Tıbbi Bilişim

1. Tıbbi Bilişim 1.4. Sağlık Bilgi Standartları

2. Ders İçeriği 1.4. Sağlık Bilgi Standartları..................................................................... 1.4.1. Heath Level Seven - HL7 Standardı................................................. 1.4.2. Digital Imaging and Communications in Medicine - DICOM............. 1.4.3. Tıp Bilişimi Alanında Kullanılan Diğer Standartlar...........................

3. 1.4. Sağlık Bilgi Standartları Kompleks yapısı nedeniyle, sağlık bakım ortamı yoğun bir veri işleme ihtiyacına sahiptir. Sağlık alanında ihtiyaç duyulan yazılımların tek bir firma veya grup tarafından karşılanması oldukça güçtür. Sağlık alanında faaliyet gösteren pek çok firma kendi ihtiyaçları veya piyasadaki talebi karşılamak amacıyla yazılım geliştirmektedir.

4. Farklı sistemler ve yazılımlar arasında uyumluluğun sağlanabilmesi, elektronik hasta kayıtlarıyla kâğıt dosya sistemine dayalı tıbbi kayıt sisteminin uyumu, bilginin kurum içerisinde ve kurumlar arasında paylaşılması, farklı sistemlerin entegrasyonu, karar destek sistemlerinin geliştirilmesi ve kullanılması için tüm taraflarca kabul görmüş standartlara ihtiyaç vardır.

5. Sağlık alanında standart geliştiren ulusal veya uluslararası pek çok kuruluş ve bu alanda geliştirilmiş pek çok standart bulunmaktadır. Konuyla ilgili bazı standartlar bu kapsamda incelenecektir.

6. 1.4.1. Heath Level Seven - HL7 Standardı(Sağlık Seviye Yedi www.hl7.org ) HL7 Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü (American National Standards Institute; ANSI ; www.ansi.org) tarafından akredite edilmis, sağlık bilişimi alanında Standartlar Geliştiren Organizasyonlardan biridir. Tıp bilişimi alanındaki en önemli adımlardan biri olan HL7 ile ilgili çalışmalar 1987 yılında başlamıştır.

7. http://www.hl7.org

8. HL7 ülkemizde Tıp Bilisimi Dernegi (TurkMIA; www.turkmia.org) bünyesinde organize olmustur. TurkMIA HL7 standartlarının incelenmesi, degerlendirilmesi, uygulanması, ülkemizde yaygınlaştırılması ve tesvik edilmesi konularında T.C. Sağlık Bakanlığı ile koordineli olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.

9. Hindistan,Japonya, Kore, Litvanya, Hollanda, Yeni Zellanda, Güney Afrika, İsviçre, Tayvan ve İngiltere HL7 üyesi ve HL7’nin yaygın olarak uygulandıgı ülkelerdir.

10. Standart gelistiren birçok organizasyon; • eczane, • tıbbi cihazlar, • görüntüleme • sigorta (hak sahipligi/hizmet provizyonu) işlemleri gibi belirli bir sağlık uygulama alanı için standartlar üretir. HL7’nin uygulama alanı klinik ve yönetsel verilerdir.

11. HL7'nin Misyonu HL7, sağlık bilişimi uzmanlarının ve bilgisayar/elektronik mühendislerinin elektronik ortamdaki sağlık bilgilerinin karşılıklı iletilmesi, yönetilmesi ve entegre edilmesini saglayan standartlar olusturmak üzere işbirliği yaptığı uluslararası bir topluluktur.

12. HL7 oluşturduğu standartların, sağlıkla ilgili organizasyonlar arasında kullanılmasını, sağlık hizmetlerinin sunulmasında etkinlik ve verimliliğin arttırılması için teşvik eder.

13. Organizasyon, kar amacı gütmeyen gönüllü bir kurulustur. • HL7 Standartları HL7 üyeleri tarafından gelistirir. • Üyeler: • saglık hizmeti sunan kurum/kuruluslar, • saglık hizmetlerinin bedelini ödeyen kurum/kuruluslar, • cihaz/sistem/çözüm üreten firmalar, • danışmanlar, • devlet kurum/kurulusları gibi saglık alanında klinik ve yönetsel standartların geliştirilmesi, güncellenmesi ve ilerletilmesi ile ilgilenenlerdir.

14. HL7 üyeleri, • Teknik Komiteler (Technical Committee; TC) • Özel ilgi Gruplarına (Special Interest Group; SIG) ayrılan Çalısma Grupları (Work Group; WG) halinde organize olmuslardır. • Teknik Komiteler Standartların içeriğinden doğrudan sorumludurlar. • Özel ilgi Grupları ise HL7’nin yayınlanan standartlarının içerisinde kapsanmasına ihtiyaç duyulan yeni alanların arastırılması için test ortamı olustururlar. (Teknik komite ve özel ilgi gruplarının listesi, görevleri, faaliyet alanları ve mevcut durum bilgilerine HL7 internet sitesinden ulasılabilmektedir.)

15. Komiteler, • söz dizimi alanında, • veri depolama, • eğitim, • yürürlüğe koyma, • modelleme • yöntem bilimi, • sözcük dağarcığı konularında HL7’ nin geliştirilmesine yardım etmektedir.

16. HL7 hakkında çok sık karşılaşılan bir yanlıs anlayış HL7’nin yazılım geliştiren bir kurulus olduğudur. • Gerçekte HL7 çok detaylı tanımlamalar/spesifikasyonlar geliştirir. Geliştirilen spesifikasyonlar yaygın olarak, birbirinden farklı sağlık uygulamalarının çok önemli anahtar klinik ve yönetsel veri setlerinin karşılıklı iletimini ve paylaşımını sağlamaları için mesajlaşma standardı olarak kullanılırlar.

17. Gelişmiş ülkelerde, sağlık kurum ve kuruluşlarının birbirleri ile veri alışverişinde bulunurken standart olarak kabul edip uygulaya geldikleri HL7 mesajlaşma standardı, her geçen gün daha da yaygın bir kullanım alanı bulmaktadır.

18. Bu standart sayesinde, farklı bilgisayarlar arasında, klinik ve yönetim bilgilerinin anahtar setleri takas edilebilir.

19. Değişik bilgisayar uygulamaları arasındaki ara birimlerin çalışmasını tanımlayan standart biçimlerini kapsayan HL7 protokolleri, özelleştirilmiş veri setleri için esneklik sağlar.

20. Şekil 1.8: HL7’nin yapısı

21. HL7'nin Stratejileri: • HL7’nin özet olarak başlıca 7 stratejisi: -1- Tanı ve tedavi hizmetlerinin desteklenmesi için gereken yapısal kodlu sağlık bilgilerinin, bilgisayar uygulamaları arasında anlamlarını muhafaza edecek şekilde karşılıklı iletişimini sağlayacak tutarlı ve genişleyebilir standartların geliştirilmesi.

22. -2- HL7 Referans Bilgi Modeli’nden HL7 standartlarının yaratılmasını desteklemek üzere bir formal metodolojinin geliştirilmesi.

23. -3- Sağlık bilgilerinin standardizasyonu ve özellikle HL7 standartlarının faydalarına yönelik olarak, sağlık endüstrisini, sağlık alanındaki politikaları oluşturan kurum/kuruluşları ve toplumun bilgilendirilmesi.

24. -4- HL7 standartlarının dünya genelinde kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla, HL7 standartlarının geliştirilmesine katılacak ve bu standartları ülkelerine uyarlayacak/uygulayacak uluslararası üye organizasyonlarının teşvik edilmesi.

25. -5- Sağlık sektöründeki paydaş organizasyonlar bünyesindeki alan uzmanlarının, kendi uzmanlık alanları dahilindeki sağlık enformasyon standartlarını geliştirmeleri için HL7’ye katılımlarının teşvik edilmesi, desteklenmesi ve kolaylaştırılması.

26. -6- Destekleyici ve birbiriyle uyumlu standartların kullanılmasını teşvik amacıyla, sağlık ve enformasyon altyapısı alanlarında, diğer standart geliştiren organizasyonlarla, ulusal ve uluslararası üst kurumlarla (ANSI, ISO gibi) işbirliği yapılması

27. -7- Sağlık enformasyon teknolojileri kullanıcılarıyla işbirligi yaparak mevcut ve gelistirilmekte olan HL7 standartlarının gerçek hayattaki ihtiyaçları karşılamasının sağlanması.

28. 1.4.2. Tıpta Sayısal Görüntüleme ve Haberleşme Standardı (Digital Imaging and Communications in Medicine – DICOM) Tıpta Sayısal Görüntüleme ve Haberleşme Standardı (DICOM) tıbbi sayısal formattaki görüntülerin cihazlar, bilgisayarlar ve hastaneler arasında takasına olanak sağlayan bir dizi kuraldan meydana gelmektedir.

29. Tıpta Sayısal Görüntüleme ve Haberleşme Standardı (DICOM), bir üretici tarafından üretilen makinede oluşturulan tıbbi bir görüntünün başka bir üretici tarafında üretilmiş makinede görüntülenmesini sağlayan ortak bir dil kurmuştur.

30. Tıpta Sayısal Görüntüleme ve Haberleşme Standardı (DICOM), görüntüleme ve bilgisayar şirketlerinden gelen yazılım mühendisleri (Ulusal Elektronik Üreticileri Birliği - NEMA’ da yer alan http://www.nema.org ) ve profesyonel tıp topluluklarından/derneklerinden gelen hekimlerin ( Amerikan Radyoloji Koleji http://www.acr.org/ , Amerikan Ekokardiyografi Topluluğu http://www.asecho.org , Amerikan Kardiyoloji Koleji http://www.cardiosource.org gibi ) ortak çalışması sonucu geliştirilmiştir.

31. Şekil 1.9: DICOM uyumlu sistemlerin ağ yapısı

33. DICOM görüntü formatı, siyah-beyaz görüntüde 65536 (16 bit) gri düzeyi destekleyerek görüntüleme cihazlarından elde edilen görüntünün sağlıklı görüntülenmesini sağlar. • Bu açıdan, DICOM formatındaki görüntüleri JPEG ya da BMP gibi formatlara çevirmek veri kaybına sebep olacağından, DICOM formatını görüntüleyebilen yazılım kullanımı önemlidir.

34. DICOM yalnızca görüntü verisini değil, görüntü elde parametrelerini (örn. Hasta pozisyonu, görüntü, kesit aralığı, pozlandırma parametreleri vs.) de içerir. • Bu bilgi verisi, pek çok görüntü işleme tekniklerinin • (örn. 2-Boyutlu kesit görüntülerden 3-B görüntü elde edilmesi) uygulanmasına ve görüntünün sağlıklı yorumlanmasına yardımcı olur.

35. Tıpta Sayısal Görüntüleme ve Haberleşme Standardı (DICOM) birçok dokümandan meydana gelmektedir. Her bir DICOM dokümanı bir başlık ve standart numarası ile tanımlanmıştır.

36. Tıpta Sayısal Görüntüleme ve Haberleşme Standardı (DICOM) istenilen her türlü koşula göre çok iyi adapte edilebilir, planlanmış özellikleri sayesinde, DICOM görüntü oluşturulan diğer tıp alanlarındaki uygulamalara da kolayca adapte edilebilir.

37. Tıbbi görüntülemede kullanılan cihazları üreten şirketlerin çoğu dünya çapında şirketlerdir ve bunların çoğu DICOM standardı ve protokollerini desteklemektedir. • Japonya’ da, Japon Radyasyon Cihazları Endüstrisi Birliği ve Tıbbi Danışma Sistemleri Geliştirme Merkezi, DICOM’ un Tıbbi Görüntü İşleme standardı ile ilgili gelecekteki sürümlerini de göz önüne alarak, DICOM’ un taşınabilir medyalardaki görüntü takasına ait kısımlarını benimsemiştir. • DICOM standardı halen uluslararası çok yönlü uzman bir komite tarafından geliştirilmekte ve genişletilmektedir. • DICOM, tıbbi görüntülerin transferinde en etkili standart olmuştur.

38. Bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler ve DICOM standardının giderek yaygınlaşması, görüntü işleme sistemlerinin yalnızca radyologlar tarafından değil, başta ortopedi, kardiyoloji, üroloji ve gastroenteroloji olmak üzere pek çok klinikte çalışan tıp uzmanları tarafından da kullanılmaya başlamasını sağlamıştır.

39. DICOM standardı birçok servisleri içerisinde barındırmaktadır. • Birçoğu iletişimle ilgili standartları içerse de dosya formatlarını da tanımlamaktadır. 1. Store Görüntüleri veya diğer objeleri (rapor vb) PACS’a veya iş istasyonuna göndermek için kullanılır. 2. Storage Commitment Görüntünün sürekli olarak diske veya yedekleme ünitesine kaydedildiğini belirtir.3. Query/Retrieve İş istasyonunun objelerin listesini bulmasını ve PACS’dan çekmesini sağlar.

40. 4. Modality Worklist Görüntüleme cihazlarının hastanın detay bilgilerini ve belirlenmiş randevularını çekmesini sağlar. Böylece duplike ve yanlış bilgi girilmesini engeller.5. Modality Performed Procedure Step Tamamlayıcı bir servis olup Görüntüleme cihazlarının çekilen görüntüleri, başlangıç saati, bitiş saati, verilen doz gibi bilgileri iletmesini sağlar. 6. Printing Görüntülerin DICOM yazıcıya gönderilmesini sağlar.7. Off-line Media (DICOM Files) Medikal görüntülerin off-line ortamlarda nasıl saklanacağını açıklar.

41. 1.4.3. Tıp Bilişimi Alanında Kullanılan Diğer Standartlar HL7 ve DICOM standartları dışında, doğrudan sağlık bilişimi ile ilgili olmayan, tıbbi cihazların veri iletimi ve haberleşme sistemleri ile ilgili bazı teknik standartlar mevcuttur.

44. Tıbbi Bilişim 1.5. İletişim Ortamları

45. Ders İçeriği 1.5. İletişim Ortamları...................................................................................... 1.5.1. Bant Genişliği .............................................................................. 1.5.2. Ortamlar...............................................................................................

46. 1.5. İletişim Ortamları Tıbbi iletişim sistemlerinde veri iletimi için değişik kapasitede birçok iletişim ortamı kullanılabilir. Çoğunlukla ses ve görüntü gibi yüksek yoğunluklu verilerden oluşan tıbbi bilgilerin taşınması için kullanılan metotlar ve bilgi miktarı seçilecek iletim ortamı konusunda belirleyici bir unsur olacaktır.

47. Kurulacak sistemin “depola-İlet (Store and Forward)” ya da “gerçek zamanlı (Real Time)” bir sistem olması iletim ortamının hızını belirleyecektir. Bu nedenle en önemli unsurlardan biri iletim ortamının bant genişliğidir.

48. 1.5.1. Bant Genişliği Bir iletim ortamında bant genişliği temel olarak taşınacak veri yükünün hangi sınırlar arasında olması gerektiğini belirtir. Kayıpsız veri aktarımının gerçekleşebilmesi için taşınacak veri yükü dikkate alınarak uygun iletim ortamları belirlenmelidir.

49. Digital Bant Genişliği: Dijital bant genişliği saniyedeki bit sayısı cinsinden ölçülür. • Analog Bant Genişliği: Analog bant genişliği Hertz (Hz) veya saniyedekidalga sayısı cinsinden ölçülür.

50. Bant genişliği ihtiyacı iletilecek verinin türüne göre üç kategoriye ayrılabilir:  Ses ve video konferansı  Çoklu ortam haberleşmeleri  Düşük, orta ve yüksek bant genişliğine ihtiyaç duyan veri aktarımları