SAMEN DESKUNDIGER Leerarrangementen in samenwerkingsverbanden in het basisonderwijs

1. SAMEN DESKUNDIGERLeerarrangementen in samenwerkingsverbanden in het basisonderwijs SCO-Kohnstamm Instituut (Edith van Eck, Henk Sligte) Hogeschool Arnhem en Nijmegen (Marijke Kral) Vrije Universiteit (Monique Volman)

2. Opbouw presentatie • Wat is Samen Deskundiger? • Het onderzoek rond Samen Deskundiger • Typering van de ‘arrangementen’ van de samenwerkingsverbanden • Opbrengsten van Samen Deskundiger • Werkzame bestanddelen • Conclusies en aanbevelingen

3. Wat is Samen Deskundiger (SD)? • Project van Stichting ICT op School (2005-2006) • Vijf samenwerkingsverbanden (SWV’s) ontwikkelden met ondersteuning van de stichting Ict op School ‘arrangementen’ (plannen van aanpak) die tot doel hadden de deskundigheid van leraren op het gebied van het didactische gebruik van ict te bevorderen • De arrangementen moesten gericht zijn op • het bereiken van doelstellingen rond professionalisering • het organiseren van een bij vraag van scholen passend aanbod • het ontwikkelen van een werkwijze gericht op schoolontwikkeling met ict • het in gang zetten van een permanent proces van schoolontwikkeling met ict binnen het samenwerkingsverband

4. Vragen in het onderzoek • Welke aanwijzingen zijn op grond van eerder onderzoek te geven voor effectieve ondersteuning aan leraren voor deskundigheidsbevordering op het gebied van didactisch gebruik van ICT? • Welke kenmerken bevatten de trajecten van deskundigheidsbevordering zoals opgezet en uitgevoerd door de samenwerkingsverbanden? • Welke van deze kenmerken zijn voor de betrokken leraren effectief en efficiënt gebleken voor het bevorderen van hun deskundigheid in het didactisch gebruik van ict? • Door welke maatregelen of voorzieningen is de effectiviteit en efficiëntie van de beoogde aanpak van deskundigheids-bevordering verder te verbeteren?

5. Brochure en symposium: het creëren van leergemeenschappen • Groep mensen met gemeenschappelijk belang: sociaal netwerk • Samen leren (van en met elkaar) door het uitwisselen (delen) van kennis, inzichten en ervaringen • ‘blended’: mix van fysieke en digitale ontmoetingen

6. Reeksen van complexe processen lente 2005 lente 2006 Webenquête1 Webenquête2 Logboeken Symposia 5 swv’s Arrangementen Basisscholen 100-en leraren Schoolbesturen Complexe brillen

7. Profiel samenwerkingsverband AB-ZHW • Automatiseringsbureau Zuid-Holland West (AB-ZHW) + 11 basisscholen • Vragen scholen geïnventariseerd en gebundeld (bijv. integreren software in de les, integreren digitaal schoolbord in de les) • 6 bovenschoolse ict-coördinatoren ondersteunden trajecten op maat, gericht op concreet toepassen ICT in de klas • Gebruikersplatform digitale borden  leergemeenschap?

8. Profiel samenwerkingsverband Agora • 1 schoolbestuur, 23 scholen • Doelstellingen scholen verzameld en gerubriceerd (bijv. werken met Pp, word, digitale foto; implementeren nieuwe software) • Werkgroepen van ict-coördinatoren ontwikkelden stappenplannen, en werkdocumenten voor uitvoering op de scholen  leergemeenschap?

9. Profiel samenwerkingsverband ICT-Delta • Samenwerkingsverband: ICT-Delta en 5 scholen • Doelen uit schoolplannen gerubriceerd en gebundeld (bijv. inzet software kleuters, werkstukken m.b.v. ict, digitaal portfolio) • Gerichte ondersteuning door specialiseerde ict-coaches van ICT-Delta • Uitwisseling van ervaring en producten tussen scholen  leergemeenschap?

10. Verschillen • Concrete doelstellingen zoals in het arrangement opgenomen • Mate van gemeenschappelijkheid van scholen ten aanzien van onderwerpen voor professionalisering • De wijze en mate van • vraagactivering en vraagarticulatie • afstemming op individuele leerwensen en behoeften • afstemming op beleid van individuele scholen • werken aan het ontwikkelen van visie

11. Verschillen • Keuze voor de primaire doelgroep in het arrangement (leerlingen, leraren, ict-coördinatoren, directeuren) • De mate waarin elektronische hulpmiddelen voor o.a. kennisdeling worden ingezet • De schaal van het SWV, variërend van 5 tot 40 scholen, en de invloed daarvan op het organiseren van het SWV • Diversiteit aan partners, betrokkenheid van ‘externe’ deskundigen

12. Opbrengsten SD

13. Opbrengsten SD CoP? • Meestal wel op niveau ict-coördinatoren • Meestal niet op niveau leraren • Wel meer samenwerking in de school • Niet tussen scholen • Soms wel blended, vaker niet • Verschillen tussen en ook binnen SWV’s

14. Opbrengsten SD Bereik • Op de werkvloer vooralsnog beperkt. Veel leraren hebben nauwelijks iets gemerkt van SD; soms is dat logisch: digicoach • Directeuren en ict-coördinatoren zijn beter bekend met het project, maar ook niet allemaal. Algemeen oordeel opbrengsten • Leraren matig positief; ict-coördinatoren meer • In 2 samenwerkingsverbanden positiever Samenwerking • Er is meer samenwerking binnen de scholen ontstaan, maar de leraren leren (nog) niet of nauwelijks van personen buiten de school

15. Opbrengsten SD Effecten op competentieontwikkeling • Enige groei van ict-e-competenties van leraren door SD (didactisch, lesvoorbereiding, organisatie, rondom, onderwijsvernieuwing)  van beginnend gebruik naar basaal niveau • Zelfvertrouwen is fors toegenomen • De toename verschilt tussen de SWV’s, (2 springen eruit) • Ook ict-coördinatoren en directeuren hebben geleerd door SD (met name: draagvlak creëren, enthousiasmeren, coaching)

16. Opbrengsten SD Effecten op visieontwikkeling • SD heeft volgens leraren weinig bijgedragen aan ontwikkeling van visie op leren met ict • Relatief meeste ontwikkeling in beeldvorming over bijdrage ict aan ‘instructivistisch’ onderwijs • Er zijn verschillen tussen de SWV’s; bij 2 meer ontwikkeling. • Directeuren en ict-coördinatoren zien een groter effect op visieontwikkeling in het team

17. Opbrengsten SD Effecten op ict-gebruik • Overall beeld is dat SD nog nauwelijks heeft geleid tot méér didactisch ict-gebruik • De meeste groei zit in het leerlingen individueel zelfstandig laten oefenen met ict • In één SWV is een opvallend groter effect op ict-gebruik; over hele linie en met name leerlingen bevindingen/producten laten presenteren (digibord?) • Directeuren en ict-coördinatoren positiever

18. Werkzame bestanddelen

19. Werkzame bestanddelen SD In termen van leerkleuren • alle aanpakken zijn gebruikt, ’uitproberen’ en ’kunst afkijken’ het meest • alle aanpakken hebben in enige mate bijgedragen aan competentieontwikkeling • ‘kunst afkijken’ en ‘doorvoelen’ relatief het meest

20. Werkzame bestanddelen SD Factoren die hebben bijgedragen aan  competentieontwikkeling: • zelf uitproberen van nieuwe dingen • ondersteuning of coaching op de werkplek • samen uitproberen van nieuwe dingen • kijken bij collega’s in de school  versterken zelfvertrouwen: • zelf uitproberen van nieuwe dingen • samen uitproberen van nieuwe dingen • de positieve ervaring die is opgedaan • ruimte om te experimenteren • ondersteuning of coaching op de werkplek

21. Conclusie • SD = creëren van samenwerkingsverbanden gericht op professionalisering. • Professionalisering was eerste doel, mate waarin SWV’s gericht waren op gemeenschapsvorming verschilt. • Ook insteek en doelgroepen verschilt, daarmee niet echt vergelijkbaar • Wat betreft leeropbrengsten op niveau van leraren zijn 2 SWV’s het meest effectief geweest; wat betreft realiseren van samenwerking verschillen zij juist. • En ook wat betreft aanpak (groen/wit – blauw/wit). • Samenwerking in zin van CoP’s nog nauwelijks uit de verf gekomen, wel zijn groeikernen ontstaan die verder tot bloei kunnen worden gebracht

22. Aanbevelingen • Zet in op het verhogen van de betrokkenheid bij de gemeenschap. Eigenaarschap is het begin. Dit kan op gespannen voet staan met een planmatige, top-down benadering. • Geef veel aandacht aan de fase van vraagarticulatie, en weet dat er voortdurend nieuwe leervragen kunnen ontstaan. Ga in gesprek met de betrokkenen en beperk het niet alleen tot inventariseren. Laat ze zelf en samen prioriteren. Dit genereert eerder en meer betrokkenheid.

23. Aanbevelingen • Zorg voor een cultuur van ‘vrijgevigheid’, men moet merken dat het ‘brengen’ van kennis en ervaring voordeel oplevert, en dat alleen ‘halen’ er voor zorgt dat de leergemeenschap ophoudt te bestaan. • Het introduceren van informele momenten kan bijdragen aan het produceren van de lijm die een SWV bijeenhoudt, maar ook zaken als waardering voor inzet en een adequate, ondersteunende virtuele gemeenschap.

24. Aanbevelingen • Als de schaal van een te vormen SWV te groot is, zorg dan voor kleinere groeikernen. Zorg ervoor dat er kennisdeling en informatie-uitwisseling is tussen de groeikernen, zodat voeling blijft met het grotere geheel. • Bij het kiezen voor een twee- of meertrapsraket, waarvan de eerste trap uit ict-coördinatoren bestaat om daarna anderen te betrekken bij het samenleren, bewaak dan de principes voor community-vorming.

25. Aanbevelingen • Kijk ook naar de rol van leerlingen in het vormen van bovenschoolse verbanden; via bijv. samenwerkings-projecten ook hun leraren dichter tot elkaar. • Weet dat er een variatie is aan leervragen, aan leervoorkeuren, aan mogelijkheden aan de leervragen tegemoet te komen. Probeer daarom oog te houden voor die variatie. Let ook op de ‘Law of Requisite Variety’: niet alle vragen kunnen door de bestaande variatie worden beantwoord. Het introduceren van externe deskundigheid is noodzakelijk.

26. Vragen? Nu of: Marijke.Kral@han.nl MLL.Volman@psy.vu.nl Meer info en rapportage via: http://www.ictopschool.net/deskundigheid/samendeskundiger