000 copë me çmim prej 1,8 €. Pranimi i kësaj oferte do të shkaktojë kosto plotësuese fikse prej 800 € si pasojë e marrjes me qira të një makinerie plotësuese, si dhe pagesën pas orarit të punës për 20 % në formë të kostove direkte (variabile). Sipas përllogaritjes përmes kostove diferenciale, kompania mund të zgjedh këtë dilemë: • Shitja (3.000 x 1,8) 5.400 - KV (3.000 x 1,3) (3.900) - KV shtesë (20 % punë jashtë orarit) (480) = MK 1.020 • KF (800) = Profiti neto 220

8. Parimet në të cilat bazohet vendimmarrja • Procesi i marrjes së vendimeve mund të bazohet në këto parime: • Definimi i qëllimit • Marrja e alternativave në konsiderim, • Evoluimi i alternativave për sqarimin e qëllimit, • Përzgjedhja e kursit të aksionit.

9. MARRJA E VENDIMEVE NË AFAT TË SHKURTËR Shumica e problemeve tipike në të cilat përllogaritja variabile mund të shfrytëzoj informatat për marrjen e vendimeve afariste, janë probleme të cilat mund të ndërlidhen njëra me tjetrën, kështu që parimet të cilat janë aplikuar në njërin problem, lehtë mund të aplikohen edhe më zgjidhjen e problemeve tjera respektivisht në marrjen e vendimeve tjera afariste. Problemet lidhur me marrjen e vendimeve afariste mund të analizohen sipas shkallëve vijuese: • Të vërtetohet se shpenzimet fikse do të mbesin të pandryshuara • Nëse është e domosdoshme, të ndahen shpenzimet fikse nga ato variabile • Të kalkulohen të ardhurat, shpenzimet margjinale dhe marzha e kontributit për secilën alternativë veçanërisht • Të vërtetohet se a ekzistojnë faktorë kufizues, e nëse ekzistojnë, të kalkulohet kontributi për njësi të faktorëve kufizues • Në fund, të zgjidhet alternativa e cila do të maksimalizoj marzhën e kontributit

10. MARRJA E VENDIMEVE NË AFAT TË SHKURTËR Përllogaritja variabile mund të përdoret për analizimin e: • Pranimit të ofertës me çmim special • Marrjes në lizing apo shitjes së pajisjeve • Braktisjen e produktit nga asortimenti prodhues • Blerjes apo prodhimit të pjesës së nevojshme • Shitjes apo finalizimit të gjysmë produktit etj.

11. 1. TË PRANOHET OFERTA ME ÇMIM SPECIAL

12. Kapaciteti mujor i një biznesi të mallrave sportive është 12,500 topa basketi. Shitja momentale është mesatarisht 10,000 topa basketi për muaj. Kosto momentale e prodhimit është €20 (variabile, €12.50; fikse, €7.50). Çmimi vendor i shitjes është €30

13. Prodhuesi pranon një ofertë për eksport në sasi prej 5,000 topa basketi me çmim prej €18 secili. Prodhimtaria mund të zgjerohet brenda tre muajve kështu që këta topa basketi mund të prodhohen duke shfrytëzuar kapacitetinnormal. Kjo nuk do të ndikoj në shitjen vendore A duhet të pranohet oferta apo jo?

14. Prano ofertën!!! Propozimi për shitjen e topave të basketiteksportuesit, 10 mars, 2005 E ardhura diferenciale nga pranimi i ofertës: E ardhura nga shitja e 5,000 topave shtesë me €18 €90,000 Kosto diferenciale e pranimit të ofertës: Kosto variabile e 5,000 topave shtesë me €12.50 62,500 E hyra diferenciale nga pranimi i ofertës€27,500

15. PRANIMI I OFERTËS SPECIALE Ka të bëjë me angazhimin plotësues të kapaciteteve, kur çmimi i ofruar për produktin e prodhuar do të jetë më i vogël se çmimi normal. Procedura e tillë është e ilustruar në shembullin vijues: SHEMBULLI 1: Ndërmarrja merret me prodhimin e kanaqeve, çmimi shitës i të cilave është 0,20 € për copë. Prodhimi aktual është 40.000 copë në muaj me shfrytëzimin e kapaciteteve ekzistuese prej 80 %. Ajo ka mundësi të shfrytëzoj kapacitetet e mbetura me shitjen e produkteve me çmim prej 0,13 €, me ç'rast ndërmarrja do të mund t'i shfrytëzonte kapacitetet 100 %. Shpenzimet e tërësishme për një muaj janë 5.600 €, prej të cilave 1.600 € janë shpenzime fikse. Këto shpenzime të ndara për njësi të prodhuar, japin shumën e shpenzimeve të tërësishme për njësi prej 0,14 €. Duke u bazuar në të dhënat e mësipërme, a mund ndërmarrja të pranoj ofertën e tregut për çmimin e ri?

16. ...PRANIMI I OFERTËS SPECIALE ZGJIDHJA: __________________________________________________ Shitja (40.000 X 0,20) 8.000 - Shpenzimet margjinale (40.000 x 0,10) 4.000 --------- = Marzha e kontributit 4.000 - Shpenz. fikse 1.600 --------- = Neto profiti 2.400 ====== ____________________________________________________

17. ...PRANIMI I OFERTËS SPECIALE Nën parasupozimin se shpenzimet fikse nuk ndryshojnë, ofertaspeciale mund të shkaktojë marzhë vijuese të kontributit __________________________________________________ Shitja (10.000 x 0,13) 1.300 - Shpenz. margjinale (10.000 x 0,10) 1.000 -------- = Marzha e kontributit 300 =============================================== Nga kjo po shihet se oferta e re sjell më tepër kontribut, për shkak se shpenzimet fikse janë mbuluar më parë, që rezulton me rritjen e neto profitit. Prandaj, duke u nisur nga shpenzimet e shkaktuara, oferta e re mund të pranohet

18. ABC Company 2. MARRJA NË LIZING APO SHITJA E PAJISJES ABC Company konsiderohet se disponon me pajisje në vlerë prej $200,000 dhe ka $120,000 zhvlerësim të akumuluar

19. ABC Company Ndërmjetësuesi …TË JEPEN ME QIRA APO TË SHITEN PAJISJET Të shet pajisjet apo Pajisjet mund të shiten përmes ndërmjetësuesit për $100,000, minus 6% komision

20. ABC Company Global Consulting …TË JEPEN ME QIRA APO TË SHITEN PAJISJET Global Consulting, qiramarrësi, ka ofruar të marrë pajisjet me qira për 5 vjet për vlerën totale prej $160,000 Jap me qira APO

21. ABC Company …TË JEPEN ME QIRA APO TË SHITEN PAJISJET Në fund të vitit të pestë, pajisjet nuk pritet të kenë vlerë reziduale. Gjatë periudhës së qirasë, ABC Company pret të ketë riparime, sigurim dhe taksë në pronë përafërsisht $35,000

22. Propozimi për dhënien në lizing apo shitjen e pajisjeve Të ardhurat diferenciale nga alternativat: Të ardhurat nga lizingu €160,000 Të ardhurat nga shitja 100,000 Të ardhurat diferenciale nga lizingu€60,000 Kosto diferenciale nga alternativat: Mirëmbajtja, sigurimet, taksat € 35,000 Shpenzimet komisionere në shitje 6,000 Kosto diferenciale nga lizingu 29,000 Neto të ardhurat diferenciale nga altern. e lizingut€31,000 Pajisja të merret në lizing!!!

23. APO

24. Propozimi për dhënie me qira apo shitje të pajisjeve 22 Qershor, 2006 Alternativa e qirasë: E ardhura nga qiraja $160,000 Shp. e zhvlerësimit për 5 vitet e mbetura $80,000 Riparimet, sigurimi dhe taksa në pronë 35,000 115,000 Neto fitimi $45,000 Alternativa e shitjes: Çmimi i shitjes $100,000 Vlera e librave e pajisjeve $80,000 Shpenzime të komisionit 6,000 86,000 Neto fitimi 14,000 E hyra neto diferenciale nga alternativa e qirasë $31,000 Kjo është një analizë tradicionale. E hyra diferenciale është e njëjtë.

25. 3. BRAKTISJA E PRODUKTIT NGA ASORTIMENTI PRODHUES

26. XXX Company Pasqyra e përmbledhur e të ardhurave Më 31 gusht 2008 Dyer Dritare Totali Shitja€100,000€900,000€1,000,000 KMSH: Kosto variabile € 60,000 €420,000 € 480,000 Kosto fikse 20,000 200,000 220,000 Totali i KMSH € 80,000€620,000€ 700,000 Bruto profiti € 20,000€280,000€ 300,000 Kostot operative: Kostot variabile € 25,000 €155,000 € 180,000 Kostot fikse 6,000 45,000 51,000 Totali i kostove operative € 31,000€200,000€ 231,000 E hyra (humbja) nga operacionet € (11,000) € 80,000 € 69,000

27. XXXCompany Pasqyra e përmbledhur e të ardhurave Më 31 gusht 2008 Totali Dyer Dritare Shitja€100,000€900,000€1,000,000 KMSH: Kosto variabile € 60,000 €420,000 € 480,000 Kosto fikse 20,000 200,000 220,000 Totali i KMSH € 80,000€620,000€ 700,000 Bruto profiti € 20,000€280,000€ 300,000 Shpenzimet operative: Shpenzimet variabile € 25,000 €155,000 € 180,000 Shpenzimet fikse 6,000 45,000 51,000 Totali i shpenzimeve operative € 31,000€200,000€ 231,000 E hyra (humbja) nga operacionet € (11,000) € 80,000 € 69,000 A duhet të flaket prodhimi i dyerve?

28. Propozimi për ndërprerjen e produktit Të ardhurat diferenciale nga shitja vjetore e produktit: Të ardhurat nga shitja€100,000 Kosto diferenciale nga shitja vjetore e produktit: Kosto variabile e produkteve të shitura€60,000 Shpenzimet variabile operative 25,00085,000 Të ardhurat vjetore diferenciale nga shitja e produktit€15,000 Të mos ndërpritet!!!

29. BRAKTISJA E PRODUKTIT NGA ASORTIMENTI PRODHUES Ndërmarrja ka një varg produktesh, njëri prej të cilëve ka tendencë të jetë joprofitabil, prandaj ai mund të konsiderohet si i lëshuar (braktisur) nga ky varg produktesh të cilat i prodhon ndërmarrja. Shembull: Kompania prodhon tri produkte të cilat do të kenë të dhënat vijuese: ========================================================== Elementet / Produktet X Y Z Gjithsej ----------------------------------------------------------------------------------------------------- Shitja 3.250 5.260 4.390 12.900 Shpenzimet e tërësishme 3.860 3.230 3.660 10.750 _____________________________________________________________ Profiti (Humbja) - 610 2.030 730 2.150 ==========================================================

30. …BRAKTISJA E PRODUKTIT NGA ASORTIMENTI PRODHUES Duke u bazuar në të dhënat mbi shpenzimet, shtrohet pyetja se a të braktiset produkti X apo jo? ZGJIDHJA: Së pari të kalkulojmë shpenzimet fikse sipas produkteve (supozojmë se 1/3 janë sh.fikse) 1/3 (3.830) + 1/3 (3.230) + 1/3 (3.660) = 1.277+1.076+1.220 = 3.573 € Të bëjmë rillogaritjen sipas përllogaritjes margjinale për të gjitha produktet: Elementet / Produktet X Y Z Gjithsej Shitja 3.250 5.260 4.390 12.900 - Shpenz. margjinale 2.583 2.154 2.440 7.177 _______________________________________ = Marzha e kontributit 1.267 3.106 1.950 6.323 - Shpenz.fikse 3.573 ________________________________________ = Neto profiti 2.750 ============================================================

31. …BRAKTISJA E PRODUKTIT NGA ASORTIMENTI PRODHUES Nga tabela po shihet se produkti X jep marzhë të kontributit prej 1.267 €, prandaj se a do të braktiset apo jo, mund të vërehet nga si vijon: Kontributi i produktit Y 3.106 Kontributi i produktit Z 1.950 Gjithsejt kontributi 5.056 Shpenzimet fikse 3.573 Neto profiti 1.483

32. 4. TË BLEHET apo TË PRODHOHET

33. TË BLEHET APO TË PRODHOHET • Shpeshherë ndërmarrja ballafaqohet me vendimin se a është më mirë ta prodhoj një produkt të veçantë apo ta blejë atë, një problem tipik ku produkti që prodhohet ka një komponentë e cila edhe mund të prodhohet në kuadër të ndërmarrjes, por edhe mund të blihet nga furnizuesi i jashtëm.

34. Momentalisht, kompania prodhon tavolina pune që i shfrytëzojnë shkollat. Kosto e prodhimit të këtyre pjesëve është përmbledhur më poshtë. Një blerës i jashtëm ka ofruar pajisjet me çmim prej €240 për njësi. A duhet që të pranohet kjo ofertë? Materiali direkt € 80 Puna direkte 80 Shpenzime variabile indirekte 52 Shpenzime fikse indirekte 68 Kosto totale për njësi € 280

35. Propozimi për prodhuesin e tavolinave të punës, 15 shkurt, 2006 Çmimi i blerjes për pjesë €240.00 Kosto diferenciale e prodhimit: Materiali direkt €80.00 Puna direkte 80.00 Shpenzime variabile indirekte 52.00 212.00 Kosto e ruajtur nga prodhimi i pjesës € 28.00 Shpenzimet fikse indirekte janë përjashtuar sepse nuk janë relevante - prandaj vazhdo me prodhimine tavolinave

36. ... TË BLEHETAPOTË PRODHOHET SHEMBULL: Ndërmarrja është në dilemë se a të prodhoj apo të blej komponentën e veqantë nr. 2543. Ndërmarrja ka nevojë për 10.000 njësi ndërsa çmimi blerës i saj është 6,50 €. Shpenzimet margjinale të prodhimit të komponentës 2543 janë 4,75 € për njësi, ndërsa komponenta duhet të prodhohet në makinë e cila momentalisht punon me kapacitet të plotë. Nëse ndërmarrja vendos t'a prodhoj komponentën, duhet të llogaritë në reduktimin e prodhimit dhe të shitjes së produktit final FP97 për 1.000 copë. Produkti final FP97 ka shpenzime margjinale prej 60 € ndërsa çmimi shitës i saj është 80 €. A ka llogari ndërmarrja të prodhoj apo ta blejë komponentën në fjalë?

37. ... TË BLEHETAPOTË PRODHOHET ZGJIDHJE: Analiza e shpenzimeve të komponentës 2543 për sasinë prej 10.000 copë ________________________________________________________ Shpenzimet margjinale të prodhimtarisë 47.500 + Humbja e kontributit për FP97 = (80 - 60) x 1.000 20.000 ----------- = Gjithsejt shpenzimet 67.500 - Vlera blerëse (10.000 x 6,50) 65.000 ---------- = Diferenca (shpenzimet - vl.blerëse) 2.500 ======================================================= Nga shembulli vërehet se ndërmarrja do të kursej 2.500 € nëse vendos të blejë komponentën në fjalë

38. 5. TË SHITETapo TË FINALIZOHET PRODUKTI

39. Një rafineri prodhon kerozinë në bllok (parti) prej 4,000 galonë me kosto përpunimi prej €0.60 për galon. Kerozina mund të shitet pa ndonjë përpunim të mëtejmë për €0.80 për galon apo mund të përpunohet më tutje në gazolinë të përpunuar e cila mund të shitet €1.25 për galon. Kosto shtesë për përpunimin e gazolinës është €650 për bllok ndërsa 20% të galoneve të kerozinës do të avullohet gjatë përpunimit

40. Propozimi për përpunimin e mëtutjeshëm të kerozinit Të ardhurat diferenciale nga përpunimi i mëtutjeshëm: Të ardhurat nga shitja e gazolinës [(4,000 galonë – 800 galonë të avulluar) x €1.25] €4,000 Të ardhurat nga shitja e kerozinës (4,000 galonë x € 0.80) 3,200 Të ardhurat diferenciale€800 Kosto diferenciale: Kostoja plotësuese nga prodhimi i gazolinës 650 Të ardhurat diferenciale nga përpunimi i mëtutjeshëm i gazolinës €150 Të përpunohet më tutje!

41. 6. ZËVENDËSIMI I PAJISJEVE

42. Supozojmë se biznesi është duke shqyrtuar propozimin e hedhjes së disa makinave identike mevlerë totale kontabël prej €100,000 dhe me një jetëzgjatje të mbetur prej 5 viteve. Makina e vjetër mund të shitet për €25,000. Ata mund ta zëvendësojnë me një lloj tjetër me kosto €250,000. Makina e re ka një jetë zgjatje të vlerësuar prej 5 viteve dhe pa vlerë riziduale. Analizat tregojnë një zvogëlim vjetor të kostos variabile prodhuese nga €225,000 të makinës së vjetër në €150,000 me makinën e re. Nuk pritet të ketë ndonjë ndryshim tjetër të kostos së prodhimit apo të shpenzimeve operative. A duhet të blihet makina e re?

43. Propozimi i ndërrimit të pajisjeve 28 nëntor 2007 Kosto vjetore variabile—pajisja ekzistuese € 225,000 Kosto vjetore variabile—pajisja e re 150,000 Zbritja vjetore i kostos diferenciale € 75,000 Numri i viteve të aplikueshëm x 5 Totali i zbritjes së kostos diferenciale € 75,000 E ardhura nga shitja e pajisjeve ekzistuese 25,000 € 400,000 Kosto e pajisjeve të reja 250,000 Neto zbritja e kostos diferenciale për 5 vjet € 150,000 Neto diferenca vjetore — pajisja e re € 30,000 Vendimi: Të blihet pajisja e re!

44. PËRFUNDIMI I KAPITULLIT TË VIII-të