Wetsmisbruik en de Nederlandse belastingrechter I Plenair

1. Wetsmisbruik en de Nederlandse belastingrechterI Plenair Prof. dr. mr. R.E.C.M. Niessen Hoge Raad Radboud Universiteit

2. Belastingontwijking • Overheid derft middelen • Evenwicht in belastingdruk verstoord • Tarief omhoog

3. Rol voor de rechter? • Wetgever maakt beleid, rechter vult het in • Vervolging fraude is zaak voor de inspecteur en het OM • Om de wet heen lopen is wetsverkrachting • Rechter die ruimer interpreteert, kan hier iets tegen doen

4. Wetsontduiking en belastingrecht I • Belastingen gaan ten koste van de beurs van de burger • Zij proberen zo weinig mogelijk te betalen • Dus is er aanleiding om de grens van het toelaatbare te bewaken • Daarom wordt in fiscale rechtspraak fraus legis regelmatig gebruikt

5. Wetsontduiking en belastingrecht II • Belastingheffing is inbreuk op eigendomsrecht • Weliswaar toegestaan maar het onderstreept belang van de rechtszekerheid • Fiscalisten houden van letterlijke interpretatie van de wet • Dus met toepassing van fraus legis extra voorzichtig zijn

6. Taak van de rechter • Bij toepassing van de leer van de wetsontduiking wordt de wet niet op de werkelijke feiten toegepast • Dit is dus een extreme maatregel • De rechten van de belanghebbende dreigen te worden verontachtzaamd • Dus is dit alleen onder strenge voorwaarden mogelijk

7. Drie vereisten • De heffing wordt ontweken • Belanghebbende heeft (nagenoeg) uitsluitend een fiscaal oogmerk • Het resultaat is in strijd met doel en strekking van de belastingwet

8. Het objectieve vereiste • De leer van de wetsontduiking is ‘ultimum remedium’ • De andere instrumenten zijn uitgeput: • Schijnhandeling • Fiscale kwalificatie • Andere vormen van wetsinterpretatie ● Bijvoorbeeld: lening aangemerkt als eigen vermogen

9. Het subjectieve vereiste I • BNB 1990/293: Belastingverijdeling de doorslaggevende reden voor de transacties • Vloeit voort uit rechtszekerheidsbeginsel • Alleen als belastingplichtige weet dat hij de wet ontwijkt, kan de rechter hem de normale wetstoepassing onthouden • Objectivering van het motief • BNB 1982/242: voorzienbaar negatief resultaat

10. Het subjectieve vereiste II • Kenmerkend voor fraus legis • Zonder dit element kan de rechter niet de feiten opzij zetten • Te overwegen valt dan wel teleologische of analogische rechtsvinding rechtsvinding • Dat wordt gewoonlijk fiscaal als onwenselijk of zelfs verboden beschouwd

11. Interpretatief vereiste • Het resultaat van de rechtshandelingen is bij gewone wetstoepassing in strijd met doel en strekking van de wet • Meestal andersom: heeft de wetgever ingestemd met de gepleegde ‘constructie’? • Door te toetsen aan dit criterium blijft het primaat van de rechter gewaarborgd • Het blijft een vorm van wetsinterpretatie

12. Recente zaak • HR 15 maart 2013 NTFR 2013/699: • Scheiding en deling van gemeenschappelijke eigendom onroerende zaak • Eéndaags geregistreerd partnerschap: FL • Wetgever had voorziening niet nodig gevonden • Anders HR 14 april 1993, BNB 1993/201: • Beperkte gemeenschap bij einde huwelijk