Autor: Paweł Głąb

1. Formy ochrony przyrody w Polsce oraz wybrane aspekty ochrony przyrody w innych krajach Unii Europejskiej Autor: Paweł Głąb

2. „Idea ochrony przyrody, podobnie jak zasada moralna, jest jak sól, która nie stanowi odrębnej potrawy, ale do każdej potrawy przydana być winna.” (Aforyzm z początku XX wieku)

3. PODSTAWY PRAWNE OCHRONY PRZYRODY W POLSCE • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. • Ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (wraz ze zmianami z roku 2008) • Ustawa o lasach z dnia 16 października 1991 r. • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną

4. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody • Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie trybu i zakresu opracowania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000

5. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody • DYREKTYWA RADY 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 rokuw sprawie ochrony dzikich ptaków • DYREKTYWA RADY 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory

6. PARK NARODOWY Obejmuje obszar chroniony o powierzchni nie mniejszej niż 1000 ha, wyróżniający się szczególnymi wartościami naukowymi, przyrodniczymi, społecznymi, kulturowymi i edukacyjnymi, na którym ochronie podlega całość przyrody oraz swoiste cechy krajobrazu. WSZELKIE DZIAŁANIA NA TERENIE PARKU SĄ PODPORZĄDKOWANE OCHRONIE PRZYRODY I MAJĄ PIERWSZEŃSTWO PRZED WSZYSTKIMI INNYMI DZIAŁANIAMI. Nadrzędnym celem parku jest poznanie i zachowanie całych ekosystemów danego terenu wraz z warunkami ich funkcjonowania oraz odtwarzanie zniekształconych i zanikłych elementów rodzimej przyrody.

7. Park jest tworzony rozporządzeniem Rady Ministrów. Likwidacja parku może nastąpić na mocy rozporządzenia Rady Ministrów wyłącznie w razie bezpowrotnej utraty jego wartości przyrodniczych i kulturowych. Wszystkie wyżej wymienione działania mogą nastąpić tylko po uzgodnieniu z jednostkami samorządu terytorialnego, na których obszarze działania planuje się zmiany.

8. WIĘKSZOŚĆ PARKÓW NARODOWYCH POWSTAŁA PO 1949 ROKU. NA POGÓRZU I W GÓRACH POŁOŻONYCH JEST 10 PARKÓW NARODOWYCH. PARKI NARODOWE W POLSCE POSIADAJĄ W ZDECYDOWANEJ WIĘKSZOŚCI CHARAKTER LEŚNY ( PONAD 62% ICH POWIERZCHNI ZAJMUJĄ LASY). WYJĄTEK STANOWIĄ SŁOWIŃSKI I WOLIŃSKI PARK NARODOWY, W KTÓRYM DOMINUJĄ WODY ORAZ BIEBRZAŃSKI PARK NARODOWY Z TORFOWISKAMI. JEDYNYM PARKIEM CAŁKOWICIE POZBAWIONYM LASÓW JEST PARK NARODOWY UJŚCIE WARTY

9. LOGA I NAZWY PARKÓW NARODOWYCH

10. LOGA I NAZWY PARKÓW NARODOWYCH C.D.

11. PLAN OCHRONY DLA PARKU NARODOWEGO ZAWIERA: • SPOSOBY UŻYTKOWANIA GLEBY • ZAGADNIENIA GOSPODARKI WODNO-ŚCIEKOWEJ • SPOSOBY OCHRONY EKOSYSTEMÓW LĄDOWYCH • SPOSOBY OCHRONY GATUNKÓW ROŚLIN I ZWIERZĄT DZIKOWYSTĘPUJĄCYCH ORAZ ICH SIEDLISK • UTRZYMANIA LUB PRZYWRACANIA UTRACONYCH WARTOŚCI KULTUROWYCH • OCHRONY WALORÓW KRAJOBRAZOWYCH

12. RÓŻNICE W PRZYJĘTYCH ZASADACH GOSPODARKI LEŚNEJ W LASACH GOSPODARCZYCH I W ZASADACH OCHRONY W PARKACH NARODOWYCH

14. REZERWAT PRZYRODY OBSZAR ZACHOWANY W STANIE NATURALNYM LUB MAŁO ZMIENIONYM, EKOSYSTEMY, OSTOJE I SIEDLISKA PRZYRODNICZE, A TAKŻE SIEDLISKA ROŚLIN, ZWIERZĄT, GRZYBÓW ORAZ TWORY I SKŁADNIKI PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ WYRÓŻNIAJĄCE SIĘ SZCZEGÓLNYMI WARTOŚCIAMI PRZYRODNICZYMI, NAUKOWYMI, KULTUROWYMI BĄDŹ WALORAMI KRAJOBRAZOWYMI

15. REZERWAT PRZYRODY POWOŁUJE W DRODZE AKTU PRAWA MIEJSCOWEGO W FORMIE ZARZĄDZENIA REGIONALNY DYREKTOR OCHRONY ŚRODOWISKA. W TEJ SAMEJ FORMIE JEDNAK, DOPIERO PO ZASIĘGNIĘCIU OPINII REGIONALNEJ RADY OCHRONY PRZYRODY MOŻE ON TAKŻE ZWIĘKSZYĆ OBSZAR REZERWATU, ZMIENIĆ CELE OCHRONY, A W RAZIE BEZPOWROTNYCH UTRATY WARTOŚCI PRZYRODNICZYCH-ZMNIEJSZYĆ OBSZAR REZERWATU PRZYRODY ALBO GO ZLIKWIDOWAĆ.

16. TYPY REZERWATÓW • LEŚNE • FLORYSTYCZNE • TORFOWISKOWE • FAUNISTYCZNE • KRAJOBRAZOWE • PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ • STEPOWE • WODNE • SŁONOROŚLOWE

17. PRZYKŁADY BARDZIEJ ZNANYCH REZERWATÓW • TORFOWISKO POD ZIELEŃCEM- REZERWAT FLORYSTYCZNY W WOJ. DOLNOŚLĄSKIM, CHRONI TORFOWISKO WYSOKIE Z BRZOZĄ KARŁOWATĄ I SOSNĄ BŁOTNĄ • CISY ROKICKIE- TO REZERWAT LEŚNY W NADLEŚNICTWIE ROKITA (WOJ. ZACHODNIOPOMORSKIE). CHRONI ON NAJLICZNIEJSZĄ POPULACJĘ CISA W POLSCE • BIELINEK- REZERWAT Z ROŚLINNOŚCIĄ STEPOWĄ (WOJ. ZACHODNIPOMORSKIE), ZE STANOWISKAMI BARDZO RZADKICH GATUNKÓW ŚRÓDZIEMNOMORSKICH I PONTYJSKICH (DĄB OMSZONY, NAWROT CZERWONOBŁEKITNY I OMAN NIEMIECKI) • OSTOJA BOBRÓW NA RZECE PASŁĘCE- REZERWAT FAUNISTYCZNY (WOJ. WARMIŃSKO-MAZURSKIE) CHRONIĄCY POPULACJĘ BOBRA • BARANIA GÓRA- REZERWAT KRAJOBRAZOWY Z NAJWYŻSZYM WZNIESIENIEM BESKIDU ŚLĄSKIEGO (1220m n.p.m.). JEST TO OBSZAR POKRYTY LASAMI JODŁOWO-BUKOWYMI

18. GŁAZY KRASNOLUDKÓW- REZERWAT PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ (WOJ. DOLNOŚLĄSKIE) CHRONIĄCY WIELOPOSTACIOWE FORMY ZWIETRZAŁEGO PIASKOWCA • BARCZA- REZERWAT GEOLOGICZNY (WOJ. ŚWIĘTOKRZYSKIE). WYSTĘPUJĄ TU M.IN. TUFITY ŚWIADCZĄCE O TYM, ŻE W ZAMIERZCHŁEJ PRZESZŁOŚCI W GÓRACH ŚWIĘTOKRZYSKICH BYŁY WULKANY

20. PARK KRAJOBRAZOWY OBSZAR CHRONIONY ZE WZGLĘDU NA WARTOŚCI PRZYRODNICZE, HISTORYCZNE I KULTUROWE. CELEM JEGO UTWORZENIA JEST ZACHOWANIE, POPULARYZACJA I UPOWSZECHNIENIE TYCH WARTOŚCI W WARUNKACH ZRÓWNOWAŻONEGO ROZWOJU. GRUNTY ROLNE, LEŚNE I INNE NIERUCHOMOŚCI ZNAJDUJĄCE SIĘ W GRANICACH PARKU SĄ NADAL UŻYTKOWANE GOSPODARCZO

21. PARKI KRAJOBRAZOWE W POLSCE PREZENTUJĄ NASTĘPUJĄCE TYPY KRAJOBRAZÓW • PARKI NADMORSKIE- 1,7% • PARKI POJEZIERNE- 15% • PARKI DOLINNE I RÓWNINNE- 17,8% • PARKI LEŚNE- 17,3% • PARKI WYŻYNNE- 22,8% • PARKI GÓRSKIE- 12,6% • INNE ( W TYM KRAJOBRAZU KULTUROWEGO)- 12,8%

22. PARKI KRAJOBRAZOWE ŚLĄSKA • ZESPÓŁ JURAJSKICH PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH (OBEJMUJE RÓWNIEŻ CZĘŚĆ WOJ. MAŁOPOLSKIEGO) • CYSTERSKIE KOMPOZYCJE KRAJOBRAZOWE RUD WIELKICH • LASY NAD GÓRNĄ LISTRAWĄ • P. K. BESKIDU ŚLĄSKIEGO • ŻYWIECKI PARK KRAJOBRAZOWY • P. K. BESKIDU MAŁEGO

23. OBSZAR CHRONIONEGO KRAJOBRAZU OBEJMUJE TERENY CHRONIONE ZE WZGLĘDU NA WYRÓŻNIAJĄCY SIĘ KRAJOBRAZ O ZRÓŻNICOWANYCH EKOSYSTEMACH, WARTOŚCIOWE DZIĘKI MOŻLIWOŚCI ZASPOKAJANIA POTRZEB ZWIĄZANYCH Z MASOWĄ TURYSTYKĄ I WYPOCZYNKIEM LUB Z RACJI PEŁNIONEJ FUNKCJI KORYTARZY EKOLOGICZNYCH

24. WIĘKSZOŚĆ Z OBSZARÓW CHRONIONEGO KRAJOBRAZU NIE PRZEKRACZA 10 TYS. HA, A TYLKO NIECO PONAD 10% OBSZARÓW ZLOKALIZOWANYCH JEST NA POWIERZCHNIACH PRZEKRACZAJĄCYCH 50 TYS. HA. MIMO TO OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU ZAJMUJĄ NAJWIĘKSZĄ POWIERZCHNIĘ SPOŚRÓD OBSZARÓW CHRONIONYCH W KRAJU

25. POMNIK PRZYRODY POJEDYNCZE TWORY PRZYRODY ŻYWEJ I NIEOŻYWIONEJ LUB ICH SKUPIENIA O SZCZEGÓLNEJ WARTOŚCI NAUKOWEJ, KULTUROWEJ, HISTORYCZNO-PAMIĄTKOWEJ ORAZ ODZNACZAJĄCE SIĘ INDYWIDUALNYMI CECHAMI, WYRÓŻNIAJĄCYMI JE WŚRÓD INNYCH TWORÓW

26. W SZCZEGÓLNOŚCI SĄ TO: • SĘDZIWE I OKAZAŁYCH ROZMIARÓW DRZEWA I KRZEWY GATUNKÓW RODZIMYCH LUB OBCYCH • ŹRÓDŁA • WODOSPADY • WYWIERZYSKA (SILNE ŹRÓDLISKA NA OBSZARZE KRASOWYM) • SKAŁKI • JARY • GŁAZY NARZUTOWE • JASKINIE

27. TABLICA ZNACZĄCA POMNIKI PRZYRODY

28. NAJBARDZIEJ ZNANE POMNIKI PRZYRODY W POLSCE DĄB „BARTEK”

29. DĘBY ROGALIŃSKIE – „LECH”, „CZECH”, I „RUS”

30. DĄB „CHROBRY”

31. CIS POSPOLITY W HENRYKOWIE LUBAŃSKIM

32. NAJWIĘKSZA I NAJSTARSZA W POLSCE SOSNA POSPOLITA (MIŃSK MAZOWIECKI)

33. STANOWISKO DOKUMENTACYJNE STANOWISKIEM DOKUMENTACYJNYM PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ SĄ NIE WYODRĘBNIAJĄCE SIĘ NA POWIERZCHNI ZIEMII LUB MOŻLIWE DO UDOSTĘPNIENIA, WAŻNE POD WZGLĘDEM NAUKOWYM I DYDAKTYCZNYM MIEJSCA WYSTĘPOWANIA FORMACJI GEOLOGICZNYCH, NAGROMADZEŃ SKAMIENIAŁOŚCI LUB TWORÓW MINERALNYCH, JASKINIE LUB SCHRONISKA POSKALNE WRAZ Z NAMULISKAMI ORAZ FRAGEMNTY EKSPLOATOWANYCH I NIECZYNNYCH WYROBISK POWIERZCHNIOWYCH I PODZIEMNYCH. DO TEJ FORMY OCHRONY MOŻNA TAKŻE ZALICZYĆ MIEJSCA WYSTĘPOWANIA KOPALNYCH SZCZĄTKÓW ROŚLIN LUB ZWIERZĄT.

34. Szczególny charakter województwa śląskiego, wynikający zarówno z warunków naturalnych (duże zróżnicowanie geologiczne), jak i z jego gospodarczego wykorzystywania na przestrzeni kilkuset lat, sprawia, iż mamy tu wyjątkowo dużo ciekawych obiektów, kwalifikujących się do objęcia tą formą ochrony. Stare wyrobiska i odsłonięcia warstw skalnych (pozostałość po powierzchniowej eksploatacji kruszców), naturalne wychodnie skał, a nawet niektóre hałdy - to potencjalne stanowiska dokumentacyjne. Niestety, ciągle nie docenia się ich wartości naukowych, dokumentacyjnych i dydaktycznych, co widać po niewielkiej liczbie miejsc (3 obiekty) uznanych za stanowiska dokumentacyjne.

35. OCHRONĄ OBJĘTO NA ŚLĄSKU: • wychodnię karbońskich piaskowców paralitycznych należących do warstw porębskich na terenie miasta Rydułtowy • odkrywkę cieszynitów w Cieszynie • wyrobisko dolomitu (Blachówka) o powierzchni 6 ha położone w Bytomiu

36. UŻYTEK EKOLOGICZNY UŻYTKAMI EKOLOGICZNYMI SĄ ZASŁUGUJĄCE NA OCHRONĘ POZOSTAŁOŚCI EKOSYSTEMÓW, MAJĄCYCH ZNACZENIE DLA ZACHOWANIA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ, JAK: • NATURALNE ZBIORNIKI WODNE • ŚRÓDPOLNE I ŚRÓDLEŚNE OCZKA WODNE • KĘPY DRZEW I KRZEWÓW • BAGNA • TORFOWISKA • WYDMY • PŁATY NIE UŻYTKOWANEJ ROŚLINNOŚCI

37. STARORZECZA • WYCHODNIE SKALNE • SKARPY • KAMIEŃCE • SIEDLISKA PRZYRODNICZE • STANOWISKA RZADKICH LUB CHRONIONYCH GATUNKÓW ROŚLIN, ZWIERZĄT I GRZYBÓW • OSTOJE I MIEJSCE ROZMNAŻANIA LUB MIEJSCA SEZONOWEGO PRZEBYWANIA RZADKICH I CHRONIONYCH GATUNKÓW ZWIERZĄT UŻYTKIEM EKOLOGICZNYM JEST M.IN. FRAGMENT PUSTYNI BŁĘDOWSKIEJ

38. ZESPÓŁ PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWY WYŻEJ WSPOMNIANĄ FORMĘ OCHRONY PRZYRODY WYZNACZA SIĘ W CELU OCHRONY WYJĄTKOWO CENNYCH FRAGMENTÓW KRAJOBRAZU NATURALNEGO I KULTUROWEGO, DLA ZACHOWANIA JEGO WARTOŚCI ESTETYCZNYCH LUB WIDOKOWYCH. MOGĄ TO BYĆ NP. PAŁACE LUB INNE ZABUDOWANIA OTOCZONE PARKIEM O SZCZEGÓLNYCH WALORACH KRAJOBRAZOWYCH ALBO PRZYKŁADY HARMONIJNEGO UKŁADU EKOLOGICZNEGO

39. NATURA 2000 Obszar Natura 2000 to nowa forma ochrony przyrody (obok istniejących parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, czy innych) wprowadzana w naszym kraju od czasu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej. Za obszary Natura 2000 uznaje się tereny najważniejsze dla zachowania zagrożonych lub bardzo rzadkich gatunków roślin, zwierząt czy charakterystycznych siedlisk przyrodniczych, mających znaczenie dla ochrony wartości przyrodniczych Europy OBSZAR NATURA 2000 MOŻE OBEJMOWAĆ CZĘŚĆ LUB CAŁOŚĆ OBSZARÓW I OBIEKTÓW OBJĘTYCH INNYMI FORMAMI OCHRONY PRZYRODY

40. PODSTAWY PRAWNE SIECI NATURA 2000 • DYREKTYWA RADY 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 rokuw sprawie ochrony dzikich ptaków (DYREKTYWA PTASIA) • DYREKTYWA RADY 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory (DYREKTYWA SIEDLISKOWA LUB HABITATOWA)

41. NA POTRZEBY POLITYKI OCHRONY PRZYRODY W EUROPIE WYDZIELONO 9 REGIONÓW BIOGEOGRAFICZNYCH • Borealny • Kontynentalny • Atlantycki • Alpejski • Śródziemnomorski • Makaronezyjski • Panoński • Stepowy • Czarnomorski Kryteria ich wydzielenia to warunki klimatyczne, ukształtowanie i pokrycie terenu (występowanie roślinności, w tym lasów) oraz występowanie określonych gatunków

42. W RAMACH NATURY 2000 TWORZONE SĄ DWA RODZAJE CHRONIONYCH OBSZARÓW: • SPECJALNE OBSZARY OCHRONY SIEDLISK (SOO) – OBSZARY WYZNACZONE W CELU TRWAŁEJ OCHRONY SIEDLISK PRZYRODNICZYCH LUB POPULACJI ZAGROŻONYCH WYGINIĘCIEM GATUNKÓW ROŚLIN LUB ZWIERZĄT LUB W CELU ODTWORZENIA WŁAŚCIWEGO STANU OCHRONY SIEDLISK PRZYRODNICZYCH LUB WŁAŚCIWEGO STANU OCHRONY TYCH GATUNKÓW • OBSZARY SPECJALNEJ OCHRONY PTAKÓW (OSO) – OBSZARY WYZNACZONE DO OCHRONY POPULACJI DZIKO WYSTĘPUJĄCYCH PTAKÓW JEDNEGO LUB WIELU GATUNKÓW, W KTÓREGO GRANICACH PTAKI MAJĄ KORZYSTNE WARUNKI BYTOWANIA W CIĄGU CAŁEGO ŻYCIA, W DOWOLNYM JEGO OKRESIE, ALBO STADIUM ROZWOJU

43. W przyszłości sieć będzie pokrywała znaczną część Unii Europejskiej – co najmniej 20% powierzchni. Już dziś około 25 tys. obszarów Natura 2000 wyznaczonych we wszystkich 27 krajach członkowskich zajmuje niewiele mniej niż te 20%, a proces ich wyznaczania jeszcze się nie zakończył. Od stanu zachowania przyrody, stopnia unikatowości w skali europejskiej i jej udokumentowania zależy to, jak duża część danego kraju będzie włączona do sieci Natura 2000. W Słowenii np. będzie to prawdopodobnie ok.  35%, w Hiszpanii ok. 25%, w Wielkiej Brytanii niewiele ponad 5%, a w Polsce 20%, czyli na średnim poziomie w UE.

44. OBSZAROM NATURA 2000 NADAJE SIĘ NAZWY WŁASNE, NAJCZĘŚCIEJ KORZYSTAJĄC Z LOKALNYCH NAZW GEOGRAFICZNYCH, A CZASEM Z NAZW GŁÓWNYCH PRZEDMIOTÓW OCHRONY • BESKID ŻYWIECKI (OSO)+(SOO) • BABIA GÓRA (OSO) • BESKID ŚLĄSKI (SOO) • BESKID MAŁY (SOO) • CIESZYŃSKIE ZRÓDŁA TUFOWE (SOO) • DOLINA GÓRNEJ WISŁY (OSO) • GRANICZNY MEANDER ODRY (SOO) • DOLINA DOLNEJ SOŁY (OSO) • STAWY W BRZESZCZACH (OSO) • STAWY WIELIKĄT I LAS TWORKOWSKI (OSO) • STAWY ŁĘŻCZOK (SOO) • PUSTYNIA BŁĘDOWSKA (SOO) • PODZIEMIA TARNOGÓRSKO-BYTOMSKIE (SOO) • OSTOJA ŚRODKOWOJURAJSKA (SOO) • OSTOJA OLSZTYŃSKO-MIROWSKA (SOO)

45. LOGO NATURA 2000

46. REZERWATY BIOSFERY JEST TO WYZNACZONY OBSZAR CHRONIONY ZAWIERAJĄCY CENNE ZASOBY PRZYRODNICZE. W RAMACH TYCH REZERWATÓW ZNAJDUJĄ SIĘ EKOSYSTEMY REPREZENTATYWNE DLA GŁÓWNYCH BIOMÓW DANEGO KRAJU. W RAMACH KAŻDEGO REZERWATU TEGO TYPU WYRÓŻNIA SIĘ STREFĘ CENTRALNĄ, BUFOROWĄ ORAZ PRZEJŚCIOWĄ. REZERWATY BIOSFERY SĄ TWORZONE OD 1970 ROKU (WG WYTYCZNYCH USTALONYCH NA KONFERENCJI GENERALNEJ UNESCO)

47. GŁÓWNE ZADANIA REZERWATÓW BIOSFERY • ZAPEWNIENIE TERENÓW DO BADAŃ EKOLOGICZNYCH I ŚRODOWISKOWYCH • STWORZENIE MOŻLIWOŚCI KSZTAŁCENIA I SZKOLENIA • ZACHOWANIE RÓŻNORODNOŚCI ZESPOŁÓW ROŚLIN I ZWIERZĄT W EKOSYSTEMACH NATURALNYCH I PÓŁNATURALNYCH • OCHRONA GENETYCZNA RÓŻNORODNOŚCI GATUNKOWEJ

48. PRZYKŁADY ŚWIATOWYCH REZERWATÓW BIOSFERY W POLSCE • BABIOGÓRSKI PARK NARODOWY • BIAŁOWIESKI PARK NARODOWY • SŁOWIŃSKI PARK NARODOWY • JEZIORO ŁUKNAJNO • TATRY • KARKONOSZE • KARPATY WSCHODNIE • PUSZCZA KAMPINOSKA CAŁKOWITA POWIERZCHNIA REZERWATÓW BIOSFERY W POLSCE WYNOSI PONAD 320 TYS. HA

49. FORMY OCHRONY PRZYRODY W WYBRANYCH KRAJACH EUROPY WIELKA BRYTANIA • PARKI NARODOWE • NARODOWE PARKI LEŚNE • CHRONIONE OBSZARY KRAJOBRAZOWE • NARODOWE REZERWATY PRZYRODY • OSTOJE PTAKÓW WODNYCH • PASY ZIELENI • MIEJSCA O ZNACZENIU NAUKOWYM CZECHY • PARKI NARODOWE • CHRONIONE OKRĘGI KRAJOBRAZOWE • PAŃSTWOWE REZERWATY PRZYRODY

50. NIEMCY • PARKI NARODOWE • REZERWATY PRZYRODY • OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU • PARKI PRZYRODY • CHRONIONE ELEMENTY KRAJOBRAZU FRANCJA • PARKI NARODOWE • REGIONALNE PARKI NATURY • REZERWATY CHORWACJA • PARKI NARODOWE • PARKI PRZYRODY