Download
1 / 16
190 likes | 567 Views
EDEBİYAT BİLGİ VE TEORİLERİ 2. VEZİN(Ölçü).
E N D
VEZİN(Ölçü) • Manzum metinlerde vezin ,kelime savurganlığını önleyerek dilin musikisini öne çıkarmaya yarayan bir unsurdur.Türk şiirinde başlangıçta parmak hesabı denilen hece vezni kullanılmıştır.Bu ölçü türü ,dizelerdeki hece sayısının belli bir düzene bağlı olarak eşitliği temeline dayanır.En çok yedili ,sekizli ve onbirli hece ölçüsü kullanılmıştır.Hece ölçüsünde mısralar duraksız olabileceği gibi duraklar da bulunabilir.Hece kalıplarına göre değişik duraklar vardır.Birli,ikili,.........yirmili şekilleri vardır.
A-la göz-le-ri-ni /sev-di-ğim dil-ber • Şu ge-lip geç-ti-ğin / yol-lar ö-ğün-sün • Ka-dir Mev-lam se-ni / öv-müş ya-rat-mış • Kıs-me-ti ol-du-ğun / kul-lar ö-ğün-sün • Karacaoğlan
ARUZ ÖLÇÜSÜ • AruzölçüsüiseAraplaraaittir. RivayetegöreAraplarbuölçüyü, çöllerdedevelerleyaptıklarıuzunyolculuklaresnasındadevelerinuzunvekısaadımatışlarındanesinlenerekoluşturmuşlarvekullanmışlardır. Sonradanİranlılardabuölçüyükullanıpgeliştirmişlerdir.
Me fâ î lün / me fâ î lün / me fâ î lün / me fâ î lünE şinvaraa / şiyaanınvar / bahaarınvar / kibekler din Kıyaa met ler / ko par makney/ dieybülbül / ne dir der din
Aruz Kuralları • 1. Kısaünlüilebitenhecelerkısahecekabuledilir: “araba” sözcüğündekihecelerinüçü de kısadır. 2. Ünsüzleveyauzunünlüylebitenheceleruzunhecekabuledilir: “çakmak, nâmahrem, bîtab” sözcüklerindekitümheceleruzundur. 3. Sonundaikiünsüzolan “Türk, üst, kurt” gibihecelermedlihecedir, yanibirbuçukhecedir. Başkadeyişlebiruzunbirkısahecekabuledilir. 4. İçindeuzunünlüolupünsüzlebitenâb, yâr” gibihecelermedlihecedir; birbuçukhecekabuledilir. 5. Dizesonundaki her heceuzunkabuledilir. 6. Aruzölçüsüneuydurmakiçinbirsözcüğünsonundakiünsüz, ünlüylebaşlayansonrakisözcüğünbaşındaokunabilir; busesolayınaulamadenir. 7. Aruzkalıbınauydurmakiçinkısaheceyiuzunokumayaimaledenir; imalearuzkusurudur. Ustaşairlerde (MeselâYahyaKemal’de) imalepekgörülmez. 8. Aruzkalıbınauydurmakiçinuzunheceyikısaokumakdazihaftırvebudabiraruzkusurudur.
Mef û lü / me fâ î lü / me fâ î lü / fe û lünBin at lı / a kınlarda / çocuklargi / bi şendikBin at lı / o gün dev gi / bi bir or du / yu yen dikAktolga / lıbeyler be / yi hay kırdı / iler le
Aruzölçüvekalıplarındakullanınanterimler ; • a. İmale (çekme, uzatma): Kısaolanbazıhecelerinölçüyeuydurulmasıiçinuzunokunmasınadenir. • b. Zihaf (kısma):İmalenintersidir. ArapçaveFarsçasözcüklerdekiuzunheceyi, ölçününgerektirdiğiyerdekısahecegibiokumayadenir. • c. Med (kabartma): Aruzdaritimdeneniçahengisağlamakamacıylaikiheceyibirhecedurumunagetirmek, yanibir tam sesibirbuçukseseyükseltmektir. Med, her zamanbiruzunheceveonutakipedenkısahecearasındayapılır. Yani med, ikikapalıhecearasındabiraçıkhecebulunmasıgerektiğindesonubiruzunünlüvebirünsüzlebitenbirinciheceyiimaledenbirazdahauzunokumaktır. • d. Vasl (ulama, ulaştırma, liyezon):Kapalıbirheceyiaçıkhale getirmekiçin, son hecesiünsüzbirharflebitenbirsözcüğün, kendindensonragelenve ilk hecesiünlüolansözcüğekendiliğindenbağlanmasıveikisözcüğünteksözcükgibiokunmasıdır. Ulamaaslındabirkusursayılmaz, çünküşiirdekimusikiyiartırır.
e. Kasr (kısaltma, inceltme): Uzunheceyihafifletmek, inceltmektir. Aruzdauzunolan “mâh, şâh, nigâh” gibibirsözcüğühafifleştirerek “meh, şeh, nigeh” şeklindeokumaktır. “İstanbul” gibikimiözeladların “Stanbul” şeklindeokunmasıdakasrileilgilidir.Örnek:Olşeh-süvâr-ı mülk-isaadetkirahşınaCeylandemindearsa-iâlemgelirditengBaki
f. Sekt-imelîh (Güzelkesme):Sözlükanlamı “güzelkesme”dir. Yalnız “mef’ûlümefa’ûlün” kalıbındayapılır. Bu parçalardaki “-lü” ve “me-” açıkhecelerininbirleşerekbiruzunheceoluşturmasıylabiruyumkesikliğimeydanagetirmektir. Bu durumdaölçü ”mef’ûlünfa’ûlünfa’ûlün” biçiminegirer. • Örnek:BiryolduparıldayangümüştenGittik…. BahsaçmadıkdönüştenYahya KEMAL
Takti: Aruzölçüsüyleyazılmışbirşiirdekiölçüyübelirleyebilmekiçinşiirioluşturanhecelerin (.) veya (—) işaretiylegösterilmesinevekalıplarınınbulunmasına “takti” denir. Takti, ölçününparçalarınıbelirlemeyleilgilidir.Örnek:Bu harmanıngelirsonukapıştırıngiderayakYarınbakarsınızsönerbugünçatırdayanocak. – . – / . – . – / . – . – / . – . –Mefâ’ilün / mefâ’ilin / mefâilün / mefâilünTevfikFikret, Hân-ı Yağma
Türkşiirinde en fazlakullanılankalıplar: • Fâilâtünfâilâtünfâilâtünfâilün (-.–/-.–/-.–/-.-) • Feilâtünfeilâtünfeilâtünfeilün (..–/..–/..–/..-) • Mefâîlünmefâîlünmefâîlünmefâîlün (.—/.—/.—/.—) • Mefûlüfâilâtümefâîlüfâilün (–./-.-.-/.–/-.-)
AruzKuralları:Farsçatamlamaekiolan “-i” ile “ve” anlamındaki “ü, vü” bağlacıvezingereğiuzundakısadaolabilir.Birşiirinvezni en azikidizedenhareketederekbulunabilir. Tekdizeyebakarakvezinbulunmaz.Hecelerinaçıkkapalıdeğerlerikarşılıklıkontroledilir. Önceimkan varsaulama, yoksaimaleyapılır. Zihafçokazbulunduğuiçin en son o ihtimaldüşünülür.Aruzlayazılmışdizelerin son heceleri her zamanuzunsayılır.Aruzölçüsündeüçtanekapalıhece, yanikısaokunanheceyanyanagelmez, çünkübunauygunbiraruzkalıbıyoktur.Aruzveznindetef’ilelerheceleribölebilir. Heceölçüsündekigibiokuyuştatef’ilelerdedurguyapılmaz.
ARUZ KALIPLARIYLA İLGİLİ UYGULAMALAR: • Gözgördü / gönülsevdi / senieyyü / zümâhımseni: imale_ _ . / . _ _ . / . _ _ . / . _ _Kurbânı /n olamvarmı / benimbunda / günâhım (Nahîfî)Kurbânınolam: ulama_ _ . / . _ _ . / . _ _ . / . _ _ Mef’ûlü / Mefâîlü / Mefâîlü / Feûlün • Açıncayel / kenihiçbak / ma, oynasın / varsın;. _ . _ / . . _ _ / . _ . _ / _ _ Kayıkçocuk / gibidir: Oy/ nuyor mu kay / detme (TevfikFikret). _ . _ / . . _ _ / . _ . _ / _ _Mefâilün / Feilâtün / Mefâilün / Fa’ lün(Feilün) • Duydum se / niistiyor / buvicdanvâsıloldu: ulama_ _ . / . _ . _ /. _ _ Bildimsa / navâsılol / du cânân (AbdülhakHamidTarhan)_ _ . / . _ . _ /. _ _ Mef’ûlü / Mefâilün/ Feûlün
Memleket bit / ti, yine bit / medihâlâ / sen, ben…. yine: imale_ . _ _ / . . _ _ / . . _ _ / _ _ büyükolmaz: ulamaBizebuhâl / ilebizden / büyükolmaz / düşmen (NamıkKemal)bu: imale. . _ _ / . . _ _ / . . _ _ / _ _ Feilâtün / Feilâtün / Feilâtün / Feilün(Fâilâtün) (Fa’lün) • Ağırağır / çıkacaksın / bumerdiven / lerden. _ . _ / . . _ _ / . _ . _ / _ _ Eteklerin / de güneşrenk / libiryığın / yaprak (Ahmed Haşim). _ . _ / . . _ _ / . _ . _ / _ _ Mefâilün / Feilâtün / Mefâilün / Feilün • Âsûde / olamdersen / eğergelme / cihânaderseneğer: ulama_ _ . / . _ _ . / . _ _ . / . _ _ Meydâna / düşenkurtu/ lamazseng-i / kazâdan (ZiyaPaşa)_ _ . / . _ _ . / . _ _ . / . _ _ Mef’ûlü / Mefâîlü / Mefâîlü / Feûlün
Hayırmâtemseninhakkındeğil, mâtembenimhakkım: bilmezâfâkım.: ulama. _ _ _ / . _ _ _ / . _ _ _ / . _ _ _ Asırlarvarkiaydınlıknedirhiçbilmezâfâkım. (MehmedÂkifErsoy). _ _ _ / . _ _ _ / . _ _ _ / . _ _ _Mefâîlün / Mefâîlün / Mefâîlün / Mefâîlün • Çatma, kurban / olayımçeh / reni, eynaz / lıhilâl!_ . _ _ / . . _ _ / . . _ _ / . . _ Kahramanır / kımabirgül! / Ne buşiddet / bucelâl?_ . _ _ / . . _ _ / . . _ _ / . . _ Sana olmaz / dökülenkan / larımız son / rahelâl…_ . _ _ / . . _ _ / . . _ _ / . . _ Hakkıdır ,Hak / k’atapan mil / letimin is / tiklâl! (MehmedÂkifErsoy)_ . _ _ / . . _ _ / . . _ _ / _ _ Feilâtün / Feilâtün / Feilâtün / Feilün(Fâilâtün) (Fa’lün) • Uçtuk Mo / haçufkunda / görünmek he / vesiyleMohaçufkunda: ulama_ _ . / . _ _ . / . _ _ . / . _ _ Canlandı / o meşhûr o / va at kişne / mesiyle (YahyaKemalBeyatlı) • Mef’ûlü / Mefâîlü / Mefâîlü / Feûlün
